Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). Ako se pravilno ne potkrijepe pouzdanim izvorima, sporne rečenice i navodi mogli bi biti izbrisani. Pomozite Wikipediji tako što ćete navesti validne izvore putem referenci te nakon toga možete ukloniti ovaj šablon.
Zapadno Rimsko Carstvo (naziv je novijeg porijekla; prema savremenom stanovištu, postojalo je samo jedno carstvo s dva vladara) je nastalo podjelom Rimskog Carstva395. godine kada je rimski car Teodozije I Veliki podijelio carstvo svojim sinovima, tako da je zapadni dio dobio Flavije August Honorije, a istočni Arkadije. Zapadno rimsko carstvo je propalo već 476. godine kad je Odoakar, glavni zapovjednik rimske vojske, svrgnuo mladog cara Romula. U suštini, radilo se o vojnom puču na prostoru ograničenom samo na Italiju i područje Alpa, dok je država ostala netaknuta.
Historija
Vrijeme Honorija
Karta Rimskog carstva 395. godine s ucrtanim granicama modernih država
Iako je Zapadno rimsko carstvo trajalo samo 81 godinu, imalo je ukupno 12 priznatih vladara i uz njih još i tri (prema nekim mišljenjima četiri) uzurpatora.
Honorije je bio mlađi sin Teodozija I, zadnjeg cara koji je vladao još jedinstvenim carstvom. Kod stupanja na vlast 395, Flavije Honorije je još bio dijete, pa mu je zbog toga Teodozije imenovao vojnog komandira Stilika – sina Rimljanke i Vandala – za tutora.
Honorijeva vladavina je bila nestabilna. Već 397. dolazi do pobune u provinciji Africa. Nakon invazije Zapadnih Gota na italijansko poluostrvo 402, Honorije s cijelim dvorom napušta Mediolanum (Milano) i vraća se u Ravenu. U Britaniji se vojnici bune pod vodstvom Makusa (406/407) i Konstantin III (407–411); trupe prelaze u Galiju i ostavljaju stanovništvo koje se smatralo Rimljanima – nimalo oduševljeno time – prepuštene samima sebi odnosno na milost i nemilost anglosaksonskim napadima. Pri tome su Anglosaksonci došli u Britaniju u malim grupama kao plaćenici.
Uz to je došlo i do pada granice na Rajni: 406. je došlo do upada Vandala, Sueba i iranskih Alana (koji su bili u bijegu od Huna) u sjevernu Galiju. Franački federati su im se suprotstavili, ali su bili potučeni. Honorije je 408. dao ubiti svog savjetnika i vojnog komandira Stilika uplašen njegovom moći, a za to je vrijeme došlo do pljačkaških pohoda Zapadnih Gota koji su konačno 410. zapalili Rim što je imalo trajne psihološke posljedice na Rimljane.
Uz to dolazi i do spomenutih uzurpacija koje su dodatno oslabile snage carstva: Konstantin III (409/410) i rimski senator Atalus (414/415), Vandali, Suebi i Alani upadaju 409. u Hispaniju. U idućem razdoblju Zapadni Goti uništavaju nekolicinu ovih Vandala, a od 418. Rimljani ih – kao federate – naseljavaju u Akvitaniju, čime su se u Raveni nadali da su stvorili borbeni unutrašnji štit protiv pobuna, ali i protiv vanjskih neprijatelja. Sveukupno gledano, Zapadni Goti su bili lojalni, što ih ipak nije sprječavalo da povremeno upadaju na područje Zapadnog Rima radi povećanja područja svog utjecaja; do raskida ugovora došlo je tek u 60-tim godinama 5. vijeka.
Najezda Huna i unutrašnje borbe za vlast
Nakon smrti Honorija 423, vlast preuzima uzurpator Johan, i to od 423. do 425, kad ga pobjeđuje Valentinijan III postavši posljednji car teodozijanske dinastije. U početku poslove vladanja vodi njegova majka Gala Placidija, no uskoro dolazi do sukoba različitih vojskovođa: komandant Feliks i komandant Africe Bonifacije uglavnom su podržavali politiku Placidije sve do njene smrti. Nakon Bonifacijeve smrti, carstvom je vladao patricij i vojskovođa Flavije Aecije. Valentinov se život odvijao između Ravene i Rima. U njegovo vrijeme Rim gubi provinciju Africa, a sjeverozapad Španije osvajaju Suebi. Ecije se u Galiji uglavnom uspio održati uprkos pritisku Zapadnih Gota i Burgunda. Njegove pomoćne trupe sastavljene od Huna, srušile su burgundsku vlast na Rajni436. Osim toga, u bici na katalunskim poljima uspio je 451. pobijediti Atilu koji je upao u Galiju. Međutim, Valentin je 454. dao ubiti Flavija Ecija, a sljedeće je godine sam bio žrtva ubistva iz zasjede.
Naročitu važnost za carstvo ima gubitak provincije Africe. Konačnim gubitkom Africe smatra se 439, kad Vandali osvajaju Kartagu zajedno s flotom koja je tamo bila usidrena, jer Vandali – za razliku od drugih Germana – odbijaju prihvatiti formalnu vrhovnu vlast cara i time osnivaju prvu novu, nezavisnu državu na području dotadašnjeg carstva. Za to vrijeme Zapadni Goti, Suebi, Burgundi i Franci prihvataju formalnu ulogu federata i vladaju u provincijama rimskim stanovništvom u ime cara. To čuva privid carske vlasti, ali i povećava mogućnost Ravene za razne političke i vojne intervencije na tim područjima.
Zadnje godine Zapadnog Rimskog Carstva – vrijeme careva-sjenki
Vladavina Petronija Maksima je kratko trajala u 455. On je bio prvi u nizu takozvanih „careva-sjenki” koji su vladali prekratko vrijeme da bi mogli aktivno djelovati na spasavanju carstva koje se raspadalo. Zapadno rimsko carstvo je u sljedećem razdoblju gubilo sve veća područja u korist Germana, stvarale su se „države u državi”, a Rimsko carstvo je neprekidno gubilo tako važne prihode od poreza, koji su bili neophodni za uzdržavanje vojske. Maksim, poznati visokopozicionirani senator, naslijedio je Valentinijana III nakon njegove smrti (16. aprila455) na položaju cara, da bi i sam – već 22. maja – također umro. Već 9. ili 10. maja 455. ga je na carskom prijestolju naslijedio galski RimljaninAvit. On je prije toga bio aktivan kao poslanik između Rima i Zapadnih Gota. Uz to, morao je rješavati i probleme s vladarom Istočnog rimskog carstvaMarcianom i smirivati vojskovođu Ricimera, koji se uskoro razvija u stvarnog vladara Zapadnog rimskog carstva.
U januaru 457, na četiri godine dug mandat na prijestolje stupa Majorijan. Nakon godina propadanja carstva, njemu konačno polazi za rukom da ponovo preuzme kontrolu nad Italijom i Galijom. Uspjeva srediti situaciju u Španiji i sjevernoj Africi. Uz ustupke Senatu pridobija isti za sebe, a boljom ekonomskom politikom zadobija i simpatije naroda. Svrgava ga Ricimer, ali on nije mogao postati car jer je bio arianer i German.
Umjesto njega, car postaje Libije Sever461, ali bez papinskepomasti. S njegovom vlašću ponovo počinju pljačke Vandala na italijanskoj zapadnoj obali. Libije Sever umire 465. (navodno ga je otrovao Ricimer). Na njegovo mjesto dolazi RimljaninAntemije, a time završava razdoblje interregnuma (465–467). Svojim dolaskom na prijestolje, Antemije postavlja sebi za cilj ponovnu uspostavu vlasti nad Vandalima i Zapadnim Gotima, koji – pod Eurihom – krše ugovor iz 418. i počinju s ekspanzijom. Antemijev general Basiliskus u početku s flotom postiže izvrsne uspjehe protiv Vandala, ali ga oni na kraju ipak pobjeđuju. Finansijski i vojno to je za Zapadno rimsko carstvo bila katastrofa. Bezuspješan je bio i pohod protiv Zapadnih Gota. Sjeverna Galija je bila izgubljena. Na kraju izbija građanski rat između Antemija i Ricimera, a kao pobjednik iz tog sukoba izlazi do tada gotovo nepoznat Anicije Olibrije. Međutim, niti on ne uspijeva vladati cijelu godinu. Stupa na prijestolje u maju 472, a umire već 7 mjeseci kasnije.
Jedva da je sretniji bio njegov nasljednik Glicerije, koji je vladao od 473. do 474. Iako je bio talentirani diplomat i vojnik, pobijedili su ga prvo Istočni Goti, a zatim i vojskovođa Julije Nepot.
Julije Nepot je vladao od 474. do 475. Namjeravao je sukob sa Zapadnim Gotima (koji su osvojili Provansu) riješiti diplomatskim putem, ali mu je to pošlo za rukom s umjerenim uspjehom. U međuvremenu, Vandali su kontrolirali zapadno Sredozemlje. Na kraju, i situacija u Rimu se okreće protiv njega: njegov zaštitnik (koji je za sebe tvrdio da je bio sekretar Atile, kralja Huna) preuzima komandu nad vojskom i 475. ga tjera s vlasti.
Zadnji zapadnorimski car je bio Romul Augustul (iako je Nepot bio priznat od strane Istočnog rimskog carstva sve do smrti 480), a kod stupanja na prijestolje 475. imao je, navodno, samo deset godina. S prijestolja ga je maknuo germanski knez Odoaker. Odoaker nije, umjesto Romula, postavio novog cara-sjenku kao što su to radili njegovi prethodnici, nego je poslao izaslanstvo u Konstantinopol tamošnjem caru Zenonu, poručivši mu da je jedan vladar dovoljan za oba carstva. Na kraju je službeno od Zenona dobio titulu patricija, a time i carskog upravitelja. Time se ugasilo Zapadno rimsko carstvo.
Istina, tu i tamo (okolina današnjeg Pariza) još su neko vrijeme postojala manja područja na teritoriji nekadašnjeg carstva s rimskim upraviteljima, ali je carstvo prestalo postojati.
Posljedice za grad Rim i Italiju
Ukidanje carstva za ekonomski srozan život u Italiji nije imao nikakve konkretne posljedice u odnosu na život posljednjih 70 godina. Radi više aspekata društva, Carstvo niti nije propalo u Italiji tokom nekoliko sljedećih desetljeća poslije 476. godine. Odoaker je bio prije preuzimanja vlasti general Rimske vojske tako da je njegov dolazak na vlast bio državni udar, a ne invazija. Sljedećih 40-ak godina on i njegov nasljednik će biti formalno guverneri Italije koja se nalazi u „vlasti” Istočnog rimskog carstva. Katastrofa za Italiju i Rim će se dogoditi tokom italijanskih ratova Justinijana, koji će trajati dvadeset godina. U tom razdoblju svi gradovi će mijenjati svoje osvajače najmanje 3 puta, uz strahovite pokolje, pljačke i sl.
Posljednji udarac životu u Italiji nanosi epidemija iz polovine 6. vijeka, koja ubija između 20 % i 30 % stanovništva.
