Si Cleopátra Filopatór Néa Théa, Cleopátra VII (sa Griniyégo, Κλεοπάτρα Φιλοπάτωρ; Enéro 69 BK – 30 BK) usá ka Griyégong ráyna sa Ehípto. Nakigsálo siyág pamunóan úna sa íyang amahán nga si Ptoloméo II úg únyà sa íyang kaigsoónan/kabanáhan nga siláng Ptoloméo III úg Ptoloméo IV hángtod nahímo siyáng nag-inusárang hára sa Ehípto. Ísip paraón (pharaoh), siyá nakigpúyò kang Júlio César nga mipalíg-on sa íyang paggúnit sa tróno. Humán sa pagpatáy ni César nakigpúyò siyá kang Márco António úg nakaanák silág kalúha. Sa kinatibúk-an, usá ka anák gíkan kang César (si Caesarín) úg tuló gíkan kang António (siláng Cleopátra Seléne II, Alexánder Hélios, ug Ptoleméo Phíladélfo). Ang íyang paglíngkod sa tróno nagták-op sa Panahóng Griyegónhon úg ang sinugdánan sa Panahóng Románhon sa sidlakáng Mediterányo. Siyáy katapósan sa mgá paraón sa Karáang Ehípto.
Bísan naghupót siyá sa titulòng paraón, Griniyégo ang íyang únang pinulongán; sa pipilá ka gatós ka túig sa humán sa paghupót níya sa tróno, ang mgá háring Ehiptohánon nga Griyégo ang kagíkan ímbis Ehiptohánon. Ang pagkahímo sa mgá tigsúltig-Griniyégo ísip mgá tagdumálà sa Ehípto nahitabò súkad pa kang Alejándro Bantógan 300 ka túig ang milabáy. Si Cleopátra maóy únang sákop sa íyang bánay sa sulód sa 300 ka túig nga pagdumálà sa Ehípto nga nakát-on sa Enihíptohanón. Siyá misunód sa mgá pagtúo úg ginóo-ginóo sa mgá Ehiptohánon. Ang patrón níya nga ginóo-ginóo maó si Ísis, úg maóng sa íyang pagdumálà, gituóhang siyáy pakatáwö sa ginóo-ginóo sa kaálam.
Humán malúpig si António úg Cleopátra sa Actiúm sa karibál úg legál nga eredéro ni César, si Gáyo Júlio César Octávian (ang nahímong únang emperadór sa Róma, ísip Augústo), nagpakamatáy si Cleopátra, ang tradisyonál nga pétśa Agosto 12 30 BK[1], pinaági sa páak sa úsa ka mátang sa bitín. Hángtod karón, populár si Cleopátra sa kutúrang kasadpánon. Ang íyang legasíya milúngtad sa nagkaláinláing óbra sa árte úg dramatisasyón sa íyang kaági sa literatúra (ang kang Shakespeare nga Antony and Cleopatra úg ang kang George Bernard Shaw nga Caesar and Cleopatra), pelikulá, úg telebisyón. (sáma sa depiksyón ni Elizabeth Taylor kang Cleopatra). Kasagáran, gihulágway si Cleopátra ísip usá ka bantógan sa katahóm úg kaányag úg ang íyang malampósong pagtingúhang mahúptan ang labíng gamhánang kalakín-an sa kalibótan giilá ísip pruwéba sa íyang kinaiyánhong katahóm úg alíndog.
Pagsaka sa Trono
Istatuwa ni Cleopatra VII.
Ang inahan ni Cleopatra mao si Cleopatra V sa Ehipto nga isig ka tagdumala sa iyang anak nga si Berenice IV, sa usa ka tuig sa wala pa iyang kamatayon si Cleopatra nga gikan sa pagpakighiusa kang Ptolemy XII Auletes usa ka direktang sumsunod sa heneral ni Alexander ang bantogan nga si Ptolemy I Soter, anak nilang Arsinoe ug Lacus mga magnagsamang taga Macedon.
Ang sentralisasyon sa gahom ug pagpangurakot misunta sa usa ka rebusloyon ug pagkawala sa Cyprus ug sa Cyrenaica, nga naghimo sa paghari ni Ptolemy nga labing gubot nga dinastiya. Pagkahimo og paglakaw ni Ptolemy sa Roma uban ni Cleopatra, si Trphaena miilog sa Trono sa Ehipto. Human sa pagsabot-sabot sa mga Romahong motabang sa Ehipto, ang mga sumusunod ni Ptolemy mipatay kang Tryphaena ug iyang mga tigbantay. Ang mga tigbantay usab ni Berenice sa pagpanimalos mipatay sa mga mga sumusunod.
Pagka tuig 58 BK ang magulang nga igsuong babaye ni Cleopatra nga si Berenice IV miilog sa gahom gikan sa iyang amahan. Inubanan sa pagtabang sa Romanhong gobernador sa Syria, si Aulus Gabinius, si Ptolemy XII miluib sa iyang kamagulangang anak nga babaye pagka tuig 55 BK ug gipapatay niya. Ang labaw nga magulang nga igsuong babaye ni Cleopatra nga si Tryphaena miilog pagkahuman ato. Npatay usab siya nga nagbilin kang Cleopatra ug iyang bana ug manghod nga lalake, nga si Ptolemy XIII nga manag-ubang tagdumala sa trono.
Pagkamatay ni Ptolemy XII niadtong Marso 51 BK nahimo ang 17 ka tuig nga Cleopatra ug iyang manghod nga 12 ka tuig ang panuigon nga si Ptolemy XIII nga manag-ubang tagdumala. Ang unang tulo ka tuig sa ilang trono nagmalisuron, tungod sa mga ekonomikanhong suliran, sakit, kakulang sa pagbaha sa Nile, ug mga politikanhong panagsungi. Bisan si Cleopatra nakasal sa iyang manghod wala gayod siya buot nga makigsalo og bahom kaniya.
Pagka Agusto 51 BK, ang relasyon tali sa mga soberanya nangapusgay. Si Cleopatra mitangtang sa ngalan nga Ptolemy sa mga opisyal nga dokumento ug iyang nawong ra ang migawas sa mga salapi, nga wala mahisubay sa tradisyong Ptolemakanhon nga ang mga baayeng tagdumala ilalom ra sa ilang mga lalakeng isig ka tagdumala. Miresulta kini sa pagtangtang kang Cleopatra sa trono nga gipangulohan sa eunuch Pothinus, nga mihimo kang Ptolemy nga nag-inusarang hari niadtong 48 BK (kun posible nga labaw pang sayo tungod sa mga dokumento niadtong 51 BK nga naay ngalan lamang ni Ptolemy). Si Cleopatra misulay og usa ka rebelyon sa Pelusium apan siya napugos siya pagbiya sa Ehipto uban sa iyang nag-inusarang nakaluwas nga igsuong si Arsinoë.
Cleopatra ug Julius Caesar
Pagkapatay kang Pompey
Samtang si Cleopatra naa sa layo si Pompey nalambigit sa Romanong gubat sibil. Sa pagkatigpamulak sa tuig 48 BK, si Pompey miikyas gikan sa mga sundalo ni Julius Caesar padulong ngadto sa Alexandria aron mangitag dapit nga luwas. Si Ptolemy nga kaniadto napulo'g lima lamang ang panuigon niadtong higayona nagtukod og trono sa iyang kaugalingon didto sa pantalan diin siya nitan-aw kanidtong Septebre 28 48 BK sa pagpatay kang Pompey sa kanhi niyang sundalo nga naa na sa Ptolemikong pag-alagad. Gipunggotan siya og ulo sa atubangan sa iyang asawa ug mga anak nga naa kaniadto sa barko nga ilang gisakyan. Giisip nga si Ptolemy mipabuhat atong kamatayon aron mapalipay si Julius Caesar ug aron mahimong alyado sa Roma diin ang Ehipto utangan. Apan usa kini ka dakong sayop ni Ptolemy. Sa pag-abot ni Caesar sa Ehipto duha ka adlaw human ato, si Ptolemy mipakita kaniya sa putol nga ulo ni Pompey ug si Caesar nasuiko pag-ayo. Tungod tingali kini kay bisan siya ang politikanhong kaatbang ni Caesar si pompey usa ka Konsul sa Roma ug siya ang biyudo sa nag-inusarang lehitimong anak ni Caesar nga si Julia (nga namatay sa pagpanganak sa ilang anak). Si Caesar mikuha sa kapital sa Ehipto ug gihimo iyang kaugalingon isip mao'y masunod sa nagkabanging pangangkon nilang Ptolemy ug Cleopatra.
Caesar ug Caesarion
Matinguhaon aron sa paggamit sa kalagot ni Julius Caesar ngadto kang Ptolemy, Si Reyna Cleopatra mibalik sa palasyo nga mipaligid og Persiyanong karpeta ug mipakita niini ngadto kang Caesar sa iyang mga tig-alagad: pagkahipos na sa karpeta si Cleopatra misirko. Gikatuohan nga si Caesar naanyagan sa iyang gibuhat ug siya nahimo nga kadidang niya. Siyam ka buwan human sa ilang panagkita si Cleopatra nanganak sa ilang anak. Niining mga tungora nga si Caesar mibiya saiyang plano sa pagsakpo sa Ehipto, inay giabagan niya ang pangankon ni Cleopatra sa trono. Human sa usa ka mubo nga gubat sibil, si Ptolemy XIII nalumos sa Nilo ug si Caesar mipabalik kang Cleopatra sa iyang trono, uban sa usa ka mas batang igsuong nga si Ptolemy XIV isip isig ka tigmamando.
Bisan sa hapit napulo'g tulo ka tuig nga laktaw sa edad, silang Cleopatra ug Caesar nahimong managhigugmaay sa pagpabilin ni Caesar sa Ehipto kaniadtong 48 BC ug 47 BC. Nagkaila sila kanidatong si Cleopatra 21 ug si Cesar 50. Pag ka Hunyo 2347BK si Cleopatra nanganak sa usa ka bata nga si Ptolemy Caesar (angaa "Caesarion" nga nagpasabot "gamayng Caesar"). Si Cleopatra miangkon nga si Caesar ang amahan sa bata ug buot niya nga hinganlan ang bata isip sumusunod apan si Caesar mibalibad, ug mipili sa iyang apo (anak sa iyang pag-umangkon) nga si Octavian hinuon. Si Caesarion giula unta isip tigdawat sa Ehipto ug Roma nga makahiusa sa Sidlakan ug Kasadpan.
Si Cleopatra ug Caesarion miduaw sa Roma kanidtong 47 BK ug 44 BK ug mamahimong atua sila kadtong sa pagpatay kang Caesar niadtong Marso 15, 44 BK. Sa wala pa o pagkahuman lang sa pagpatay mibalik siya sa Ehipto. Sa dihang si Ptolemy XIV namatay sa nagkabating panglawas, si Cleopatra mihimo kang Caesarion nga iyang isig ka tig-alagad ug sumusunod. Aron masiguro ang iyang kaugalingon ug si Caesarion siya mipapatay sa iyang igsuong si Arsinoe nga usa ka sagad nga bulohaton sa unang panahon. [gikinahanglan og tinubdan]
Sa tuig 42 BK, si Mark Antony, usa sa triyumbiro nga milingkod sa Roma sa pagkabakante human sa kamatayon ni Caesar, mipatawag kang Cleopatra aron makigkita kaniya sa Tarsus aron pagtubag sa mga pangutana sa iyang loyalidad. Si Cleopatra miabot nga maanyag ug sa iyang katahom nga si Antony mapasugot niya nga makig-uban kaniya sa otonyo didto sa Alexandria. Pagka Disyembre 25 40 BK siya nanganak sa duha ka mga bata nga silang Alexander Helios ug Cleopatra Selene II.
Upat ka tuig pagkahuman sa 37 BK, si Antony miduaw sa Alexandria pag-usab aron makiggubat sa mga Parto. Nakigbalik siya sa iyang relasyon tali kang Cleopatra ug gikan kaniadtong tungora ang Alexandria na ang iyahang panimalay. Nakigkasal siya kang Cleopatra subay sa Ehiptohanon nga rito (usa ka sulat nga gikan sa Suetonius nagpadayag niini), bisan si Antony kaniadtong tungora kasal pa ni Octavia Minor nga igsuong sa iyang isig ka triyumbiro nga si Octavian. Siya ug si Cleopatra nakabaton og lain nga anak nga si Ptolemy Philadelphus.
Sa Mga Donasyon sa Alexandria sa dugayng mga 34 BK, human sa pagkakuha ni Antony sa Armenia, si Cleopatra ug Caesarion gikoronahan nga isig ka tigdumala sa Ehipto ug Cyprus; si Alexander Helios gikoronahan nga tigdumala sa Armenia, Media, ug Parthia; si Cleopatra Selene II gikoronahan isip tigdumala sa Cyrenaica ug Libya; ug si Ptolemy Philadelphus mao ang tigdumala sa Phoenicia, Syria, ug Cilicia. Si Cleopatra usab mikuha sa titulo nga Reyan sa mga Hari.[2] Cleopatra "was planning a war of revenge that was to array all the East against Rome, establish herself as empress of the world at Rome and inaugurate a new universal kingdom."[3]
Sinsiyo ni Antony ug Cleopatra.
Ang batasan ni Antony gitan-aw nga kataw-anan sa mga Romano ug si Octavian mipatuo sa Senado aron paglusad og gubat batok sa Ehipto. Pagka 31 BK ang mga kusog ni Antonyo nakig-atbang sa mga Romano sa usa ka nabal nga panagsangka sa dagat sa Actium. Si Cleopatra naa usay iyang kaugalingon nga plotilya. Usa ka inilang leyenda nag-ingon nga sa dihang nakakita siya nga si Antony hilabihang uyamota nga mga himan ug taw sa mga barko niya kapildihon na ngadto sa mga Romanong mas lig-on og mga barko, siya milakaw sa panagsangka ug si Antony misunod niya, apan ang mga makabag-ong ebidensya wala nagpakita niini.
Pagkahuman sa Sangka sa Actium, si Octavian misulong sa Ehipto. Samtang nagkaduol siya sa Alexandria ang mga taw ni Antonyo mibiya kang Octavian pag ka Agusto 12 30 BK.
Naay daghang mga dili matino nga pangangkon mahitungod sa bantogan nga si Cleopatra, usa niana mao ang, sa usa sa iyang usa ka bonggang pagpanihapon uban ni Antonyo, sa pagyaga-yaga miingon siya nga makagasto siya og napulo ka milyon ka mga sestetius sa panihapon. Gidawat usab ni Antonyo iyang giingon ug pagkasunod gabii nangaon sila og usa ka sagad og dili nindot nga panihapon; ug gibugal-bugalan ni Antonyo si Cleopatra ani ug pagkuha sa ikaduhang kan-onon - usa ka tasa sa isog nga suka ang gidala. Gikuha dayon ni Cleopatra ang iyang mahal kaayo nga mutya nga aryos ug gihulog niya kini didto sa suka, gipatunaw dayon giinom niya. Ang labing sayong taho niining say-saya gikan kang Pliny ang manghod ug mikabat og 100 ka tuig human sa panihapon nga gisay-say ang nahitabo. Ang calcium carbonate sa mutya matunaw kun madissolve sa suka, apan hinay-hinay lamang gawas kon pusgayon una kini..[4]
Kamatayan
Pagpakita sa kamatayon ni Cleopatra VII ni Reginald Arthur (circa 1914)
Ang mga karaang tinubdan labi na ang mga Romano nagkahiusa sa butang nga si Cleopatra mihilo sa iyang kaugalingon pinaagi sa la sa bitin nga asp nga mipapaak niya. Ang labing karaang tinubdan mao si Strabo nga buhi niadtong panahona ug mamahimong tua sa Alexandria kaniadto. Nag-ingon siya og duha ka sugilanon: nga mihilo si Cleopatra pinaagi sa la nga igpapahid, kundili mipapaak siya og bitin nga asp..[5] Daghang mga Romanong mamalak nga nagsulat napulo ka tuig human sa panghitabo tanan miingon sa pinaakan sa duha mga asp,[6][7][8] usab si [[Florus nga usa ka historyador 150 ka tuig human ato.[9] Si Velleius, kaunoman ka tuig human sa panghitabo, miingon usab og asp.[10]
Si Plutarch, nga nagsulat kaniadtong 130 ka tuig human sa panghitabo, mao ang pang-unang kasayoran sa kamatayon ni Cleopatra. Miingon siya nga si Cleopatra nakit-ang patay, iyang tig-alagad nga babaye, si Iras nga namatay sa iyang tiilan, ug Charmion, nga mitarong sa iyang korona sa wala pa siya matumba.[11]
Miingon dayon siya nga ang lang bitin gitagoan sa bukag sa mga fig nga gidala sa usa ka rustiko, ug nakita nga nikaon og pila ka mga sanga, iyang giduol iyang kamot aron paakon. Ang ubang mga sugilanon miingon nga gitagoan kini sa usa ka kaang, ug iyang gituslok og kahoy aron masuko aron paakon siya. Sa kataposan misulat siya sa martsang kadaogan ni Octabyano sa Roma.
.jpg)
