Roedd William Pritchard Morgan Brenin Aur Cymru (1844 – 5 Gorffennaf 1924) yn gyfreithiwr, mwynwr aur a gwleidydd Rhyddfrydol o Gymru. Bu'n berchennog ar waith aur y Gwynfynydd, Dolgellau ac yn Aelod Seneddol Bwrdeistref Merthyr Tudfil rhwng 1888 a 1900.[1]
Aur Awstralia
Cyn dod yn ôl i Gymru, fe wnaeth William Morgan ennill cyfoeth yn rhuthr aur Awstralia.[2]
Aur Gwynfynydd
Bu William Pritchard Morgan yn cloddio yn ddirgel am aur yng Ngwynfynydd ac ym mis Gorffennaf 1887, cyhoeddwyd darganfyddiad gywhtien newydd o aur. Roedd William yn gobeithio cadw'r darganfyddiad yn gyfrinach cyn creu sioe a chyflwyno'r bar cyntaf o aur i Frenhines Fictoria.[2]
Ar ôl cyhoeddiad y newyddion, aeth degau o rai yno i gloddio a newyddiadura a bu'n rhaid i William wneud cais i'r llysoedd lleol i gadw dau gwnstabl ar y safle. Daeth William yn fwy cyfoethog byth ac adnabyddywd fel 'Brenin Aur Cymru'.[2]
Roedd William Pritchard Morgan eisoes wedi ennill ei ffortiwn yn ystod Rhuthr Aur Awstralia ond diolch i'w ddarganfyddiad ym Meirionnydd daeth Morgan yn fwy cyfoethog fyth.[2]
O dan berchnogaeth Morgan, cyflogwyd 200 o weithwyr yng Ngwynfynydd. Roeddent yn cloddio mewn twneli cul i fewn i'r graig dan olau cannwyll.[2]
Cyfeiriadau
