Esta rexón lleva tando habitada por nativos americanos polo menos 13.500 años, y quiciás munchos más, porque la fastera oriental de los Montes Rocosos foi una importante ruta migratoria pa los primeros habitantes del continente na so espansión al traviés d'elli. En 1848 la mayoría del actual estáu pasó a manes de los Estaos Xuníos pol tratáu de Guadalupe Hidalgo. La fiebre del oru de Colorado de 1858-62 fizo aportar colonos a la zona, y el 28 de febreru de 1861 el presidente d'Estaos Xuníos James Buchanan robló la llei que creaba'l Territoriu de Colorado[2]. Esti, al traviés de la Proclamación 230, roblada pol presidente Ulysses S. Grant el 1 d'agostu de 1876, convirtióse nel 38ᵘ estáu del país[3].
El nome del estáu vién-y del del ríu homónimu. Esti recibió de los españoles el so nome pola color de los sedimentos que trayía de los montes. Colorado foi organizáu como territoriu el 28 de febreru de 1861, y el 1 d'agostu de 1876 convirtióse nel 38ᵘ estáu de la Xunión. El nomatu del estáu ye Centennial State (l'estáu del centeneariu) por tener convertíose n'estáu nel centenariu de la declaración d'independencia d'Estaos Xuníos.
Llenda'l norte con Wyoming, con Nebraska al noreste, con Kansas al este, con Oklahoma al sureste, con Nuevu Méxicu al sur y con Utah al oeste, y tócase con Arizona nel so estremu más suroccidental, nel llugar aú se llevanta el Four Corners Monument. Colorado tien un paisaxe pervariáu, con montes, viesques, llanaes, cañones, mesetes, ríos y paisaxes desérticos. La so capital y ciudá más poblada ye Denver, que ye tamién el centru del Corredor Front Range, una megalópolis qu'abarca 18 condaos de Colorado y Wyoming y tien una población de 5.055.344 habitantes (U.S. Census Bureau, 2020)[4]. El nomatu de los sos habitantes ye Coloradans, pero úsase tamién ocasionalmente la versión arcaica del términu, Coloradoans. La so economía ta perdiversificada: agricultura, minería, turismu, defensa y alministración pública y, crecientemente, dellos tipos d'industria, conformen la base económica del estáu. El calentamientu global, cola medría de temperatures y la mengua na disponibilidá d'agua secundaria al descensu de la cantidá de lluvia que provoca, amenaza'l futuru de los sectores agrícola, forestal y turísticu del estáu[5].
L'estáu ye ún de los más desarrollaos, educaos y ricos del país. Ye'l novenu col Índiz de Desarrollu Humanu más altu, y tamién el novenu col mayor nivel d'ingresos por unidá familiar.
Organización del territoriu
Gobiernu estatal
Neto que nel gobiernu federal y nel de los otros estaos, el gobiernu del estáu dixébrase en trés rames: la llexislativa, la executiva y la xudicial.
El poder executivu exércelu'l gobernador del estáu. Hai otros oficiales de rangu estatal que, como elli, son escoyíos por sufraxu universal pa un mandatu de cuatru años: el vicegobernador (elixíu conxuntamente col gobernador), el secretariu d'estáu, el tesoreru estatal y el fiscal xeneral del estáu. El poder xudicial tien el so cumal na Corte Suprema del estáu, formada por siete miembros. El poder llexislativu osténtalu l'Asamblea Xeneral de Colorado, que tien dos cámares: la Cámara de Representantes, con 65 miembros, y el Senáu, con 35.
División en condaos
El territoriu del estáu sodivídese en 64 condaos. Dos d'ellos, el de Denver y el de Broomfield, son ciudaes-condáu consolidaes. Cinco de los condaos tienen una población de más de 500.000 habitantes, mentantu qu'otros 12 nun lleguen a los 5.000. Los 15 condaos con más de 50.000 habitantes son los que vienen darréu:
L'estáu de Colorado tien 272 municipalidaes incorporaes: 197 villes (towns), 73 ciudaes (cities) y dos ciudaes-condáu consolidaes[7][8]; vivíen nelles, en 2020, 4.299.942 de los 5.773.714 habitantes (74,47%) del estáu.
Arriendes d'ello hai 187 zones non incorporaes, y delles comunidaes menores. Les 12 ciudaes del estáu con más de 100.000 habitantes son:
Explore Colorado, A Naturalist's Handbook, The Denver Museum of Natural History and Westcliff Publishers, 1995, ISBN 1-56579-124-X guía sobre les rexones naturales de Colorado.
The Archeology of Colorado, Revised Edition, E. Steve Cassells, Johnson Books, Boulder, Colorado, 1997, trade paperback, ISBN 1-55566-193-9.
Chokecherry Places, Essays from the High Plains, Merrill Gilfillan, Johnson Press, Boulder, Colorado, trade paperback, ISBN 1-55566-227-7.
Railroads of Colorado: Your Guide to Colorado's Historic Trains and Railway Sites, Claude Wiatrowski, Voyageur Press, 2002, hardcover, 160 pages, ISBN 0-89658-591-3
