Na vòlta a gh'éra... - Un rè! - i diràṅ subìt i mè letōr piculèṅ. Nò, ragasōi, a î śbaliâ. Na vòlta a gh'éra 'n pès ad légn.»
('L inìsi dla fòla 'd Pnòć)
Gl'aventùri 'd Pnòć. Stòria 'd un buratèṅ (“Le avventure di Pinocchio. Storia di un burattino” in itagliàṅ) 'l è 'n rumànś itagliàṅ scrit in dal 1881 par Carlo Collodi (pseudònim dal scritōr Carlo Lorenzini), divìś in trénta capìtui e ambintâ in dla Tuscàna dal XIX sécul. A s trata 'd un clàsic dla literadùra par ragàs a livèl mundiàł tant che par l'UNESCO 'l è stâ tradót in duśènt-quarànta léngui e pasa.
Pnòć e GepétMagna-FōgAl Gat, Pnòć e la Vólp a l'ustarìaPnòć impicâ a na QuèrsaPnòć, la Fata e i quàtar cunèṅ'L Umarèṅ ad ButērLuśèṅ e Pnòć i rìd'n ad lōr
Mìstar Gepét, un marangòṅ dit Pulentìna par via dla pirùca śala ch'al gh'à in cô, al ricév da 'l sò amìg Mìstar Sréśa un pès ad légn par far-'g un buratèṅ esénd ch'l è dimóndi pòvar e ch'al vrév far di spetàcui 'd putòć par scampàr.
Tut 'd un trat però la mariunéta la taca a dascórar e a mōv'r-as da par lē. Gepét 'l al ciàma Pnòć e 'l taca a tratàr-al cuma s'al fus sò fiōl ma 'l buratèṅ al ténd sèmp'r a far a l'arvèrsa e qvél ch'a gh pâr.
A n sèrt punt da 'l mur a salta fóra 'n Gril ch'al dascór ch'al taca a far-ag di predicòs dgénd-'g ad far a mōd. Pnòć al s arlìa sèg e 'l al schisa c'n un martèl, spaplànd-al. Gepét al gh fà 'n vistidèṅ ad carta e pò 'l vénd al sò giachét, armagnénd a 'l fréd esénd in Invèran, par cumpràr 'n abesedàri par parmétar-'g ad studiàr.
Méntar 'l è drē a 'ndàr a scōla, Pnòć al sènt dla mùśìca daśvgnìr da 'l Gran Teàtar di Buratèṅ dal buratinàr Magna-Fōg. P'r andàr a véd'r al sò spetàcul, al vénd al sò lìbar par cumpràr-'s un bijét ma, quànd 'l è dèntar, Magna-Fōg 'l al ciàpa par mét'r-al in na stua par cuśinàr un muntòṅ ma a 'l ùltim a s cumōṿ sinténd la sò stòria. 'L óm 'l al manda lìbar śibénd-ag sinc schèṅ da rigalàr a sò pàdar.
Lung la strada Pnòć 'l incróśa dū bèsti ch'i s faṅ pasàr par di daśgrasiâ: un gat ch'al fà finta 'd ès'r òrub e na vólp, furba stramaladìda, ch'la lasa inténdar 'd èsar sòpa. Pnòć al gh cònta ch'in bisàca al gh'à dal munédi da purtàr a sò pàdar e la vólp la 'l cunvìns a samnàr-i in un sit lè davśèṅ, ciamâ Camp di Miràcui, acsè dòp i cresaràṅ di àlbar pîṅ ad munédi.
I tri i s fér'm a magnàr in dl'ustarìa dal Gàmbar Rós, tant a paga Pnòć, pò vistî da brigànt i próan a rubàr-ag via i quàtar schèṅ ch'i gh'èṅ armàś dòp ch'al spìrit dal Gril 'l iva tintâ ad mét'r-al su 'l avìś. Al buratèṅ al próa a scapàr via, dmandànd ajùt a na putìna c'n i cavìi turchéś, ma 'l dū canàj i al ciàpan listés. Esénd che Pnòć 'l à lugâ i bèsi in bóca, al gat e la vólp i 'l impìcan a na quèrsa par fargàr-'g-i quànd al sarà mòrt. Stuf ad spétar ch'al carpìs, al dū bèsti i vaṅ via decìś ad turnàr al dè dòp.
La putìna c'n i cavìi turchéś, ch'a dir dabòṅ l'è na fata bòna, l'órdna a 'n falchét 'd andàr a sćiancàr c'n al sò bèc la lasa ch'la liga 'l buratèṅ, pò la manda 'l sò caṅ Medôr a tōr-al. Quànd a riva Pnòć, la fata la dmanda a tri mèdag, un Córuv, na Sivéta e 'l Gril ch'al dascór, se chi lò 'l è mòrt dabòṅ o 'l è incóra viṿ. Al primi dū bèsti i n saṅ mia csa dir mént'r invéci al Gril al salta sù dgénd ch'l è 'n munèl patintâ e dìscul ch'al n ubidìs mai a ninsòṅ e ch'al farà murìr Gepét da 'l daspiaśēr. Pnòć al taca a piànśar e la Fata, p'r arbasàr-ag la févra, la gh dà na madśìna da tōr. Esénd amàra, al buratèṅ al s rifiùta 'd bévar-la sénsa sùcar mo quànd al véd vgnir dèntar quàtar cunèṅ négar becamòrt cun la casa da mòrt in spala al decìd ad mandàr-la śò listés.
La Fata la taca a far dal dmandi a 'l sò òspit, in particulàr i du èṅ-i finìdi al munédi. Pnòć, ch'al gh li à in bisàca, al taca a cuntàr un muć ad bali e, tut al vólti ch'l al fà, al sò naś al gh crés. La sgnōra c'n i cavìi turchéś la gh cònta ch'al buśìi i èṅ ad dū categurìi, qvéli c'n al gambi curti e qvéli c'n al naś lung, cum in dal sò caś, pò la gh al scurta cun 'l ajùt 'd un mijàr ad pić. Adès ch'l è a pòst, Pnòć al gh prumét ad turnàr a cà da Gepét e 'd cumpurtàr-as bèṅ.
Lung la via al buratèṅ al cata incóra 'l Gat e la Vólp ch'i al cunvìns'n a saplìr al munédi in dal Camp di Miràcui mo esénd ch'a gh vōl vint minùt a na piànta par crésar, in cal mént'r al pōl anc andàr a far-'s un gir. Pnòć al fà pròpria acsè e 'l và a far dū pas in na sitadìna lè davśèṅ ciamàda Ciàpa-Minciòṅ. Quànd al tórna però al fà a mènt ch'i schèṅ i èṅ sparî e 'n vèć papagàl al gh diś ch'i èṅ stâ al Gat e la Vólp a catàr-i sù par tgni-'s-i lōr méntar lò 'l éra via. Dasprâ Pnòć al cònta incòsa a 'n giùdas Gurìla in là c'n i an mo chi lò, invéci 'd jutàr-al, 'l al mét in parśòṅ. Quàtar méś dòp però al buratèṅ 'l è lìbar par via dn'amnistìa dada da 'l imperadōr dal paéś.
Pnòć al vrév turnàr da la Fata ma lung la via al finìs in na tajōla méntar 'l éra drē a fargàr dl'ua in un camp. Al cuntadèṅ 'l al custrìnś a tōr al pòst dal sò caṅMelàmp, mòrt sōl cla matìna lè, par far da guàrdia a 'l sò pulàr. Cun na cadéna a 'l còl al gh'à da farmàr quàtar marturèi ch'ad nòt i vaṅ a casa 'd galìni. Pnòć, invéci 'd mét'r-as 'd acòrd sèg cuma 'l fava Melàmp in cambi 'd un pôc ad carna, al gh la cava a saràr-i dènt'r in dal ciûś e 'l padròṅ, par ringrasiàr-al, 'l al libra.
Pnòć al gh'à na bruta surpréśa quànd al và a catàr la Fata parchè a 'l pòst dla sò cà al gh cata na préda 'd màrmul cun scrit insìma „Chè a pónsa la putìna da i cavìi turchéś mòrta 'd dulōr p'r èsar stada bandunàda da 'l sò fradlèṅ Pnòć“. A riva 'n Clómb ch'al gh diś che Gepét, in pinsēr par lò, 'l è drē a far-as na barca p'r andàr-'l a pascàr in dal mónd nóṿ. 'L uśèl al s śibìs ad purtàr-'l in dla spiàgia in du al 'l à vdû l'ultma vòlta ma, quànd i rìvan, al marangòṅ 'l è bèla partî. Vdénd che la barca l'è misa mâł in mèś a cgl'óndi lè, Pnòć al s buta in mâr par jutàr-al ma al n gh la cava briśa.
Armàś in dal mâr tuta nòt e a la derìva in mèś a gl'óndi, al buratèṅ al finìs su n'ìśula in du 'n Delfîṅ al gh diś ch'l è fàcil che Gepét al sia stâ magnâ da 'n tarménd Pés-Caṅ rivâ da cal bandi lè giùst da pôc dè. Pnòć al riva in dal paéś dal Béghi lavuradōri e 'l dmanda a la gint quèl da magnàr parchè al gh'à fam. Chi lōr i gh dìśan ch'al gh'à d'inśgnàr-as guadagnànd al paṅ cum i fànan tut laurànd. Pnòć al s dà da far purtànd dl'àqua a cà dna dóna ch'l'è pròpria la Fata ch'la n è mia mòrta e ch'l'è cuntènta che Pnòć 'l àppia pianśû par lē davànti a la sò tómba.
La sgnōra la prumét a 'l buratèṅ ch'la 'l farà dvintàr un ragàs ad carna e òs s'al rigarà drit, andànd a scōla e faghénd a mōd. Pnòć al gh diś ad sè dvintànd al prim dla clas ma 'n dè, méntar 'l è in spiàgia insém a i sò cumpàgn, al và in a risć 'd andgàr tintànd 'd salvàr al caṅ di carabinērAlidòr. La bèstia la rénd al favōr a Pnòć salvànd-'l in séguit quànd chi lò al finìs in dla padèla dal Pescadōr Vérd ch'l al vliva frìśar.
A la fiṅ d'l an Pnòć al vîṅ prumòs c'n al màsim di vōt e la Fata la gh prumét ch'la 'l trasfurmarà in un baghét véra 'l dè dòp. Par festegiàr tut insém, Pnòć al vrév ciamàr a clasiòṅ al sò amìg Romeo dit Luśèṅ parchè 'l è màgar cum un ciòld. Dòp avēr-al pascâ dapartùt, al buratèṅ 'l al cata sóta 'l pòrtag dna cà 'd campàggna. Al ragàs al gh diś ch'l è drē a partìr p'r un pòst fantàstic ciamâ Al Paéś di Balòc in du a n s fà gnint tut al dè, a n gh'è minga dal scōli e la gint la s divertìs da la matìna a la sira esénd ch'ad giuidè a n s lavóra briśa e in na stmana a gh'è siē giuidè a na dméndga.
Luśèṅ al dmanda a Pnòć 'd andàr sèg, fra 'l àtar 'l è drē a rivàr un car ch'al scaròsa tut a gràtis. Quànd a riva 'l barôs tirâ da di sumàr cmandâ par 'l Umarèṅ ad Butēr, un tisi ciciòṅ téndar e unt cuma na bucìna 'd butēr, Pnòć al decìd ad muntàr-'g insìma anc lò anc s'al véd 'n sumarèṅ piànśar dgénd «Tîṅ-'t in a mènt, insiminî! I ragàs ch'i śmét'n ad studiàr e i vòlt'n al spali a i lìbar, a 'l scōli e a i mìstar, par dar-as da 'l tut a i balòc e a i divertimènt, i n pōlan far àtar che na fiṅ daśgrasiàda! Mè a 'l sò par próva! e a t al pòs dir! A vgnarà cal dè ch'at pianśrà anc tè, cuma incō a piànś mè... ma in alóra a sarà tard!».
Rivâ in dal Paéś di Balòc i dū i tàc'n a divertìr-as da mat, dintànd amìg ad tut, ma dòp sinc méś ad baldòria e 'd gudiōl Pnòć al s déśda na matìna cun dū uréci da àśan. Anc a Luśèṅ i gh'èṅ carsùdi cumpàgn a lò ma quàl lè 'l è sōl al prima stadi dla trasfurmasiòṅ parchè in dal gir ad pôc tèmp chi lōr i dvèntan di sumàr da la tèsta a i pē. A riva lè 'l Umarèṅ ad Butēr ch'al li ciàpa par vénd'r-i in dla piàsa dal marcâ. In chi an lè al cucēr 'l à fat i bèsi cargànd in gir p'r al mónd tut i baghét bòṅdagnìnt par pò dar-i via na vòlta dvintâ dal bèsti.
Pnòć al finìs in un Cîrc e 'l diretōr dla strutùra 'l al custrìnś a magnàr dal fèṅ e a imparàr un nùmar da far durànt i spetàcui. P'r insgnàr-'g-al méj, 'l óm al dróa la scùria sèg. Tri méś dòp al fà 'l sò debùt davànti a 'l pùblic balànd e saltànd in dal sérć. Durànt la sò eśibisiòṅ al véd la Fata in mèś a la gint e, distraénd-as, al casca śò mâł dvintànd sòp. Al diretōr, vdénd ch'al n è più bòṅ 'd lauràr, 'l al vénd a 'l marcâ a 'n tisi ch'al vrév druàr la sò pèla par far un tambûr. Chi lò al decìd ad masàr-al fugànd-al, dònca al gh liga un giaròṅ a 'l còl e pò 'l al buta in mâr. Quànd 'l al tira sù però al véd ch'l è dvintâ na mariunéta 'd légn dòp 'n intervènt dla Fata. Par far sù quèl 'd qvél ch'l à spéś, 'l óm al vrév vénd'r-al cuma légna da bruśàr ma Pnòć al gh la cava a scapàr via prima.
Dòp èsar-'s butâ in dl'àqua, Pnòć al finìs in bóca a 'l Pés-Caṅ. In dal stómag al véd un tôṅ che cun filuśufìa al gh diś ch'al s è mis al cōr in paś e ch'l è drē a spetàr 'd èsar digerî parchè «Quànd a s nas tôṅ, a gh'è più dignità a murìr sót-àqua piutòst che sót-òli!». Al pés al cunsìlia a 'l buratèṅ ad far àtar tant ma chi lò, vdénd na luś luntàṅ in un cantòṅ, al decìd 'd andàr a védar, catànd-ag Gepét. Sò pàdar 'l è scampâ tut cal tèmp lè magnànd qvél ch'l à catâ dènt'r a 'n bastimènt mercantîl mandâ śò da 'l squâl ma adès 'l à praticamènt finî incòsa. I dū i decìd'n acsè 'd scapàr via dasfrutànd al fat ch'ad nòt al Pés-Caṅ al dòrum cun la bóca vèrta. Pnòć al s carga insìma sò pàdar, ch'al n sà briśa nudàr, e insém i rìv'n a riva.
In séguit Pnòć e Gepét i pàsan darènt a dū strasòṅ ch'i èṅ drē a dmandàr la limòśna e 'l buratèṅ 'l arcgnóś al Gat e la Vólp. Al prim 'l è dvintâ òrub dabòṅ a fòrsa 'd far finta méntar la Vólp l'à pardû dagnóra tut al sò pēl e anc la cóa ch'l'è stada custréta a véndar a 'n ambulànt ch'a gh sarvìva quèl par paràr via 'l móschi. Pnòć al n gh'à mia pità 'd lōr dgénd ch'i gh'aṅ abû sōl qvél ch'i s meritàvan, la giùsta punisiòṅ par via dla sò cativèria. Anc Luśèṅ 'l è finî mâł: vindû cuma sumàr 'd lavōr a 'n cuntadèṅ ch'al 'l à stlâ in di camp, 'l è pò mòrt ad fadìga.
Pnòć al taca a lauràr par tiràr avànti e par mantgnìr sò pàdar ch'l è dvintâ vèć e malâ anc se piàn piàṅ al s armét anc lò. Na nòt al buratèṅ al s insùnia la Fata ch'la gh diś ch'l'è prònta a perdunàr-al par tut i quèi a 'l arvèrsa ch'l à fat in dla sò vita vist ch'adès 'l à imparâ a star a 'l mónd. Cuma rigàl la sgnōra da i cavìi turchéś la 'l fà dvintàr un putèṅ e Pnòć, guardànd'ś in dal spèć, al bacàja «A séra pròpria buf quànd a séra 'n buratèṅ! E adès cum a sòṅ cuntènt 'd èsar dvintâ un masćèṅ par bèṅ!»
