Gregor Johann Mendel – češ. Řehoř Jan Mendel – (Heinzendorf b. Odrau, 22. juli1822. – Brno, 6. januar1884.) bio je češki sveštenik, biolog, botaničar i matematičar koji se smatra začetnikom klasične genetike.[1]
Biografija
Rođen je 22. jula 1822. godine u selu Heinzendorf bei Odrau (sada Hynčice), Šleziji, tadašnja Austrija, a današnja Češka, kao Johan, a ime Gregor (lat. Gregorius) uzima postavši augustinski fratar.[1] Gimnaziju je pohađao u Troppau, a studije na Filozofskom institutu u Olmützu. Zbog očeve bolesti i nedostatka novca primoran je da 1843. godine postane fratar, pa teološku školu završava u Brnu.
Diplomirao je matematiku 1850. godine i pokušao da se upiše na prirodne nauke (biologiju), ali nije položio ispit. Bez obzira na ovu ironiju sudbine, postao je poznat upravo u toj nauci, a znanje matematike i odlično baratanje brojkama mu je u tome pomoglo. Vrlo uspješno je povezao ove dvije nauke i stvorio, a i ne znajući da je to uradio, genetiku.
Iako nije uspio da položi ispit za upis na studije biologije ipak dospjeva, zahvaljujući razumjevanju starješine samostana, u Beč gdje izučava zoologiju, botaniku, fiziku, hemiju i matematiku. Vraća se u Brno 1854. godine gdje predaje na Visokoj tehničkoj školi. Poslije više neuspješnih pokušaja 1856. godine odustaje u namjeri da položi državni test za učitelja. Po nekim podacima se smatra da ga je u tome spriječila bolest.
Utemeljenje genetike modernog doba
Mendelove sorte graška
Eksperimente na baštenskom grašku započinje 1856. godine da bi 1865. rezultate tih eksperimenata saopćio na zasjedanju Prirodno-historijskog naučnog društva u Brnu, a iduće, 1866., objavio svoj rad Eksperimenti sa biljnim hibridima (Versuche über Pflanzen–Hybriden) u zborniku istog društva. Kopiju svog rada šalje tadašnjem poznatom austrijskom botaničaru Karl Wilhelm von Nägeli. Nägeli ne prepoznaje genijalnost i značaj ovog rada, pa Mendel, što iz razočarenja, a što i pritisnut obavezama samostanskog starješine, prestaje sa svojim eksperimentima.
Mendel je na izučavanju zakonitosti nasljeđivanja čitavog niza osobina radio punih osam godina. Da bi izabrao osobine koje se alternativno ispoljavaju, proučavao je 34 različita distinktna obilježja i od njih 22 odabrao za dalje eksperimentisanje. Rezultate je saopćio za 7 osobina čiji je pregled prikazan u narednoj tabeli:
Osobina
Potomstvo F2 generacije
Brojni odnos
Oblik sjemena
5474 okruglih : 1850 naboranih
2,96 : 1
Boja kotiledona
6022 žuta : 2001 zelena
3,01 : 1
Boja sjemenjače
705 sivo-smeđa : 224 bijela
3,15 : 1
Oblik mahune
882 nabubrele : 299 sa suženjima
2,95 : 1
Boja mahune
482 zelenih : 152 žutih
2,82 : 1
Položaj cvijeta
651 aksijalan : 207 terminalan
3,14 : 1
Visina stabljike
787 visokih : 277 niskih
2,84 : 1
Ukupno
14 889 dominantnih: 5010 recesivnih
2,98 : 1
Vrhunac u karijeri postiže 1868. godine izborom za starješinu samostana i na tom mjestu ostaje do smrti, nepriznat od strane naučnika toga doba i potpuno nepoznat za javnost. Njegovi radovi i genijalno izvedeni zaključci bili su daleko ispred nivoa nauke tog vremena da bi tek početkom 20. vijeka bili ponovo otkriveni i postali osnova savremene genetike. Tri naučnika, Hugo de Vries (Holandija), Carl Correns (Njemačka) i Erich Tschermak (Austrija), 1900. godine, nezavisno jedan od drugog, slučajno pronalaze Mendelov rad i uviđaju da je on već formulisao osnovne zakone nasljeđivanja.
Tek 16 godina poslije Mendelove smrti, njegov rad dobija priznanje, a njegovi zaključci ime koje im sa pravom pripada:
Prvi Mendelov zakon ili zakon segregacije (razdvajanja)- govori da se par alela za jedno svojstvo razdvaja (segregira) pri stvaranju gameta.Svaka gameta pri tome dobija samo jedan alel odnosno jedan roditeljski hromosom(ili očev ili majčin).
Mendelov drugi zakon ili zakon neovisne segregacije (razdvajanja) - kada se križaju jedinke s više svojstava pojedina svojstva nasljeđuju se međusobno, tj. aleli se u zigoti ne spajaju nego mozaično kombiniraju a to je zbog orijentacije i railaženja hromosoma u mejozi.
