Roedd y Frwydr Rorke's Drift, a adnabyddir hefyd fel yr Amddiffyniad Rorke's Drift, yn ymwneud â'r Rhyfel Eingl-Swlŵ,
a gymerodd le ar 22 Ionawr1879. Roedd llawer o'r milwyr a fu'n rhan o'r frwydr yn Gymry.
The Defence of Rorke's Drift gan Lady Butler (1880)
Amddiffynnodd ychydig dros 150 o filwyr Prydeinig a threfedigaethol yr orsaf yn erbyn ymosodiadau gan 3,000 i 4,000 o ryfelwyr Swlw.[1] Rhoddwyd unarddeg o Groesau Fictoria i amddiffynwyr unigol, ynghyd â nifer o addurniadau ac anrhydeddau eraill.
Ar 20 Ionawr, ar ôl patrolio rhagchwilio ac adeiladu trac ar gyfer ei wagenni, gorymdeithiodd milwyr Prydeinig i Isandlwana, tua 6 milltir i'r dwyrain, gan adael y garsiwn bach ar ôl.[2]
Dechreuodd y frwydr yn gynnar yn y bore gyda milwyr NNH yr Is-gapten Henderson, sydd wedi'u lleoli y tu ôl i'r Oscarberg, yn ymgysylltu'n fyr ag arweinydd prif heddlu'r Zwlw. Roeddent wedi blino o'r frwydr yn Isandlwana yn ogystal â bod yn brin o ffrwydron rhyfel carbine.
Tua hanner dydd ar 22 Ionawr, gadawodd yr Uwchgapten Spalding yr orsaf am Helpmekaar i ganfod lle roedd Rainforth's G Company, a oedd bellach yn hwyr. Marchogodd Is-gapten John Chard, a oedd wrth y llyw dros dro, i lawr i Rorke's Drift lle roedd gwersyll y peirianwyr. Cyrhaeddodd dau oroeswr o'r Frwydr Isandlwana gyda’r newyddion am y gorchfygiad a bod rhan o’r impi Zwlw yn agosáu at yr orsaf.
Gadawodd cwmni NNC Capten Stevenson y kraal gwartheg a ffoi, gan leihau cryfder y garsiwn amddiffyn yn fawr.[3] Am bedwar o'r gloch y prynhawn, 600 o wyr yr iNdluyengwe, wedi ymosod ar y mur deheuol, ac agorodd y Prydeinwyr dân. Roedd John Williams a Joseph Williams yn gleifion yn yr ysbyty ac yn helpu eraill i ddianc.[4] Ymysg y rhai gafodd eu lladd roedd y Preifat Jenkins, oedd yn sâl gyda thwymyn ac yn gwrthod cael ei symud.[5] Parhaodd yr ymladd am ddeg awr.
Ar ddiwedd yr ymladd, bu farw 351 o Zwlws ar faes y gad. Dim ond 17 o Brydeinwyr a laddwyd, ond roedd bron pob dyn yn y gwarchodlu wedi dioddef rhyw fath o glwyf.[4]
Bu'r nyrs Janet Wells yn helpu timau meddygol byddin Rwsia yn ystod Rhyfel Rwsia-Twrci 1877-78 a bu’n trin milwyr yn Ne Affrica a fu’n ymladd mewn rhyfeloedd yn erbyn y Zwlw, er enghraifft Rorke's Drift ym 1879.[6]
Croes Victoria
Is-gapten John Rouse Merriott Chard, 5ed Field Coy, Peirianwyr Brenhinol
y Comisiynydd Cynorthwyol Dros Dro James Langley Dalto ; Adran y Comisiwn a Thrafnidiaeth
Corporal Christian Ferdinand Schies ; 2il/3ydd Carfan Brodorol Genhedlol
Lladdwyd Preifat Joseph Williams, B Coy, 2il/24ain Troed, yn ystod y frwydr yn yr ysbyty a chafodd ei grybwyll mewn anfoniadau. Pe bai wedi byw byddai wedi cael ei argymell ar gyfer Croes Fictoria.[7]
Cyfeiriadau
↑Ian Knight (2003). Zulu: Isandlwana, Ulindi and Rorke's Drift (yn Saesneg). t. 37.
↑Mae amcangyfrifon yn amrywio, yn dibynnu ar y ffynhonnell
↑Morris, p. 402. Chadwick, G.A. . Military History Journal, V. 4, No. 4, The Anglo-Zulu War of 1879, Isandlwana and Rorke's Drift, South African Military History Society, ISSN0026-4016, Ionawr 1979 (Saesneg)
