Jan Ernst Abraham Volschenk (gebore Riversdal-distrik, 20 Augustus1853 – oorlede Riversdal, 22 Januarie1936) was die eerste Suid-Afrikaanse kunstenaar wat hom voltyds aan die skilderkuns gewy het. Die onderwerpe van sy skilderye kom byna almal uit die Riversdal-omgewing in die tydperk vanaf 1870.
Kinderjare
Volschenk is op die plaas Melkhoutkraal gebore. As jong seun was hy reeds vroeg by die boerdery as skaapwagter betrokke. Plaasskole het daardie jare daar nog nie bestaan nie en sy onderrig het bestaan uit Bybelonderrig en basiese lees-, skryf- en rekenvaardigheid. Met sy tekeninge in die sand en op klippe van die omringende berge en die plaaslike plante openbaar hy 'n besondere tekenaanleg. Dit herinner aan Giotto, wat in die 13de eeu in Italië ook tekeninge op klippe en op die grond gemaak het. Dit het veral die aandag getrek van landmeter James Reitz op sy besoek aan die plaas. Met die gevolg dat Volschenk op 13-jarige ouderdom ingeskryf word as leerling aan die pasgestigte Hoër Seunskool op Riversdal. Na sy skoolloopbaan tree Volschenk as boekhouer in diens van prokureur Gysbert Reitz, broer van die landmeter, by die firma Reitz en Versfeld op Riversdal.
Opleiding
In sy vrye tyd lees Volschenk wyd oor die skilderkuns, bekyk skilderye en eksperimenteer met die penseel. 'n Sesmaande-lange reis in 1893 bring hom in verskeie Europese lande. Hy besoek talryke kunsgalerye en bekyk hul kunsskatte. Met die oog op moontlike hoëvlakonderrig spreek hy 'n Belgiese meester. Daar kry hy die onverwagte advies om voort te gaan op sy reeds ingeslane weg en om nie formele opleiding te ondergaan nie. Volschenk se enigste werklike kunsonderrig was dus die kunslesse wat hy as leerling volgens die normale skoolleerplan ontvang het.
Styl, kleur, tegniek, onderwerpe
Omdat Volschenk homself in die skilderkuns onderrig het, kan hy moeilik by 'n groep skilders met 'n bepaalde styl ingedeel word. Na sy uitgebreide Europese besoek het sy gebruik van kleur merkbaar verander. Voorheen was dit baie donkerder en na sy besigtiging van skilderye van die Impressioniste was daar 'n bepaalde invloed deur die groep in sy werk merkbaar. Sy latere skilderye was ligter van kleur met flou pienk, oranje, blou, grys en pers. Tipiese kleure van sy omgewing wat hy gebruik, is die mistige blou, silweragtige grys en rosige vlaktes. Verder gebruik hy donker rooi en pers tinte en lig op die berghellings. Kenners bespeur 'n ooreekoms tussen sommige van Volschenk se werke en Duitse kunstenaars van sy tyd. Volschenk het die natuur so getrou as moontlik op die doek probeer vasvang. Sy tegniek was eenvoudig. Veral opvallend was sy smal verfhale. Sy onderwerpe was meesal uit sy omgewing: Langeberg, Riversdal, Boland, Klein Karoo, 'n lae oggendson, see, aalwyne, pienk heide, wolke. Sy nalatenskap lê veral in sy uitbeelding van die landskap van die Suid-Kaap.
Professionele loopbaan
Die jaar 1879 kan beskou word as die begin van Volschenk se professionele loopbaan as landskapskilder. Toe neem hy vir die eerste maal en slegs met 4 skilderye deel aan 'n uitstalling in Kaapstad. Sy bekendheid het van toe af stadig toegeneem en kunskopers het by hom aan huis gekom om skilderye te koop. In 1904 word hy die eerste Suid-Afrikaanse kunstenaar wat hom voltyds aan die skilderkuns wy. Sedert 1914 raak sy werke landswyd gewild, veral ook deur die bemarking deur die firma Lezard. Sy werke het belangstelling en 'n liefde vir skilderkuns by die Suid-Afrikaanse publiek gewek. Gevolglik word hy in 1931 verkies tot erelid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns.
Karakter, belangstellings
Volschenk was 'n beskeie, beminlike en verdraagsame persoon. Daarby was hy oplettend en noukeurig. Die karaktertrek lei daartoe dat hy 'n versameling van 4 000 verskillende kewersoorte opgebou het. Dit het soveel buitelandse belangstelling gewek dat hy moes kies tussen 'n loopbaan as kunsskilder of insektekundige. Ook die heraldiek het sodanig sy belangstelling geprikkel dat hy as 'n kenner beskou is. Houtwerk, houtsnywerk en tuinmaak was sy stokperdjies. Vir jare lank was hy ere-sekretaris van die skoolkomitee van die plaaslike Hoër Meisieskool. Die Volschenk-gesin was betrokke by hul gemeenskap en by feestelike geleenthede het Volschenk die leiding geneem in dorpsverfraaiing.
Volschenk-gesin
Die 44-jarige Volschenk trou in 1898 met Helen(a) Smalberger, 'n meisie van die plaas De Draai net buite Riversdal. Uit die huwelik is nege dogters gebore wat almal 'n kunstalent geopenbaar het. In die gees van die tyd was die Volschenk-gesin se huistaal oorwegend Engels.
Vera Volschenk en Elaine Hayward
Volschenk se oudste dogter Vera is op 11 Mei1899 te Riversdal gebore. Ook sy het 'n bekende skilder geword met 'n styl wat verrassend veel met die van haar vader ooreenkom. Sy skilder ook dieselfde onderwerpe. Vera het haar opleiding in Grahamstad ontvang en is daarna dosent aan die destydse onderwyserskollege op Oudtshoorn. Na haar egskeiding vestig sy haar op Stilbaai en hou gereeld uitstallings. Haar dogter Elaine Hayward (later bekend as Helene Volschenk Hayward en na haar troue as Helene Volschenk Gerrand) het haar moeder en oupa se kunstalent geërf. Sy leer die fynere tegniek van die skilderkuns by 'n kunsskool in Londen. Vera Volschenk sterf op 20 April1987 en haar dogter Elaine (gebore 1924) enkele dae laterop 26 April1987 naby Graaff-Reinet terwyl sy op pad terug was van haar ma se begrafnis.
Volschenk se bekendste werke
Plaashuisie, distrik Riversdal (1912);
Berg, Riversdal (1915);
Gemengde plantegroei om die voet van die Langeberge (1932);
Bergpad, Riversdal (1932);
Mosbegroeide rotse, Riversdal (1934);
Oggendgloor op die Drakensteinberge, Daljosafat (1935);
Dagbreek in die Karoo;
Groot Drakensteinberge;
Sonderendrivier;
'n Appelkoosboord op Wellington;
'n Stellenbosse wyngaard op die plaas Bon Foi;
Aalwyne;
Berge en aalwyne;
Skape;
Aandgloor (1927);
Seetoneel;
Bergsipresse (1918);
Huis op die heuwel;
Bainskloof
Volschenk leef voort
Jan Volschenk leef nie net voort in sy werke wat landswyd in verskeie kunsgalerye vertoon word nie. Laerskool Volschenk en Volschenkstraat, beide op Riversdal, dra sy naam. In 1978 het die poskantoor 4 posseëls uitgegee met skilderye van Volschenk. Op die eerstedagkoevert wat saamgegaan het met hierdie posseëls is ook 'n foto van die skilder. Volschenk lê begrawe in die begraafplaas aan die suidekant van die nasionale pad N2 wat deur Riversdal gaan.
