Lladriyu

Lladriyu
Materiales	magre, suelo franco (es) y clinker brick (en)

Un lladriyu ye una pieza de construcción, xeneralmente cerámica y con forma ortoédrica, que les sos dimensiones dexen que pueda asitiase con una sola mano per parte d'un operario. Emplegar en albañilería pa la execución de fábriques polo xeneral.

Los lladriyos son utilizaos como elementu pa la construcción dende hai unos 11.000 años. Los primeres n'utilizalos fueron los llabradores del neolitico preceramico del Llevante escontra 9500 a. c., yá que nes árees onde llevantaron les sos ciudaes apenes esistía la madera y la piedra. Los sumerios y babilonios ensugaben los sos lladriyos al sol; sicasí, pa reforzar los sos murios y muralles, nes partes esternes, anubrir con lladriyos cocíos, por ser estos más resistentes. N'ocasiones tamién los cubrir con esmaltes pa consiguir efeutos decorativos. Les dimensiones de los lladriyos fueron camudando nel tiempu y según la zona na que s'utilizaron.

La magre cola que s'ellaboren los lladriyos ye un material sedimentario de partícules bien pequeñes de silicatos hidrataos d'alúmina, amás d'otros minerales como'l caolín, la montmorillonita y la illita. Considérase'l adobe como'l precursor del lladriyu, yá que se basa nel conceutu d'usu de folla magrizo pa la execución de murios, anque l'adobe nun esperimenta los cambeos físicu-químicos de la cocción. El lladriyu ye la versión irreversible del adobe, productu de la cocción a altes temperatures.

La so forma ye la d'un prisma rectangular, nel que les sos distintes dimensiones reciben el nome de lluria, carbonizu y gruesu, siendo la lluria la so dimensión mayor. Asina mesmu, les distintes cares del lladriyu reciben el nome de tabla, cantar y testa (la tabla ye la mayor). Polo xeneral, la lluria ye del doble de llargor que'l carbonizu o, más esautamente, dos carbonizos más una xunta, lo que dexa combinalos llibremente. El gruesu, otra manera, puede nun tar moduláu.

Esisten distintos formatos de lladriyu, polo xeneral son d'un tamañu que dexe remanalo con una mano. En particular, destaquen el formatu métricu, nel que les dimensiones son 24 x 11,5 x 5,25 / 7 / 3,5 cm (cada dimensión ye dos veces la darréu menor, más 1 cm de xunta) y el formatu catalán de dimensiones 29 x 14 x 5,2 / 7,5 / 6 cm, y los más normalizaos que miden 25 x 12 x 5 cm.

Anguaño tamién s'utilicen pol so gran demanda, dau'l so amenorgáu costu n'obra, midíes de 50 x 24 x 5 cm.

Según la so forma, los lladriyos clasificar en:

• Lladriyu furáu, que son toos aquellos que tienen perforaciones na tabla qu'ocupen más del 10% de la superficie de la mesma. Utilizar na execución de fachaes de lladriyu.
• Lladriyu macizu, aquellos con menos d'un 10% de perforaciones na tabla. Dellos modelos presenten rebaxes en diches tables y en testar pa execución de murios ensin llagues.
• Lladriyu tejar o manual, asemeyen los antiguos lladriyos de fabricación artesanal, con apariencia tosca y cares rugosas. Tienen bones propiedaes ornamentales.
• Lladriyu aplantiyáu, aquel que tien un perfil curvu, de forma que al asitiar una filada de lladriyu, xeneralmente a sardinel, conformen una moldura corrida. El nome provién de les plantíes qu'utilizaben los canteros pa llabrar les piedres, y que s'utilicen pa dar la citada forma al lladriyu.
• Lladriyu buecu, son aquellos que tienen perforaciones nel cantar o en testar qu'amenorguen el pesu y el volume del material emplegáu nellos, facilitando la so corte y manexu. Aquellos que tienen furos horizontales son utilizaos para tabiquería que non vaya a soportar grandes cargues. Pueden ser de dellos tipos:
  • Rasilla: la so lluria y carbonizu son enforma mayores que'l so gruesu. N'España, les sos dimensiones más habituales son 24 x 11,5 x 2,5 cm.
  • Lladriyu buecu simple: tien una filera de perforaciones en testar.
  • Lladriyu buecu doble: con dos fileres de perforaciones en testar.
  • Lladriyu buecu triple: tien tres fileres de perforaciones en testar.
• Lladriyu cara vista: son aquellos que s'utilicen n'esteriores con un acabáu especial.
• Lladriyu refractariu: asítiase en llugares onde tien de soportar altes temperatures, como fornos o chimenees.

Los lladriyos son utilizaos en construcción en zarramientos, fachaes y particiones. Utilízase principalmente pa construyir Paredes, muries o tabiques. Anque pueden asitiase a güesu, lo habitual ye que se reciban con morteru. La disposición de los lladriyos nel muriu conozse como apareyu, esistiendo gran variedá d'ellos.

Apareyu ye la llei de torga o disposición de los lladriyos nun muriu, qu'axusta dende les dimensiones del muriu hasta los alcuentros y los enllaces, de manera que'l muriu xuba de forma homoxénea en toa l'altor del edificiu. Dellos tipos d'apareyos son los siguientes:

• Apareyu a lluries: les bandes del muriu formar poles lluries del lladriyu, tien una espesura de mediu pie (el carbonizu) y ye bien utilizáu para fachaes de lladriyu cara vista.
• Apareyu a carbonizos o a la española: nesti casu los carbonizos formen les bandes del muriu y la so espesura ye de 1 pie (la lluria). Bien utilizáu en murios que soporten cargues estructurales (portantes) que pueden tener ente 12,5 cm y 24 cm asitiaos a mediu estil o lluria.
• Apareyu a sardinel: apareyu formáu por pieces dispuestes a sardinel, esto ye, de cantu, de manera que se ven los carbonizos.
• Apareyu inglés: nesti casu alternen lladriyu a lluria y carbonizu, trabando la llaga a lladriyu terciáu, dando un espesor de 1 pie (la lluria). Emplégase enforma pa murios resistentes en fachaes de lladriyu cara vista. La so torga ye meyor que'l muriu a tizones pero la so puesta n'obra ye más complicada y rique mano d'obra más esperimentada. El dibuxu nun se correspuende col tipu d'apareyu.
• Apareyu en panderete: ye l'emplegáu pa la execución de tabiques, la so espesura ye'l del gruesu de la pieza y nun ta preparáu p'absorber cargues sacante'l so propiu pesu.
• Apareyu palomberu: ye como l'apareyu en panderete pero dexando buecos ente les pieces horizontales. Emplegar naquellos tabiques provisionales que tienen de dexar ventilar la estancia y nun determináu tipu d'estructura de cubierta.

Esixencies pal allugamientu de lladriyos:

• Asitialos perfectamente moyaos.
• Asitialos apertar de manera d'asegurar una correuta adherencia del morteru.
• Filaes horizontales y alliniaes.
• Les xuntes verticales van dir alternaes ensin continuidá con espesura de 1,5 cm.
• Los murios que se crucien o empalmen tendrán de ser perfectamente trabaos.
• va controlase'l «plomu» y «nivel» de les filaes.
• Nun se dexa l'empléu de clavos, alambres o fierros pa la torga de parés o salientes.
• Les parés van dir xuníes a les estructures por armadura auxiliar (fierro 6mm de diámetru).

Güei día, en cualquier fábrica de lladriyos llevar a cabu una serie de proceso estándar qu'entienden dende la eleición del material magrizo al procesu de empacado final. La materia primo utilizada pa la producción de lladriyos ye, fundamentalmente, el magre. Esti material ta compuestu, n'esencia, de xil, alúmina, agua y cantidaes variables d'óxidu de fierru y otros materiales alcalinos, como los óxidos de calciu y los óxidos de magnesiu.

Les partícules del material son capaces d'absorber higroscópicamente hasta un 70% del so pesu n'agua. Cuando ta hidratada, el magre adquier la plasticidad abonda pa ser moldiada, a diferencia de cuando ta seca; estáu nel que presenta un aspeutu terrosu.

Mientres la fase d'endurecimientu, por ensugáu o por cocción, el material magrizo adquier carauterístiques de notable solidez, y esperimenta un amenorgamientu de masa, por perda d'agua, d'ente un 5 y un 15%.

Una vegada escoyíu'l tipu de magre'l procesu puede resumise en:

• Maduración
• Tratamientu mecánicu previu
• Depósitu de materia primo procesada
• Humidificación
• Moldiáu
• Ensugáu
• Cocíu
• Almacenaxe

Enantes d'incorporar el magre al ciclu de producción hai que sometela a ciertos tratamientos de trituración, homoxeneización y reposu n'atroxu, cola cuenta de llograr una fayadiza consistencia y uniformidá de les carauterístiques físiques y químiques deseaes.

El reposu albentestate tien la finalidá de facilitar el esmenuzamientu de los tarrones y la disolución de los noyos pa torgar les aglomeraciones de partícules magrices. La esposición a l'acción atmosférica (aire, agua, sol, xelu, etc.) favorez amás la descomposición de la materia orgánico que pueda tar presente y dexa la purificación químico y biolóxico del material. D'esta manera llógrase un material dafechu inerte y pocu dadu a posteriores tresformamientos mecánicos o químiques.

Dempués de la maduración, que se produz na zona d'atroxu, sigue la fase de pre-ellaboración, que consiste nuna serie d'operaciones que tienen la finalidá de purificar y refinar la materia primo. Los preseos utilizaos na pre-ellaboración, pa un tratamientu puramente mecánicu suelen ser:

• Ruempe-tarrones: como'l so propiu nome indica, sirve p'amenorgar les dimensiones de los tarrones hasta un diámetru d'ente 15 y 30 mm.
• Eliminador de piedres: ta constituyíu xeneralmente por dos cilindros que xiren a distintes velocidaes, capaces de dixebrar el magre de les piedres o «chinos».
• Desintegrador: encargar d'esmagayar los tarrones de mayor tamañu, más duros y compautos, pola aición d'una serie de cilindros dentaos.
• Llaminador refinador: ta formáu por dos cilindros rotatorios llisos montaos n'exes paraleles, con separación, ente sigo, de 1 a 2 mm, espaciu pol cual faise pasar el magre sometiéndola a un achaplamientu y un plancháu que faen entá más pequeñes les partícules. Nesta última fase consíguese la eventual trituración de los últimos noyos que pudieren tar inda nel interior del material.

A la fase de pre-ellaboración, sigue'l depósitu de material en silos especiales nun llugar techado, onde'l material se homoxeneiza definitivamente tantu n'apariencia como en carauterístiques físicu-químiques.

Enantes de llegar a la operación de moldio, sácase'l magre de los silos y llévase a un laminador refinador, y darréu a un mezclador amoyentador, onde s'amiesta agua pa llograr el mugor preciso.

El moldiáu consiste en faer pasar l'amiestu de magre al traviés d'una boquilla a la fin de la estructura. La boquilla ye una plancha furada que tien la forma del oxetu que quier producise.

El moldiáu suelse faer en caliente utilizando vapor enchíu aproximao a 130 °C y a presión amenorgada. Viniendo de esta manera llógrase una mugor más uniforme y una masa más compacto, yá que el vapor tien un mayor poder de penetración que l'agua.

L'ensugáu ye una de les fases más delicaes del procesu de producción. D'esta etapa depende, en gran parte, la bon resultancia y calidá del material, más que nada no que fai a l'ausencia de fisuras. L'ensugáu tien la finalidá d'esaniciar l'agua amestada na fase de moldiáu pa poder pasar a la fase de cocción.

Esta fase realizar en secaderos que pueden ser de distintos tipos. Dacuando faise circular aire d'un estremu a otru pel interior del secaderu, y otres vegaes ye'l material el que circula pel interior del secaderu ensin inducir corrientes d'aire. Lo más normal ye que la eliminación de l'agua del material crudo llevar a cabu insuflando aire caliente con una cantidá de mugor variable. Eso dexa evitar golpes termohigrométricos que puedan producir un amenorgamientu de la masa d'agua a ritmos distintos en distintes zones del material y, poro, a producir fisuras alcontraes.

Realizar en fornos de túnel, qu'en dellos casos pueden llegar a midir hasta 120 m de llargor, y onde la temperatura de la zona de cocíu bazcuya ente 900 °C y 1000 °C.

Nel interior del fornu la temperatura varia de forma continua y uniforme. El material ensugáu asítiase en carros especiales, en paquetes estándar y ye introducíu por una de les estremidaes del túnel, saliendo pel estremu opuestu una vegada que ta cocíu.

Ye mientres el cocíu cuando se produz la sinterización, de manera que'l cocíu resulta una de les instancies cruciales del procesu no que cinca a la resistencia del lladriyu.

Enantes del embalaxe dar# en la formación de paquetes sobre pallets, que van dexar dempués movelos fácilmente con carretilles de forqueta. El procesu d'embalaxe consiste n'envolubrar los paquetes con cintes de plásticu o de metal, de cuenta que puedan ser depositaos en llugares d'almacenamientu, pa darréu ser treslladaos en camión.

• Bloque de formigón
• Adobe
• Material de construcción
• Termoarcilla

• Manual d'Execución de lladriyu cara vista, Seición ladrillo cara vista Hispalyt (exemplar gratuitu)
• Philippe ARAGUAS, Brique et architecture dans l'Espagne médiévale (Bibliothèque de la Casa de Velázquez, 2), Madrid, 2003.
• Andrew PLUMRIDGE & Wim MEULENKAMP, Brickwork. Architecture and Design, London, 2000.
• James W. CAMPBELL, Brick : A World History, London - New York: Thames & Hudson, 2003.
• M. KORNMANN & CTTB, Clay Bricks and Roof Tiles, Manufacturing and Properties, Paris: Lasim, 2007.
• Thomas COOMANS & Harry VAN ROYEN (rede.), Medieval Brick Architecture in Flanders and Northern Europe (Novii Monasterii 7), Ten Duinen, Koksijde, 2008.
• Studien zur Backsteinarchitektur, rede. Y. BADSTÜBNER & D. SCHUMANN, 7 vol., Berlijn, sinds 1997.
• Berliner Beiträge zur Bauforschung und Denkmalpflege, rede. J. CRAMER & D. SACK, 5 vol., Petersberg, sinds 2004.

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a lladriyos.

• Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a lladriyu.
• Norma Básica de la Edificación, Fabriques de Lladriyu 1990, NBE FL-90 Archiváu 2007-09-30 en Wayback Machine (derogada pol Códigu Téunicu de la Edificación)