Elena Quiroga de Abarca (Santander, 1921eko urriaren 26an – Coruña, 1995eko urriaren 3a) kantabriar idazlea izan zen. Prosan idatzitako narrazio-lan zabala idatzi zuen, eta, beste idazle batzuekin batera (Carmen Martín Gaite, Rafael Sánchez Ferlosio, Ignacio Aldecoa, Ana María Matute eta Juan García Hortelano), funtsezko papera jokatu zuen 1950-60ko hamarkadetako espainiar eleberriaren goraldian. Bere belaunaldiko emakume-ahots garrantzitsuenetakotzat hartzen da, eta ezaugarri komunak ditu, hala nola bizitzaren bidegabekeriekiko kezka eta esperientzien gaikako ustiapena, bereziki haurtzaroan eta nerabezaroan.[1][2] Espainiako Errege Akademian sartu zen bigarren emakumea izan zen, Carmen Conderen urratsei jarraituz. 1983an hautatu zuten eta 1984an hartu zuen kargua.[3]
Biografia
Elena Quiroga de Abarca 1921eko urriaren 26an jaio zen Santanderren, José Quiroga Velarde jaunaren, San Martiño Quiroga kondearen eta Isabel de Abarcaren eta Fornesen alaba. Viloira (O Barco de Valdeorras, Ourense) herri txikian hazi zen, aitaren jaioterrian. Han, San Martiño Quiroga kondeek pazo bat zuten - jauretxe bat - Viloirako Etxe Handia, eta gero Galiziako Juntaren jabetza bihurtu zen. Hamazazpi neba-ahizpen azken-aurrekoa zen, eta ama hil eta umezurtz geratu zenean, amonak hazi zuen.
Geroago, bere osaba Estanislao Abarka Fornesen etxean bizi izan zen. Mezenas horrek artista talde bat biltzen zuen, besteak beste, Miguel Unamuno eta Federico García Lorca.
Ikasketak Bilbo, Bartzelona eta Erroman egin zituen, eta bigarren hezkuntza amaitu arte.[4] Unibertsitate-ikasketarik egin ez zuen arren, Quiroga modu librean joaten zen interesatzen zitzaizkion klaseetara, eta hainbat urtetan egunero lan egin zuen eleberri eta idatzietan, lau edo bost ordu inguru.[2]
Uste zuen Santander zela bere 'matria' eta Galizia patria, gurasoen jatorriagatik.[5]
1942an Coruñan finkatu zen aitarekin, eta hantxe ezagutu zuen Dalmiro de la Valgoma, historialaria eta Historiako Akademiako idazkari izan zena. Harekin ezkondu zen Santiagon, 1950ean.[4] Senar-emazteak Madrilera joan ziren. Han, Elenak literatura-foro eta -zenakuluetara joan zen, argitaletxe nazional nagusietako batzuk ezagutu zituen eta. Mendearen erdialdeko espainiar eleberri garaikidea berritu zuten narratzaileen taldean sartu zen.[1]
Quirogak ez zuen seme-alabarik izan, eta saltoka bizi izan zen Madril eta Ceako pazoaren artean, Nigranen (Pontevedra). Azken horretan aldakako haustura bat izan zuen, eta Coruñan ospitaleratu zuten. 1995eko urriaren 3an hil zen, hirurogeita hamalau urte zituela, akats baten eta entzefalopatia hepatikoaren ondorioz. Haren gorpuzkiak Villafranca del Bierzora (Leon) eraman zituzten familiaren panteoira.[2][6]
Ibilbidea
Elena Quirogak hogeita zortzi urterekin argitaratu zuen lehen eleberria: La Soledad sonora (1949). Emakume baten bizitzako abenturak kontatu zituen ditu, nerabezarotik heldutasunera arte. Handik urte pare batera, Madrilera joan zen bizitzera, hurrengo eleberria argitaratzearekin batera: Viento del Norte (1951). Zerbitzari gazte baten eta haren gizon zahar baten arteko harremanak kontatu zituen istorio horretan, eta 1950eko Nadal saria eman zioten. Lan horretan, Quirogak ondorengo narrazio-ekoizpenaren estiloaren gakoak definitu zituen; besteak beste, haurtzaroko eta nerabezaroko oroimenak modu intimistan aprobetxatzea, hizkuntza aberats, dotore eta araztua eta landutako pertsonaien argumentua eta profilak nabarmentzen zituen prosa.[1] Naturalismoa eta Galiziako agertokia, maitasun-konplexutasuna eta feudalismoa gizarte-egitura zirela eta, Emilia Pardo Bazánekin lotzen zuten.[7]
50eko hamarkadako lehen urte haietan, argitaletxeen arrakasta goiztiarraren ondoren, narrazio-jarduera bizia izan zuen. Hurrengo urtean, 1952an, liburu-dendetara itzuli zen bere hirugarren literatura-emanaldiarekin, La Sangre. Argitaratzaileen arabera, lan horrek
“Eleberrigile aparta izan zuen behin betiko, estilo delikatu eta adierazkorragatik eta jorratzen dituen arazoen interesagatik. Lanak, erakarri eta sumindu egiten duen eleberri bat da, eta autorea egungo eleberrigintzaren balio garrantzitsuenen artean kokatzen du”. “lau belaunaldiren historia zuhaitz baten bidez […], ikusten eta entzuten duena kontatzen du.[1]
Garai hartako literatura espainiarreko behatzaile batzuek Antonio Buero Vallejo antzerkigilearen Historia de una escalera lanarekin zituen antzekotasunak nabarmendu zuten tonu, gai eta ikuspegi sozialean.[1]
Handik gutxira, 1954an, Quirogak Algo pasa en la calle izeneko laugarren lana argitaratu zuen, eta nobelatzeko modu berri bat erakutsi zuen. Irakurleak ahalegina egin behar zuen pertsonaia bakoitzaren ahotsa identifikatzeko, eleberria ulertzeko eta gertaera guztiak denbora-lerroan kokatzeko. Protagonista hilda zegoen eta beste pertsonaiak emaztea, beste emaztea, alaba, semea eta suhia ziren. Barne-diskurtsoa funtsezkoa zen, eta denbora ez zen lineala. Argumentua —hildako Ventura filosofiako irakaslearen bizitzari buruzko harreman ekaiztsuak, emaztea utzi eta ikaslearekin harreman estua hasi zuena— giza harremanen konplexutasuna transmititzen zuten zenbait baliabide narratiboren bidez garatu zuen.[7]
1954an Rianxon bizi izan zen, Dieste familiaren etxean. Han ezagutu zituen Olegaria Dieste, Eduardo eta Rafael Dieste idazleen arreba, 1912tik etxean giltzapetuta zegoena. Olegaria Dieste gaixotu egin zen Alfonso Daniel Rodríguez Castelao (maiteminduta zegoen) Virxinia Pereira Rendarekin ezkondu zenean. Horretan oinarrituta idatzi zuen bere eleberria: La enferma (1955). Bertan, bi emakumek katarsi-prozesu konbergente bat bizi zuten: bata bere bizitzari zentzua aurkitzen saiatzen zen, bere ingurune intimoenetik urruntzen zenean; bestea, borondatez eta behin betiko, zentzu hori bilatzeari uko egiten zion.[8]
1950eko hamarkadan, idazketa-erritmo bizkorrari jarraituz, La Careta (1955), Plácida la joven y otras narraciones (1956) eta La última corrida (1958) argitaratu zituen. Azken lan horretan, hiru zezen-hiltzaileen bizitzak birsortu zituen, eta, guztira, hamar urte baino gutxiagoan argitaratutako zortzi narrazio-lan argitaratu zituen. Ondorioz, une horretako Espainiako idazlerik oparoenetako bat bihurtu zen.[1][1]
1960an Tristura, tonu intimistako eleberria eta Tadearen memorietan oinarritutako joera autobiografikoa argitaratu zuen, eta 1965ean Escribo tu nombre argitaratu zuen, bigarren zatia, hein batean giro kolektiboaren deskribapenari zuzendua.[9]
Kontakizun laburrak argitaratu zituen: La otra ciudad (1953), Trayecto uno (1953), Plácida, la joven (1956), Carta a Cadaqués (1961) eta Envío a Faramello (1963).[4] Presente profundo, 1970ean argitaratua, irakurketa-konplexutasun handikoa zen, eta bere buruaz beste egitea erabaki zuten bi emakume oso ezberdin aurrez aurre jarri zituen. Bere azken eleberria Grandes Soledades izan zen (1983).[10][4]
Estiloa eta pentsamendua
Quiroga, Dolores Medio, Carmen Laforet, Carmen Kurtz, Carmen Martín Gaite eta Ana María Matuterekin batera, Espainaiako Gerra Zibilari buruzko kontakizunetan emakumeen lekukotzaren sakontasun psikologikoa areagotu zuten emakume idazleen belaunaldi batekoa zen.[1]
Bere garaian, bere kezka berritzaileagatik, teknika eta estilo berriak probatzeko ausardiagatik eta analisi psikologikoarekiko eta protagonisten eboluzioarekiko sentsibilitatea erakusteagatik goraipatu zuten.[9] Algo pasa en la calle lanean, barne-bakarrizketa eta zeharkako estilo librearen erabilera sartu zituen baliabide berritzaile gisa, diskurtsoa aberasteko eta protagonisten barne- eta kanpo-konplexutasuna irekitzeko.[7]
Galiziako giroaren eragina zuten haren obrek, Espainiako Errege Akademian (RAE) sartzeko hitzaldirako Álvaro Cunqueiro galiziarra aukeratzeak erakustsi zuten bezala.[11] Lapesak RAEn Quirogaren estiloa eta hizkuntza berritzaile gisa deskribatu zituen, Quirogak etengabe berritzen baitzituen erabiltzen zituen hizkuntza-materialak, hitz zehatzak bilatuz, nahiz eta ez egon. Zehaztasun terminologikoaren ondorioz, ekintzei ustekabeko bira semantikoa eman zien, eta horrek zentzu berria ematen zuen. Bere mailen aniztasuna ere aipatu zuen, hasi hizkuntza hautatu eta ez oso landua, dotorea baina ez oparoa, eta popularismoak edo erregionalismoak ere erabilita.[11]
Beste emakume autoreekin batera, hezkuntza bereizle batek pertsonaietan uzten zituen txikizioak nabarmendu zituen. Gerraosteko emakumeen hezkuntza tradizioz femeninotzat hartu izan ziren “balioen” transmisioan oinarritu zen: fintasuna, garbitasuna, sakrifizioa eta besteei ematea. Emakumezkoen pertsonaia inkonformista zen eleberri hauen argumentua. Carmen Martín Gaitek “neska arraroa” deitzen zion, eta oso urrun zegoen irudi hori betetzetik. Erlijioa doktrinamendu tresna bat zen gazte horientzat, Tristuran gertatzen dzen bezala, non errezitaldia errepikatzeak arauak eta diziplina onartzea errazten zuen. Erruduntasunaren aurreko beldurra ere heziketa honen zati garrantzitsua izan zen.
Bestalde, Escribo tu nombre lanean, gizonezkoen hezkuntzaren ildoak deskribatu zituen, sentimendurik gabeko hezkuntza espartar gisa. Garai hartan oso zabalduta zeuden ideien berri ere eman zuen; esate baterako, "mutil bat harrapatzeko artea", Teresak La soledad sonora lanean defendatu zuen bezala, zeinak ongi kalkulatutako konkista-plana egin zuen.[9]
Gerraosteko erretratuan, bere eleberrien bidez, Quirogak bere literatura-testigantza eskaini zuen, eta deigarria egin zuen arau zorrotzekin eraikitako gizarte batean hazteko zailtasuna, norbanakoaren askatasunerako aukera gutxi zituen espazio batean. Bere pertsonaia femeninoak eredu tradizionalaren barruan agertu ziren.[7]
Aintzatespenak
Espainiako Errege Akademia
1983ko urtarrilean, Espainiako Errege Akademiako kide oso hautatu zuten, bere ibilbide eta eleberri-ekoizpen nabarmenagatik, “a” besaulkian, Pio Barojak eta Juan Antonio de Zunzuneguik okupatutakoa.Carmen Conderen ondoren, 1978an sartu zen bigarren emakumea izan zen. Carmen Condek, Rafael Lapesak eta Gonzalo Torrente Ballesterrek proposatu zuten.[2][3]
RAEn sartzeko hitzaldia eman ondoren, Presencia y ausencia de Álvaro Cunqueiro/ Álvaro Cunqueiroren presentzia eta absentzia izenburupean, Rafael Lapesa filologoak, bere erantzunean, Real Academiak emakume-inklusio handiagorantz egiten zuen aldaketa frogatu ondoren, goretsi egin zuen:
"Bere jakinduria-dohaina giza arimaren ezagutza gisa, adierazgarria dena neurriz kanpo behatzea eta eleberri-artea menderatzea."[11]
RAEko Domingo Ynduráin oinordekoak, Akademian sartzeko bere diskurtsoan,
«Elena Quirogaren eleberri-artearen ezaugarri nagusiak: esentzien edo ezaugarri naturalen jarraikortasuna, haiek txandakatzeko ahaleginen gainetik; malenkonia izan zitekeenaren eta ez zenaren ondorioz, biziagoa bihurtzen da pertsonaiek zera uste dutenean, ilusio horiek ez dituztela inoiz egingo».[3]
Lanak
- La soledad sonora/Soinu-bakardadea. Madril: Espasa Calpe, 1949.
- Viento del norte/Iparraldeko haizea. Bartzelona: Destino, 1951 (Nadal 1951 Sariaren irabazlea) eta Antonio Mompletek 1954an zinemara eramana.[4]
- La sangre/Odola. Bartzelona: Destino, 1952.
- Trayecto uno, Madril: Tecnos, 1953.
- Algo pasa en la calle/Zerbait gertatzen da kalean. Bartzelona: Destino, 1954.
- La careta/Aurpegi-babesa. Bartzelona: Noguer, 1955.
- La enferma/Gaixoa. Bartzelona: Noguer, 1955.
- Plácida, la joven y otras narraciones7Pláscida, gaztea eta beste narrazio batzuk. Madril: Prensa española, 1956.
- La última corrida/Azken korrida. Bartzelona: Noguer, 1958.
- Tristura. Bartzelona: Noguer, 1960. (Kritika katalanaren saria irabazi zuen)
- Carta a Cadaqués/Gutuna Cadaquesera. Santander: Inp. Bedia, 1961.
- Envío a Faramello/Faramellora bidali. Madril: Raycar, 1963.
- Escribo tu nombre/Zure izena idatziko dut . Bartzelona: Noguer, 1965. Galiziako Erroma Saria
- El pájaro de oro/Urrezko txoria
- La otra ciudad/Beste hiria
- Presente profundo/Orainaldi sakona. Bartzelona: Destino, 1973.
- Grandes soledades/ Bakardade Handia, 1983.
- Presencia y ausencia de Álvaro Cunqueiro/ Álvaro Cunqueiroren presentzia eta absentzia. Madril: Real Academia Española (RAE), 1984.
Sariak eta aintzatespenak
- 1950ean Nadal saria, Viento del Norte nobelagatik.[12]
- 1960an Kritika Saria Tristura lanarekin irabazi zuen.[13]
- 1967an, Rómulo Gallegos nazioarteko saria Escribo tu nombre eleberriarengatik.[6]
- 1990ean, Galiziako Juntak Castelao Domina eman zion, bere literatura-lan baliotsua eta Galizian egindako lana saritzeko.[4]
- Bere izenean ditu kaleak, besteak beste, Viloira, Abarca, Huelva, Santander, Parla eta Torrejón de Ardozen.
- Santanderren ikastetxe publiko bat dago bere izenarekin.[14]
Erreferentziak
- ↑ a b c d e f g h MCNBiografias.com. Quiroga y Abarca, Elena (1921-1995).. .
- ↑ a b c d País, Ediciones El. (4 de octubre de 1995). La escritora Elena Quiroga muere a los 74 años. .
- ↑ a b c «Elena Quiroga de Abarca» www.rae.es.
- ↑ a b c d e f «Elena Quiroga de Abarca | Real Academia de la Historia» webcache.googleusercontent.com.
- ↑ Chica, Miguel Ángel. «Elena Quiroga, de la piel para dentro» eldiario.es.
- ↑ a b «ABC (Madrid) - 04/10/1995, p. 49 - Fallece a los setenta y cuatro años la académica y novelista Elena Quiroga» hemeroteca.abc.es.
- ↑ a b c d Wiewióra, Celestyna. La evolución del discurso femenino en la novela española de la postguerra. .
- ↑ «Ediciones Cátedra» www.catedra.com.
- ↑ a b c Zovko, Maja. (2011). «Educación femenina y masculina a través de la narrativa de Elena Quiroga» Itinerarios: revista de estudios lingüísticos, literarios, históricos y antropológicos (12): 223–238. ISSN 1507-7241..
- ↑ VIDAL ORTUÑO, JOSÉ MANUEL. (2013). «ACTUALIDAD DE ELENA QUIROGA» MONTEAGUDO.
- ↑ a b c «Discurso de Ingreso en la RAE de Elena Quiroga y de Abarca» 1984.
- ↑ lecturalia.com. «Premio Nadal de Novela» Lecturalia.
- ↑ «Elena Quiroga» Agencia Literaria Carmen Balcells.
- ↑ «Colegio Público Elena-Quiroga» sites.google.com.
Kanpo estekak
