Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
O rei Sancho Remíriz atorgó fueros de ciudat ta Chaca en 1077, que ostentó a capitalidat d'o reino d'Aragón entre 1035 y 1096. D'esta traza Chaca se convertió en una seu diocesana, cosa que feba necesaria la construcción d'una seu. Encara que a calendata no ye prou clara, se i puet distinguir dos etapas. Una primera, alto u baixo entre 1077 y 1082, y una segunda, entre 1104 e 1130. D'antis mas se pensaba que la suya calendata de construcción yera anterior a l'anyo 1063, dica que se podió demostrar a falsedat d'ixos documentos.[1]
En o decenio d'os 20 d'o sieclo XVI, se i adhibe bellas anyadiencias, como las vueltas d'as naus laterals, d'o gotico tardán, y las portaladas d'as nuevas capiellas de Sant Sabastián, Sant Agostín, Anunciación y Santa Ana, mesmo que se substitui l'antigo tellau de l'edificio, que yera de fusta, por l'actual.[1] En zaguerías, ya en o Renaiximiento, se i adhibe las capiellas de Sant Miguel y d'a Trinidat, de 1572. En 1598 se fa la vuelta d'a nau central y en ella se i ubre finestrals.
En o sieclo XVII, se remata la construcción d'o retablo y se reconstrui o claustro per l'actual, barroco, a las acabanzas d'o sieglo. En ixe mesmo periodo se construi a capiella de Santa Orosia, principal elemento barroco d'o temple.
En as zaguerías d'o sieclo XVIII, se substitui l'abside romanica y se i devanta una de nueva, decorada con pinturas de Manuel de Bayeu, cunyau de Francisco de Goya y Lucientes, entre 1792 y 1793. En ixe inte se construyó lo coro en derribar l'abside central romanico y enamplar-lo ta que se i construyise lo coro.[1]
En a frontera d'a seu se i troba l'atrio y la portalada, l'arco de radio mes gran d'a cual, semicircular, enlaza con a nau central, de vuelta de canyón, de l'interior d'o temple. En a paret zaguera d'a seu i trobamos un altro porche con arco de meyo punto y timpán modificato en o Renaiximiento. En o tocant a las absides, d'o romanico se'n conserva so que la que da cara t'o sud, ya que a central y a d'o norte se reficioron, como debantdito ye, en o sieglo XVIII.
Frontera sud
En a frontera sud de l'edificio trobamos un portegau en fusta soportau por columnas de piedra que ye un adhibiu posterior a l'edificio inicial, con capitels d'oríchens variaus (encara que los dos capitels d'a portalada propiament dita son obra d'o clamau Mayestro de Chaca), fácil que procedents de l'antigo claustro hue despareixiu u bien de l'interior d'o templo, de l'abside central tamién desapareixiu.[1]
Frontera occidental
En ista frontera se i troba la dentrada prencipal d'o templo. Destaca lo crismón en o centro d'a frontera, que se presenta rodiau por dos lions y que s'atribiu tamién a lo mayestro de Chaca y se creyq que en orichen yera policromau.[1]
L'interior
O temple consta d'una nau principal, flanqueyata per altras dos mes chicas, que cadaguna enlaza con una d'as absides. Cada muro entre as naus ye formau per tres pilarscilindricos que s'alternan con altros tres cruciformes, cada parella emparando un arco de meyo punto. A cupula se refirma sobre o crucero per meyo de trompas u suportes conicos y arcos de meyo punto de refuerzo. Ye a cupula romanica mes antigade toda Espanya.
