Vervreemding

Die term vervreemding of aliënasie (alienation) word in 'n verskeidenheid kontekste aangewend. Hierdie artikel fokus op die vervreemdingsteorie binne die Sosiologie.

Die term vervreemding verwys na "the distancing of people from experiencing a crystallized totality both in the social world and in the self".^[1] Vervreemding verwys na 'n gebrek aan identifikasie met iets: die gemeenskap, die kultuur, die nasionale identiteit, en die self. Hermann ^[2] skryf dat vervreemding voorkom:

Waar 'n breuk aanwesig is tussen die individu, sy werkaktiwiteite en die sosiale gemeenskap waarbinne hy werk. 'n Teenstrydigheid ontstaan tussen die werklike en verwagte stand van sake. Die individu word deur eksterne magte gemanipuleer, voel onseker oor sy toekoms, ervaar die waardes van die onderneming as vreemd en voel geïsoleer van sy werksgemeenskap en van homself. Hierdie breuk tussen die individu, sy werkaktiwiteite en die sosiale eenheid waarbinne hy werk het magteloosheid, betekenisloosheid, normloosheid, isolasie en selfaliënasie tot gevolg.

Die twee belangrikste teoretici wat vervreemding omskryf en bestudeer het, is Karl Marx en Melvin Seeman. Langman en Kalekin-Fishman ^[3] let op Marx se belangrike bydrae tot die vervreemdingsteorie: "[Alienation] was central to Roman law, medieval psychiatry, and, above all, English political economy and Hegelian philosophy. But it was Marx’s critique of alienation as a consequence of wage labour that turned alienation into a topic of lively debate." Ná Marx was dit veral Seeman wat van die konsep 'n stuk analitiese gereedskap binne die Sosiologie gemaak het.

Marx het die term Entfremdung gebruik om te verwys na wanneer sosiale magte die individu beheer.^[4] Marx het geglo dat vervreemding deel is van Kapitalisme, en in sy Economic and Philosophical manuscripts of 1844 identifiseer hy vier vorme van vervreemding: van sy arbeid, van die produkte van sy arbeid, van homself, en van ander mense. Marx se vervreemdingsteorie word in detail in Ollman ^[5] bespreek, en ook in Hermann ^[6] behandel.

In 1959 het die sosioloog, Melvin Seeman, op Karl Marx voortgebou en vervreemding ten opsigte van vyf aspekte gedefinieer: magteloosheid (powerlessness), betekenisloosheid (meaninglessness), normloosheid (normlessness), sosiale isolasie (sosial isolation) en selfvervreemding (self-estrangement).^[7] In 1975 het Seeman hierop voortgebou en 'n sesde aspek, kulturele vervreemding (cultural estrangement), toegevoeg.^[8]

Magteloosheid verwys na of die individu glo dat hy in beheer van sy eie lewe is, al dan nie. Magteloosheid "ontstaan wanneer die individu nie die uitkoms wat hy graag sal wil hê, deur sy eie gedrag kan bepaal nie. Die individu beleef 'n strydigheid tussen wat hy beheer en wat hy voel hy behoort te beheer. Hy staan dus magteloos daarteenoor om gebeure deur sy gedrag te beïnvloed".^[9] Magteloosheid kan ook deur wanorde beïnvloed word, soos Senekal ^[10] skryf:

Individue wat in omgewings leef waar sosiale orde afgeneem het – waar hoë misdaad, vandalisme, drankmisbruik, ensovoorts dus voorkom – het ’n sterker persepsie van magteloosheid. Die rede hiervoor is dat mense in sulke omstandighede hulself as magteloos beskou om ’n veilige, netjiese en geordende omgewing te bewerkstellig. Dit is veral die blootstelling aan onbeheerbare, negatiewe ervarings soos misdaad wat tot magteloosheid bydra.

Betekenisloosheid verwys daarna of die individu in staat is om sin te maak van sy lewe en omstandighede, wat noodsaaklik is indien die individu beheer oor sy eie lewe wil uitoefen. Bomer ^[11] skryf: "dat het individu de konsekwenties van zijn eigen handelen niet kan voorspellen of dat hij de betekenis van zijn daden niet begrijpt" (Kyk ook Hermann ^[12]).

Normloosheid verwys daarna dat die norme van 'n kultuur nie meer aanvaar word nie maar eerder bevraagteken word, en ook die persepsie dat normlose gedrag soos misdaad en korrupsie aanvaarbaar is om 'n mens se doelwitte te gebruik: "Normloosheid ontstaan […] wanneer die individu twyfel of die riglyne wat deur die gemeenskap aan hom opgelê is, werklik tot sy voordeel strek, maar behels eerder ’n onsekerheid as ’n afwesigheid van rigtinggewende norme".^[13] Normloosheid gaan dan ook gepaard met tye van verandering, byvoorbeeld in Oos-Europa en Rusland aan die einde van die Koue Oorlog, of in Suid-Afrika in die 1990's, maar is ook kenmerkend van gewelddadige omgewings.

Sosiale isolasie verwys daarna dat die individu afgesonder voel; nie 'n band met sy medemens het nie: "Isolasie kom voor wanneer die individu van die gemeenskap waarbinne hy funksioneer, asook van die kultuur wat in die gemeenskap bestaan, verwyderd raak".^[14]

Selfvervreemding verwys na "Die toestand waarin die individu geen duidelikheid het oor sy eie persoonlikheid of plek in die samelewing nie en die feit dat die individu voel dat hy nie aan homself behoort nie".^[15]

Dirk Hermann van Solidariteit het in 2006 'n studie van vervreemding en Regstellende aksie onderneem, terwyl Burgert Senekal verskeie studies van vervreemding in die Afrikaanse musiek- en letterkunde onderneem het, onder andere oor protesmusiek, Fokofpolisiekar en Heavy metal.

• Hermann, Dirk J. 2006. Regstellende aksie, aliënasie en die nie-aangewese groep. NWU, Potchefstroom: Ongepubliseerde PhD-proefskrif.
• Hermann, Dirk J. 2009. Transformasie en vervreemding. Lesing gelewer tydens die Konferensie aangebied deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, getiteld SA Universiteite: Politieke brandpunte of sentrums van uitnemendheid. Bloemfontein
• Senekal, Burgert A. 2009. "Die lied van die nuwe jong Suid-Afrika": Die representasie van vervreemding in hedendaagse Afrikaanse protesmusiek, Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans, 16(2), 53-67.
• Senekal, Burgert A. 2009. Vervreemding in Fanie Viljoen se BreinBliksem (2005), Stilet 21(1), 101-118.
• Senekal, Burgert A. 2011. Vervreemding in die ekstreem: 'n Oorsig oor normloosheid en sosiale isolasie in Afrikaanse ekstreme metal, LitNet Akademies, 8(1), 76-101.
• Senekal, Burgert A. 2013. Fokofpolisiekar en die musiek van vervreemding, Tydskrif vir Nederlands en Afrikaans, 20(1), 87-101.

• Alienationtest