El disprosiu ye un elementu químicu que'l so símbolu ye Dy y el so númberu atómicu ye 66. Ye un metal de transición incluyíu nel grupu de los lantánidos o tierres rares de color blancu plata. Foi identificáu per primer vegada en 1886 por Paul Émile Lecoq de Boisbaudran, pero nun foi posible llograr una muestra pura hasta la década de 1950, col métodu d'intercambiu iónicu. Na naturaleza'l disprosiu alcuéntrase formáu por 7 isótopos, y nun esiste na corteza terrestre en forma aisllada sinón en compuestos xunto con otros lantánidos.
Carauterístiques
Propiedaes físiques
El disprosiu ye una tierra rara que presenta rellumu metálicu platiáu. Ye tan blandu que puede ser cortáu con una navaya, y puede ser procesáu por máquines ensin emitir chispes, si evita'l sobrecalentamientu. Les sos propiedaes pueden trate bien afeutaes por cantidaes bien pequeñes d'impureces.[1]
El disprosiu, dempués del holmiu, tien el momentu magnéticu más altu ente tolos elementos,[2] especialmente a baxes temperatures.[3] Tien un ordenamientu ferromagnético simple a temperatures per debaxo de los 85 K (-188,2 °C). Sobre dicha temperatura, tornar a un estáu antiferromagnético helicoidal el cual tolos momentos atómicos nuna capa de planu basal particular tán en paralelu, y empobinaos nun ángulu fixu al respective de los momentos de les capes axacentes. Esti inusual antiferromagnetismo camudar nun estáu de desorde (paramagnético) a 179 K (-94 °C).[4]
Ye bastante electropositivo y reacciona amodo cola agua frío y abondo rápido cola agua caliente pa formar hidróxidu de disprosiu (III), con amenorgamientu del hidróxenu de l'agua a hidróxenu molecular:
2 Dy (s) + 6 H2O (l) → 2 Dy(OH)3 (aq) + 3 H2 (g)
El disprosiu metálicu reacciona puxantemente con tolos halóxenos sobre los 200 °C:
2 Dy (s) + 3 F2 (g) → 2 DyF3 (s) [verde]
2 Dy (s) + 3 Cl2 (g) → 2 DyCl3 (s) [blancu]
2 Dy (s) + 3 Br2 (g) → 2 DyBr3 (s) [blancu]
2 Dy (s) + 3 I2 (g) → 2 DyI3 (s) [verde]
Amás eslleir rápido n'ácidu sulfúricu esleíu pa formar soluciones que contienen al ión Dy3+ en forma de complexu nonaaquo-disprosiu (III), [Dy(OH2)9]3+, de color mariellu maciu:[5]
2 Dy (s) + 3 H2SO4 (aq) → 2 Dy3+ (aq) + 3 SO42- (aq) + 3 H2 (g)
Los haluros de disprosiu, como DyF3 y DyBr3, tienden a tomar colores amarellentaos. L'óxidu de disprosiu (III), tamién conocíu como disprosia, ye un polvu blanco que ye altamente magnéticu, inclusive más que l'óxidu de fierro.[3]
El disprosiu combinar con dellos non metales a altes temperatures pa formar compuestu binarios, con estaos d'oxidación +3 y dacuando +2, como por casu DyN, DyP, DyH2 y DyH3; DyS, DyS2, Dy2S3 y Dy5S7; DyB2, DyB4, DyB6 y DyB12, según Dy3C y Dy2C3.[6]
El carbonatu de disprosiu (III), Dy2(CO3)3, y el sulfatu, Dy2(SO4)3, resulten de reacciones similares.[7] Munchos compuestos de disprosiu son solubles n'agua, anque'l carbonatu de disprosiu tetrahidratado (Dy2(CO3)3·4H2O) y el oxalato de disprosiu decahidratado (Dy2(C2O4)3·10H2O) son dambos insolubles n'agua.[8][9]
Isótopos
El disprosiu natural ta compuestu de 7 isótopos: 156Dy, 158Dy, 160Dy, 161Dy, 162Dy, 163Dy, y 164Dy. Toos ellos considérense estables, a pesar de que 156Dy aparra por desintegración alfa con una vida media de más de 1×1018 años. De los isótopos naturales, 164Dy ye'l más abondosu correspondiendo a un 28%, siguíu por 162Dy con un 26%. El menos abondosu ye 156Dy con 0.06%.[10]
Ventinueve radioisótopos fueron sintetizaos, con mases atómiques que varien ente 138 y 173. El más estable d'ellos ye 154Dy con una vida media d'aproximao 3×106 años, siguíu por 159Dy con una vida media de 144.4 díes. El menos estable ye 138Dy con una vida media de 200 ms. Los radioisótopos que son más llixeros que los isótopos estables tienden a aparrar principalmente por desintegración beta β+, ente que aquellos que son más pesaos tienden a aparrar por desintegración β−, con delles esceiciones. 154Dy aparra principalmente por desintegración alfa, y 152Dy y 159Dy aparren principalmente por captura electrónica.[10] El disprosiu tien amás siquier 11 isómeros metaestables, con mases atómiques ente 140 y 165. El más estable d'ellos ye 165mDy, que tien una vida media de 1.257 minutos. 149Dy tien dos isómeros metaestables, de los cualos el segundu, 149m2Dy, tien una vida media de 28 ns.[10]
Historia
En 1878, afayáronse minerales d'erbiu que conteníen óxidos d'holmiu y tuliu. En París en 1886 el químicu francés Paul Émile Lecoq de Boisbaudran, mientres trabayaba col óxidu d'holmiu, consiguió dixebrar óxidu de disprosiu a partir d'este.[11] El so procedimientu pa dixebrar el disprosiu basar n'eslleir l'óxidu de disprosiu n'ácidu, y depués añader amoniacu pa bastiar el hidróxidu. Sicasí namái lo llogró a partir del so óxidu dempués de 30 intentos. Por ello denominó disprosiu al nuevu elementu, del griegu dysprositos (δυσπρόσιτος), que significa "malo de llograr". Aun así, l'elementu nun foi dixebráu nuna forma pura hasta dempués del desenvolvimientu de les téuniques d'intercambiu d'iones desenvueltes por Frank Spedding na Iowa State University a empiezos de la década de 1950.[2]
Como anéudota, en 1950, Glenn T. Seaborg, Albert Ghiorso, y Stanley G. Thompson bombardiaron 241Am con iones d'heliu, produciendo átomos con un númberu atómicu 97 y que se paecía enforma al so vecín lantánido terbiu. Por cuenta de que terbiu foi nomáu asina por Ytterby, la ciudá onde esti y dellos otros elementos fueron descubiertos, esti nuevu elementu foi llamáu berkeliu pela ciudá na cual foi sintetizáu. Sicasí, cuando l'equipu d'investigación afayó l'elementu 98, nun pudieron pensar nuna bona analoxía col disprosiu, y en cuenta de eso nomaron al elementu californiu pol estáu nel cual foi sintetizáu. L'equipu d'investigación llegó a señalar que "nomóse asina en reconocencia al fechu de que'l disprosiu foi nomáu sobre la base d'una pallabra griega que significa 'malo de consiguir', asina mesmu a los buscadores d'otru elementu va un sieglu tras (l'oru) foi-yos difícil consiguir dir a California."[12]
Aplicaciones
El disprosiu úsase, en conxunción con vanadiu y otros elementos, como componente de materiales pa láseres; la so alta seición eficaz d'absorción de neutrones térmicos y el so altu puntu de fusión tamién suxeren la so utilidá pa barres de control nuclear. Un óxidu mistu de disprosiu y níquel forma materiales qu'absuerben los neutrones y nun se contraer nin dilaten baxu bombardéu de neutrones enllargáu, y que s'usen pa barres de control en reactores nucleares. Dellos calcogenuros de disprosiu y cadmiu son fontes de radiación infrarroxo pal estudiu de reacciones químiques. El disprosiu tamién s'usa na fabricación de discos compactos.
↑ 3,03,1Krebs, Robert E. (1998). «Dysprosium», The History and Use of our Earth's Chemical Elements. Greenwood Press, páx. 234–235. ISBN 0-313-30123-9.
↑Heiserman, David L. (1992). Exploring Chemical Elements and their Compounds. TAB Books, páx. 236–238. ISBN 0-8306-3018-X.
↑Perry, D. L. (1995). Handbook of Inorganic Compounds. CRC Press, páx. 152–154. ISBN 0-8493-8671-3.
↑Jantsch, G. (1911). «Zur Kenntnis der Verbindungen des Dysprosiums». Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft44 (2): páxs. 1274–1280. doi:10.1002/cber.19110440215.
