Giza sexualitate

Giza sexualitatea esperientzia erotikoak sentitzeko eta sexualki adierazteko gaitasuna da.^[1][2] Horrek sentimendu eta portaera biologikoak, erotikoak, fisikoak, emozionalak, sozialak edo espiritualak inplikatzen ditu. Gizakiek hainbat helbururekin egiten dituzte sexu-jarduerak, ugalketarako, gizarte-loturak mantentzeko, edo norberaren nahiz bestearen gozamenerako eta atseginerako. Sexualitatearen alderdi biologikoak eta fisikoak, neurri handi batean, giza ugalketa-funtzioei dagozkie, giza sexu-erantzunaren zikloa barne.^[3][4]

OMEk, OPSek eta WAek (2000) honela definitzen dute sexualitatea:

«	gizaki izatearen funtsezko dimentsioa da: sexuan oinarrituta, generoa, sexu- eta genero-identitateak, sexu-orientazioa, erotismoa, lotura afektiboa eta maitasuna, eta ugalketa barne hartzen ditu. Pentsamendu, fantasia, desira, sinesmen, jarrera, balio, jarduera, praktika, rol eta harreman modura esperimentatzen edo adierazten da. Sexualitatea faktore biologiko, psikologiko, sozio-ekonomiko, kultural, etiko eta erlijiosoen edo espiritualen elkarreraginaren emaitza da.	»
—[5]

Pertsona baten sexu-orientazioa beste sexuarekiko, sexu berarekiko edo beste sexu batekiko sexu-intereseko patroia da.^[6] Sexualitatearen alderdi fisiko eta emozionalek sentimendu sakonen edo maitasun-, konfiantza- eta zaintza-adierazpen fisikoen bidez adierazten diren banakoen arteko loturak barne hartzen dituzte. Sexualitateak  bizitza kulturalean, politikoan, legalean, filosofikoan, moralean, etikoan eta erlijiosoan eragina du, eta hauek, sexualitatean ere badute eragina.

Giza akoplamenduari, ugalketari, ugalketa-estrategiei eta ikaskuntza sozialaren teoriari buruzko ikuspegi ebolutiboek sexualitateari buruzko ikuspuntu gehiago ematen dute. Sexualitatearen alderdi soziokulturalek gertaera historikoak eta sinesmen erlijiosoak barne hartzen dituzte. Kultura batzuk sexualitatearen errepresore gisa deskribatu dira. Sexualitatearen azterketak giza identitatea ere barne hartzen du talde sozialen barruan, baita sexu- eta ugalketa-osasuna ere.

Sexu hitza latinezko sexus hitzetik dator, sectus hitzetik, "Sekzioa", "Bereizketa", grezierazko genos hitzetik (hortik ere genitaltasuna eratorria), eta lehen aldiz Zizeronen De inventione I lanean erabilia agertzen da.

Sexu-orientazioaren definizioetan, tradizioz, beste sexuko pertsonenganako erakarpena (heterosexualitatea), sexu berarekiko erakarpena (homosexualitatea) eta bi sexuekiko erakarpena (bisexualitatea) sartzen dira; aldiz, asexualitatea sexu-orientazioko laugarren kategoriatzat hartzen dute ikertzaile batzuek eta ohiko sexu-orientazio eza gisa definitu da. Asexualek, ez dute erakarpenik edo ia erakarpenik sentitzen beste pertsona batzuekiko. Hau, sexu-orientazio eza gisan har daiteke. ^[7][8][9]

Ikerlariek oraindik ez dakite nola garatzen den sexu-orientazio espezifiko bat. Hainbat ikerketa egin dira genetikaren, ekintza hormonalaren, garapen-dinamiken eta eragin kultural eta sozialen eragina zehazteko. Ikerketa hauen emaitzek iradokitzen dute faktore biologiko eta ingurumenekoek eragin konplexua dutela formazioan. Sexu-orientazioa garatzeko arrazoi biologikoak adierazten dituzten ebidentzien kopurua kausa sozialen ebidentziena baino askoz handiagoa da, batez ere gizonezkoena. ^{[10][11][12][13]}

Androfilia eta ginefilia (edo ginekofilia) sexu-orientazioa deskribatzeko erabiltzen diren terminoak dira, erakarpena sentitzen duen pertsonari sexu edo genero-identitate bat egotzi gabe. Hauek genero kontzeptualizazio bitar heterosexual eta homosexualaren alternatiba dira. Androfilia gizonekiko edo maskulinotasunarekiko erakarpen sexuala da, eta ginefilia, berriz, emakumeenganako erakarpen sexuala.

Sexu-identitateak gizabanako batek bere gorputzarekiko duen pertzepzioa adierazten du, bere ezaugarri fisiko edo biologikoei buruz egiten duen ebaluazioaren arabera. Sexu-identitatearen definizioan hainbat faktorek hartzen dute parte, besteak beste, psikologikoak, sozialak eta biologikoak, eta, azken honetan, gonadalak, kromosomikoak, genitalek eta hormonek. ^[14]

Gehienetan, gizonak genital maskulinoekin eta XY kromosomekin jaiotzen dira; emakumeek, berriz, genital femeninoak eta bi X kromosoma izaten dituzte. Baina badira faktore horiek sailkatu ezin dituzten pertsonak; izan ere, kromosomen, hormonen eta genitalen konbinazioak ez dituzte betetzen gizonarekin eta emakumearekin erlazionatu diren ohiko definizioak. Biztanlerian dagoen maiztasuna jakitea zaildu egiten da intersexualitatea egoteari edo ez egoteari buruzko muga argi eta zehatza ez dagoenean. Kalkuluen arabera, Ameriketako Estatu Batuetan 2000 haurretik 1 intersexualitate ikusgarriarekin jaiotzen da. ^[15]

Kultura batzuek sexu-sistema ulertzeko modu desberdinak dituzte. AEBko hego-mendebaldeko Dine tradizionalek lau generoko espektroa aitortzen dute: emakumezko femeninoa, gizonezko maskulinoa, gizonezko femeninoa eta gizonezko maskulinoa. "Hirugarren genero" terminoa India eta Pakistango hijra (/jishra/), Samoako fa 'afafine', Hawaiiko mahu, Mexikoko muxe zapotekak, Thailandiako kathoey eta Balkanetako zinpeko Birjinak deskribatzeko erabili da.

Sexu-orientazio gisa, heterosexualitatea honako hau da: "Beste sexuarekiko erakarpen emozional, erromantiko eta/edo sexualen eredu iraunkorra"; era berean, "erakarpen horietan, lotutako portaeretan eta atrakzio horiek partekatzen dituzten pertsona-komunitate bateko kide izatean oinarritutako pertsona baten identitate-zentzuari egiten dio erreferentzia". Bisexualitatearekin eta homosexualitatearekin batera, heterosexualitatea sexu-orientazioaren hiru kategoria nagusietako bat da heterosexual-homosexual kontinuoaren barruan. ^[16][6]

Kultura desberdinetan, pertsona gehienak heterosexualak dira. Zientzialariek ez dakite zergatik ematen den sexu-orientazioa, baina teorizatzen dute genetikak, hormonek eta inguruaren influentziak eragina dutela, eta ez dela, zentzu horretan, aukera aske bat.

Heterosexual edo heterosexualitate terminoa gizakiei aplikatu ohi zaie, baina jokabide heterosexuala ugaztun ia guztietan ikusten da, baita beste animalia batzuetan ere. ^{[17][18][19][20][21]}

Monogamia, gizakien artean, gizonezkoa emakumezko batekin edo emakumezkoa gizonezko batekin baino gehiagorekin aldi berean ez ezkontzea defendatzen duen sistema soziala da. Bere jarraitzaileek monogamo dute izena. ^[22]

Poligamia bikote mota bat da, eta pertsona bati baimena ematen zaio aldi berean hainbat gizabanakorekin ezkonduta egoteko. Grekozko πολς-etik (polis) eta γάμος-etik (gámos) dator,  eta honen batuketak "ezkontza asko" esan nahi du.

Mendebaldeko zuzenbideak ez du poligamia onartzen. Ikuspegi antropologikotik begiratuta, familia poligamiko guztiek ez dituzte senar-emazte poligamoak; beraz, zentzu hertsian, nahiko gizarte poligamiko gutxi daude. Gizarte poligamikoen adibide batzuk nazio islamikoak dira, non eskubideak ezartzen baitu senar-emazte poligamoak bakarrik egon daitezkeela gizon baten emaztekideak onartzen badira.

Ez da jotzen poligamia dagoenik, harremanean lotura finkaturik ez dagoenean.

Maitasun libreak nolabaiteko eragina izan zuen beat belaunaldian, 1950eko hamarkadan, eta baita hippie mugimenduan eta azpikulturetan. Zirkulu batzuetan, maitasun askearen kontzeptua nagusiki hippiekin lotu zen, nahiz eta askoz lehenagotik existitu. Era berean, XIX. mendearen amaierako eta XX. mendearen hasierako feminismoak garatu zuen, eta mugimendu feministak hirurogeiko hamarkadan berrekin zion.

"Amodio askea" 1960ko eta 1970eko hamarkadetako mugimendu sozial eta kontrakultural berriek erabilitako esaldi nabarmen bihurtu zen  "egin maitasuna, ez gerra" leloa. Sexualitate neurrigabea arau berri bihurtu zen gazte-mugimendu horietako batzuetan, eta feministek 1960ko eta 1970eko hamarkadetako maitasun askea kritikatu zuten, gizonek emakumeei presio sexuala egiten baitzieten.

1980ko hamarkadan, HIESari eta sexu-transmisiozko beste gaixotasun batzuei buruzko kezkek 1970eko hamarkadako promiskuitatea arindu zuten, baina aurreko maitasun libreko mugimenduek sustatutako sexu-erreforma asko korronte nagusi bihurtu ziren: abortuaren legeztatzea, jaiotza-tasaren eta homosexualitatearen kontrola, maitasuna, sexua edo biak hautatzeko askatasuna, eta emakumeen eskubideak oro har. Ezkontzako kastitateak, birjintasunak eta menpekotasunak askoz botere gutxiago zuten emakumeentzako ideal sozial gisa.

Amodio askea amodiozko harremanak ezkontza, erlijio, estatu nahiz ideologia orotik ezarritako erakunde guztietatik kanpo bizitzea aldezten duen jarrera eta gizarte-mugimendua da. Mugimenduaren hasierako helburua Estatua sexu-gaietatik bereiztea zen, hala nola ezkontza, jaiotza-tasaren kontrola eta adulterioa.

Maitasun askearen zati handi bat anarkismoaren adar bat da. Estatuaren erregulazioaren askatasuna eta Elizak harreman pertsonaletan duen interferentzia bilatzen duen filosofia zibil libertarioa islatzen du. Kontzeptu honen arabera, helduen harreman askeak harreman legitimoak dira, alde guztiek errespetatu behar dituztenak harreman emozional edo sexualetan daudenean. Gainera, maitasun libreko zenbait idatzik argudiatu dute bai gizonek bai emakumeek plazer sexualerako eskubidea dutela. ^[23]

XIX. mendean, jende askok uste zuen ezkontza bizitzako alderdi garrantzitsu bat zela, "Giza zoriontasuna betetzeko beharrezkoa.” Pentsamolde horrek genero-rolei buruzko ikuspegi oso zehatza sortu zuen, eta, ondorioz, maitasun librearen mugimendua sustatu zen.

Maitasun librearen mugimenduarentzat interes berezia duten legeen artean sartzen dira ezkonduta ez dagoen bikote baten bizikidetza eragozten dutenak, adulterioa eta dibortzioa arautzen dutenak, bai eta sexu-baimena emateko adina, jaiotza-tasaren kontrola, homosexualitatea, abortua eta, batzuetan baita prostituzioa ere, nahiz eta maitasun librearen defendatzaile guztiak ez dauden ados gai horietan. Ezkontzako eskubide indibidualen urraduraz ere arduratzen dira; adibidez, jurisdikzio batzuek ez dute onartzen ezkontza-bortxaketa, edo ezkontzaz kanpoko bortxaketa baino seriotasun gutxiagorekin tratatzen dute. XIX. mendetik aurrera, sexualitatea publikoki eztabaidatzeko eskubidea defendatu du maitasun libreko mugimenduak, eta lizunkeria legeei aurre egin die.

Maitasun librearen historia feminismoaren historiarekin lotzen da. XVIII. mendearen amaieratik, feministarik garrantzitsuenek, Mary Wollstonecraftek kasu, desafiatu egin zuten ezkontzaren erakundea, eta askok abolitzearen alde egin zuten. Wollstonecraft bere literatur lanekin maitasun librearen mugimenduan lagundu zuen lehen emakumeetako bat izan zen. Bere eleberriek ezkontzaren eraikuntza soziala eta emakumeengan dituen eraginak kritikatu zituzten. Bere lehen eleberrian,  “Mary: or, The Wrongs of Woman”, eroia maitasunik gabeko ezkontza batera behartua dago, arrazoi ekonomikoengatik. Maitasuna aurkitzen du beste gizon eta emakume baten harremanean. Maryk ezkontzatik kanpo beste preso batekin abentura bat izaten du. Mary: or, The Wrongs of Woman eleberria 1798an idatzi zen, baina inoiz ez zen argitaratu. Egileak argi utzi zuen emakumeak "desira sexual gogorrak" zituela eta "iraingarria eta inmorala" zela beste zerbait nahi izatea. ^[24]

1855ean, Mary Gove Nichols maitasun askearen defendatzaileak, ezkontza, "Emakumearen deuseztatzea" zela esan zuen, emakumeak, gizonen jabetzatzat hartzen zirela azalduz. Adibidez, legeak baimena ematen zion senarrari bere emaztea fisikoki diziplinatzeko. Nicholsen moduko maitasun askearen defendatzaileek, haur asko, maitasunik gabeko ezkontzetan beharturik jaiotzen zirela argudiatzen zuten, eta haur hauek hautapenaren eta maitasunaren emaitza izan behar zutela. ^[25][26][27]

Maitasun askearen defendatzaileek sexua ugalketarako bakarrik ez dela diote. Jaiotzaren kontrola emakumearen independentziarako baliabidetzat hartzen zen, eta Margaret Sanger gisako, jaiotzaren kontroleko ekintzaile batzuek ere, maitasun askea babestu zuten.

Francis Barry ere, XIX. mendearen erdialdeko eta amaierako maitasun askearen defendatzaile nabarmena izan zen. Ados egon zen ezkontzak emakumea gizonarekin lotzen zuela sozialki, eta emakumeek aske izan behar zutela. Mugimendu honek, gehienbat emakumeei eragiten bazien ere, antolatzaile nagusiak gizonezkoak izan ziren. Horrek ideologia maskulinoa sustatzen lagundu zuen.

Sexu-erradikalak emakumeak bere gorputza kontrolatzeko duen eskubidea defendatzeko eta antikontzepzioa, senar-emazteen sexu-abusua (emozionala eta fisikoa) eta sexu-hezkuntza askatasunez eztabaidatzeko ahaleginean oinarritu zen. Emakumeen sexualitateari buruz hitz egiteak, emakumeak ahalduntzen lagun zezakeela uste zuten. Helburu horiek lortzeko, liburuak, liburuxkak eta aldizkako argitalpenak idaztean oinarritu ziren.

Lesbiana: emakume homosexuala, hau da, emakumeak gustatzen zaizkion emakumea (cis edo trans).

Gay: gizonezko homosexuala, hau da, gizonak gustatzen zaizkion gizona (cis edo trans).

Transexuala: beste sexuko pertsonen ezaugarri fisikoak, tratamendu hormonal edo kirurgikoaren bidez, bere gorputzean izatea lortzen duen pertsona.

Bisexuala: genero/sexu bat baino gehiagoko pertsonek erakarpen erromantikoa, afektiboa eta/edo sexuala sentitzen duten pertsonak, ez nahitaez aldi berean, ez modu berean eta ez nahitaez maila berean ez eta intentsitate berarekin.

Polisexuala: pertsona polisexual batek bi genero eta/edo sexu baino gehiagoko pertsonak gustatzen zaizkio, baina ez nahitaez sexu eta/edo genero guztiak.

Pansexuala: bere nortasuna edota orientazioa alde batera utzita, pertsona bera gustatzen zaizkion pertsona.

Omnisexuala: genero eta sexu guztiak erakartzen duten pertsona.

Skoliosexuala: modu bitarrean identifikatzen ez diren pertsonak gustatzen zaizkion pertsona, hau da, cisgenero ez diren pertsonak.

Demisexuala: sexu-erakarpena aldez aurretik emozio-lotura sendoak, egonkorrak edo iraupen jakin batekoak garatu dituenekin bakarrik sentitzen duen pertsona.

Grisexuala: pertsona grisexualak asexualitatetik oso gertu daude, baina hala ere ez dira gauza bera. Hauek sexu-erakarpena izan dezakete, baina egoera mugatuetan edo asexualek baino maila txikiagoan.

Asexuala: besteekiko sexu-erakarpenik edo sexu-harremanekiko interesik ez duen pertsona. Sexu-orientaziorik eza ere asexualitatetzat hartzen da.

Poliamoreduna: aldi berean, pertsona bat baino gehiagorekin harreman bat baino gehiago duen pertsona, tartean diren maitasun guztien erabateko onespenarekin eta ezagutzarekin.

Intersexuala: sexu-anatomiarekin edo ugalketa-anatomiarekin jaiotzen den edozein pertsona, "gizon" edo "emakume" hitzekin bat ez datorrena da.

Ageneroa: genero bitarren (maskulinoa eta femeninoa) espektroen barruan sartzen ez den pertsona, cisnoragarritasunetik kanpo dagoena, bere identitatea genero bitarretatik urrun dagoen genero sorta gisa ager daitekeena.

Genero jariakorra: genero identitate bakarrarekin identifikatzen ez diren pertsonak. Hauek genero batzuen artean ibiltzen dira.

Bigenarioa: bi generotan (emakumezkoak eta gizonezkoak) definitu edo aurki daitekeen pertsona. Genero neutro eta erdi-femeninoaren, maskulinoaren eta neutroaren artean ere egon daiteke.

Trigeneroa: Bigenarioaren antzera, baina hiru generorekin. Genero femeninoaren eta maskulinoaren parte sentitzeaz gain, beste genero bat ere hautematen dute, nulua edo hiruren arteko konbinazio bat izan daitekeena.

Pangeneroa: edozein genero, edo denak batera, senti daitezkeen pertsonak dira.

Androginoa: Bere identitatea emakume eta gizonen arteko nahasketa da.

Intergeneroa: pertsona intersexuala, bi generoren arteko puntu ertainean dagoena da, normalean bitarren artean. Identitate hau pertsona intersexualei dagokie soilik.

Sexu generorik ez duen pertsona: genero-etiketa bitarrekin identifikatzen ez den pertsona.

Homorromantikoa: sexu edo genero bereko pertsonekiko erromantikoki erakartzen den pertsona (hau da, modu ez-sexualean).

Birerromantikoa: genero bat baino gehiagoko pertsonenganako erakarpen erromantikoa, hau da, modu ez-sexualean sentitzen duen pertsona.

Panerromantikoa: sexuagatik edo generoagatik mugatu gabe, erromantikoki beste batzuenganako erakarpena sentitzen  duen pertsona.

Arromantikoa: beste inorekiko erakarpen erromantikorik ez duen pertsona.

Antrosexuala: pertsona antrosexualak ez du sexu-orientazio zehatzik.

Onartuta dauden sexu-jokabide moduen mugan sexu-portaeraren adierazpenak daude; adibidez, masturbazioa eta homosexualitatea, orain dela gutxi arte parafiliatzat edo degeneratutako edo moralki degradatutako pertsonen perbertsiotzat hartzen zena, hein handi batean, gizartean erlijioak duen eraginagatik. Usadio eta ohituren bilakaeraren eta tolerantzia-marjinaren zabaltzearen ondorioz, jokabide horiek baliozkotzat hartu dira sexualitate askerako eskubideen esparruan.

Gizabanakoak berak bere joerekin ondoeza edo gatazka duen kasuetan, edo  osotasun fisiko eta morala arriskuan jartzen den kasuetan bakarrik hitz egin daiteke sexu-nahasmenduez, eta kasu horietan tratamendu psikoterapeutiko eta farmakologikoen beharra dago.

Kultura gehienek sexualitateari buruzko arau sozialak dituzte. Adibidez, askok sexualitate gisa definitzen dute sexu-ekintza, gizon baten eta emakume ezkondu baten arteko sexu-ekintzak besterik ez baitira. Tabu sozial edo erlijiosoek sexualitate osasuntsuaren garapena nabarmen baldintzatu dezakete ikuspuntu psikologikotik.

Giza sexualitatea gizakien bizitza sozialaren zati gisa uler daiteke, portaera arau inplikatuek eta status quoek arautzen dutena.  Gizartearen testuinguru sozio-kulturala, politikaren eta komunikabideen eragina barne, arau sozialak eratzen ditu. Historian zehar, arau sozialak aldatzen joan dira eta aldatzen jarraitzen dute, hala nola sexu iraultza eta feminismoaren gorakada bezalako mugimenduen ondorioz.^[28][29]

Sexu-hezkuntza prozesu bat da eta aurrera egiten du umeen garapen mailarekin batera, beraz, ematen den informazioa era batekoa edo bestekoa izango da haurren adinaren arabera. Txikitatik sexualitateari buruzko informazioa eskura dago, horrenbestez, hobe da sexu hezkuntza on bat izateko, kontrolatzea eta ondo bideratzea umeek ikasten dutena. Familia, eskola eta gizartea dira umeen hezkuntzan parte hartzen duten agenteak, beraz, sexu-hezkuntza osasuntsua lortzeko hiru esparru hauetatik bultza behar da, adin bakoitzari egokituz.

Sexu-hezkuntza ondo bideratzeko, ume bakoitza, bere sexualitatearen ikerketari dagokionez, zein mailatan dagoen jakitea eta esateko era moldatzea, bere zalantza guztiak argitu ahal izateko, ezinbestekoa da.

Herrialde eta kultura kontserbadoreetan, sexu heziketa programa gehienek abstentzioa bultzatzen dute, norberaren jarduera sexuala gelditzeko. Sexu heziketa integralak ordez ikaslea bere sexualitatea zaintzera bultzatu eta sexu segurua, osasuntsua eta atseginean oinarritzen dira.

Abstinentzia hezkuntzak uste du, sexu heziketa integralak sexu praktikak izatera eramango duela biztanleria. Sexu heziketa integralaren aldekoek, nerabe askok sexua izan dezaketela argudiatzen dute eta sexu arduratsua izateko ezagutza izan beharko luketela esaten dute. Gazteen Inkestaren luzera nazionalaren datuen arabera, abstinentzia izateko asmoa duten nerabe askok ez dute horrelakorik egiten, eta nerabe hauek sexua izaten dutenean, askok ez dituzte sexu praktika seguruak erabiltzen. ^[30][31][32]

Sexualitatea gizakiaren existentziaren zati garrantzitsua izan da historian zehar. Zibilizazio guztiek sexualitatea estandar, irudikapen eta portaeren bidez kudeatu dute.

Nekazaritza sortu aurretik, ehiztariak, bilatzaileak eta nomadak bizi ziren munduan. Talde horien barruan gizonezkoak ziren taldearen nagusi, baina emakumeak sexualitatean parte-hartzaile aktiboak zirela adierazten zuten seinaleak daude. Ehiztari eta bilatzaile horiek sexu-arau murriztaile gutxiago zituzten eta plazer eta gozamen sexuala nabarmentzen zen. Ehiztari eta biltzaile talde hauek  sexu sinbolismo mota jakin batzuk zeuzkaten erreferente moduan. Honen adibide Egiptoko sorreraren mitoa da. Atum eguzki jainkoa uretan masturbatzen da Nilo ibaia sortuz. Sumeriako mitoan ordez, jainkoen espermak Tigrisa bete zuen.

Nekazaritza gizartea sortu zenan, mende askotan iraun zuen sexu askema aldatu zen Asia, Afrika, Europa eta Ameriketako leku askotan. Gizarte horientzat ezaugarri berri bat nagusitu zen, urbanizazioak sexu portaerak kontzentratu zituen eta biztanleriaren dentsitatearen hazkundea gauzatu zen. Seme-alabak sarritan gurasoak sexu-harremanetan ikusten zituzten familia askok lo-gune berdinak partekatzen zituztelako.

Lur-jabetasuna zela eta, haurren aitatasuna zehaztea garrantzitsua bilakatu zen eta ondorioz, gizartea eta familia bizitza patriarkala bihurtu ziren.

Ideologia sexualaren aldaketak emakumezkoen sexualitatea kontrolatzeko eta generoaren arabera bereizteko erabili ziren. Ideologia horiekin, sexu positibotasuna eta jeloskortasuna handitzen joan ziren.

Animaliak etxekotzearekin batera zoofilia praktikak areagotu ziren, gizonezkoen artean batez ere eta gizarte askok arau irmoak hartu zituzten honen aurka. Ekintza horiek gizaki-erdi, animalia-erdi izaki mitikoen irudikapena sortu zuten.

Lehenagoko zibilizazioen aurrekariak mantenduz, zibilizazio klasiko bakoitzak generoari, sexu edertasunari buruzko adierazpen artistikoei eta homosexualitateari buruzko jokabideei buruzko ikuspegi bereizgarria ezarri zuen. Bereizketa horietako batzuk sexu eskuliburuetan agertzen dira, Txinan, Grezian, Erroman, Persian eta Indian zibilizazioen artean ere ohikoak zirenak; bakoitzak bere historia sexuala du.

Erdi Aroaren hasieran eliza kristauak ez zuen homosexualitatea zigortu. XII. mendetik aurrera homosexualitatearekiko etsaitasuna erakunde erlijioso eta laikoetan hedatzen hasi zen. Mendearen amaieran, patologia gisa ikusia izan zen.

XVIII eta XIX. mendeetako iraultza industrialaren hasieran, sexu arauetan aldaketa ugari gertatu ziren. Jaiotza kontrolatzeko gailu artifizial berriak sortu ziren, esaterako, kondoia eta diafragma. Medikuak sexu gaietan rol berria aldarrikatzen hasi ziren, beren aholkuak funtsezkoak omen zirelako moraltasun sexualari eta osasunari buruz. Industria pornografikoaren hasiera eta Japoniak homosexualitatearekiko aurkako lehen legeak onartuak izan ziren garai honetan ere. Nerabezaroaren adina aurreratu egin zen eta nerabezaroan arreta berria sortu zen. Ezkontzaren xedearekiko ikuspegi berria sortu zen, maitasuna kontuan hartzen hasi zen ekonomia eta ugalketa helburuen gainetik.

Havelock Ellisek eta Sigmund Freud-ek homosexualitatearekiko jarrera berriak hartu zituzten; Ellisek esan zuen homosexualitatea jaiotzazkoa zela eta, beraz, ez dela immorala, ez dela gaixotasuna, eta homosexual askok gizartean ekarpen garrantzitsuak egin zituztela. Freudek idatzi zuen gizaki guztiak heterosexualak edo homosexualak izateko gai direla, pertsona baten orientazioa Edipo konplexuaren ebazpenaren araberakoa zela (ama baztertu eta aitarenganako maitasuna garatzea).  

Alfred Kinseyk sexu ikerketaren aro modernoa hasi zuen. Indianako Unibertsitateko ikasleei emandako galdetegietako datuak bildu zituen eta ondoren, sexu portaerei buruzko elkarrizketa pertsonaletara jo zuen. Kinseyk eta bere lankideek 5.300 gizonei eta 5.940 emakumezkoei egin zieten galdeketa. Jende gehienek masturbazioa praktikatu zutela, sexu orala praktikatzen zutela, emakumeak orgasmo anitz izateko gai zirela, eta gizon askok erlazio homosexual motaren bat izan zutela bizitzan zehar aitortu zuten.

The Diagnostic and Statistical Manual American Psychiatric Associationek homosexualitatea buruko gaixotasun gisa sailkatu zuen, eta zehatzago esanda, "nortasun asaldura soziopatia" zela esan zuten. Definizio hau 1973 arte mantendu zen, American Psychiatric Associationek homosexualitatea buruko nahasteen diagnostikoen zerrendatik kendu zuen arte.

Gizon heterosexualen eta homosexualen inguruan egindako ikerketaren bidez, Evelyn Hookerrek agerian utzi zuen ez zegoela inolako korrelaziorik homosexualitatearen eta tratu txar psikologikoaren artean  eta bere aurkikuntzek funtsezko rola jokatu zuten komunitate zientifikoan. ^[33][34]

Amerikako tribuetan bi izpirituetako pertsonak zeudela erregistratu zen, gutxienez 155 pertsona, baina kopurua dokumentatuta dagoena baino handiagoa dela uste da. Bi izpirituko pertsonak Mendebaldeko genero estandar kategorien barruan sartzen ez diren kideak izan dira. Genero sistema honek bi sexuen arteko harremana, sexua eta generoa berdina direla baieztatzen du. Gizonen eta emakumeen ohiko rolekin bat egin beharrean, bi izpirituek beren komunitateetako nitxo berezia betetzen dute.

Historikoki, europar kolonizatzaileek bi izpirituetako pertsonak homosexual gisa ikusten zituzten, beraz, bertakoak moralki gutxiago balira moduan ikusten zituzten. Kolonizatzaileak beren erlijio- eta gizarte-arauak ezartzen hasi ziren komunitate indigenei, bi izpirituetako pertsonen kopurua gutxituz.

1880ko Erlijio Krimenaren Kodeak esplizituki esaten du "sexu eta ezkontza praktikak indarkeriarekin eraso". Kolonizatzaileen helburua natiboak moral kode europarra berengan onartzea zen.

Sexu-esanahien eta arraza-ideologien arteko lotura aztertu zuen Joane Nagelen arabera, sexu esanahiak arraza-etnia-nazio mugak mantentzeko eraikitzen dira, beste batzuk salatu eta taldeko portaera sexualak arautzeko. Onartutako portaerekiko atxikimendua eta desbideratzea, arraza, etnia eta nazionalismoen erregimenak definitzen eta indartzen dituzte.^[35][36]

Eskubideen helburua da pertsona orori, emakume zein gizon, giza garapenerako oinarrizkoak diren bi alderdi nagusiri, hots, sexualitateari eta ugalketari dagokienez gozamena, erabakitzeko gaitasuna, errespetua eta duintasuna bermatzea. Eskubide horiek aitortzeak harreman zuzena du genero-berdintasunarekin eta emakumeak ahalmentzearekin. Historian zehar, emakumeen sexu- eta ugalketa-eskubideak mugatuta egon dira etengabe, eta emakumeek ez dute aukerarik izan eskubide horiez gozatzeko. Sexu eta ugalketa eskubideek, besteak beste, seme eta alaba kopuruaren inguruko mehatxurik gabe erabakiak hartu ahal izateko gizakien eskubideari; eta informazioaren, hezkuntzaren eta hori lortzeko baliabideen eskuragarritasunari egiten diete erreferentzia. Beijingeko Emakumeen Mundu Batzarrean (1975) gaiak aurrera egin zuen eta emakumeek sexu inguruko gaietan dituzten eskubideak finkatu ziren.  Adibidez, emakumeek bazterketa, mehatxu eta indarkeriarik gabeko baldintzetan euren sexualitatea erabiltzeko eskubidea dutela onartu zen. ^[37][38][39]

Aspalditik ezagunak eta erabiliak izan dira haurdun ez gelditzeko hainbat metodo. Horien artean batzuk oinarri gutxikoak, eta beste batzuk ez oso fidagarriak. Antisorgailu pilularen asmakuntza, emakumeentzako urrats garrantzitsua izan zen, aukera ematen baitzien euren amatasunaren jabe izateko. Eta pilula horren sorrerarako biologo eta ginekologo baten lana ezinbestekoa izan bazen ere, bi emakumeri esker asmatu zen pilula antisorgailua: Margaret Sanger eta Katherine McCormick.

Ameriketako Estatu Batuetan 1981. urtean, medikuek HIESaren lehen kasuak diagnostikatu zituzten. Gaixotasunak modu desproportzionalean eragiten zuen gizon gay eta bisexualen artean, batez ere gizon beltz eta latinoengan. Epidemia erlijio eraginen ondorioz estigmatizatua izan zen. Adibidez, Krol kardinalak HIESari buruz "homosexualitatearen bekatuaren aurkako mendekua" zela esan zuen, "HIESaren iturri moralaren aipamena".

HIESaren krisialdian aktibismoa sexu praktika seguruak sustatzera bideratu zen, gaixotasuna prebenitu zitekeela sentsibilizatzeko. "Safe Sex is Hot Sex" kanpainaren helburua, kondoien erabilera sustatzea zen. AEBko Gobernuaren kanpaina, ordea, beldurraren kanpaina egitean oinarritu zen. 1987an, Kongresuak, jarduera homosexualak sustatzen zituzten sentsibilizazio kanpainei ere finantzaketa federalak ukatu zizkien.

Estigma eta aktibismoa hies-epidemian HIESa ezagutu zen unetik bertatik izan dira tabu eta estigma. Gaitzak gizarteak baztertutako taldeei eragiten zien bereziki (gayak, heroinazaleak) eta gorputzeko isurien bidez kutsatzen zen eta ez zegoen sendabiderik. Horiek ziren hasiera hartan zabaldu ziren mezuak, eta, geroztik, denbora horretan izugarri aurreratu bada ere ikerketan eta tratamenduan, estigma ez da guztiz desagertu.

Egoera asko aldatzen da leku batetik bestera, baina, industrializatutako herrialdeetan, odolean giza immunoeskasiaren birusa (GIB) izatea jada ez da HIES gaitza izatearen sinonimo. Are gehiago: tratamendua hartzen duten pertsonek birus-maila detektaezina dute odolean eta ez dute birusa kutsatzen.

Gakoa diagnostiko goiztiarra da. Tabuaren eta beldurraren eraginez, ordea, arrisku-praktikak izan dituzten zenbait pertsona ez dira diagnostiko-proba egitera joaten berehala, eta horrek bi ondorio ditu: batetik, tratamendua atzeratu eta pronostikoa okertu egiten da; eta, bestetik, beste pertsona batzuk kutsatzeko arriskua dago. Horregatik da hain garrantzitsua antirretrobiralen arrakasta nabarmentzea, estigma behingoz desegin dadin.

Alde horretatik, aipatzekoa da berriki argitaratutako ikerketa bat. Partner2 du izena, eta Europako 14 herrialdek parte hartu dute. Bi urtez, 782 bikote gay-ri jarraipena egin diete. Bikote guztietan, kideetako batek ez zuen birusik, eta besteak antirretrobiralak hartzen zituen. Guztiek, babesik gabeko sexu-harremanak izan dituzte (ikerketan sarketa-kopurua ere zehazten dute: 76.000), eta, bikoteen barruan, ez da infekzio bakar bat bera ere izan (15 infekzio berri diagnostikatu zituzten, baina denetan bikoteaz kanpoko beste pertsona batek kutsatuta).

2016an Partner1 ikerketak emandako emaitzak berretsi ditu ikerketa horrek. Partner1-ean preserbatiborik gabeko 58.000 sarketen ondorioak aztertu zituzten, eta orduan ere ez zuten infekziorik detektatu, baina gizonen arteko harremanak ez ziren esanguratsuak estatistikoki. Hortaz, sarketa baginala segurua zela frogatu bazuten ere, gizonekin berariaz beste ikerketa bat egin behar zela ondorioztatu zuten. ^[40][41]

Erlijio batzuetan, portaera sexuala espiritualtzat hartzen da nagusiki. Beste batzuetan, batez ere fisikoa da. Erlijio batzuetan ez dago fisikoaren eta espiritualaren arteko bereizketarik, eta beste erlijio batzuetan, berriz, giza sexualitatea espiritualaren eta fisikoaren arteko aldea osatzeko modu gisa ikusten da. ^[42]

Kontserbadore erlijioso askok, batez ere erlijio abrahamikoek eta kristautasunak, sexualitatea portaera-terminoetan ikusteko joera dute (adibidez, homosexualitatea edo heterosexualitatea da norbaitek egiten duena), eta bisexualitatea erako sexualitate batzuek ezikusiarena egiteko joera dute horren ondorioz. Kontserbadore horiek homosexualentzako zelibatua sustatzeko joera dute, eta sexualitatea konbertsio-terapiaren edo otoitzaren bidez alda daitekeela eta gay ohi bihurtu daitekeela sinesten dute. Homosexualitatea gaixotasun mental mota moduan ere ikusten dute, kriminalizatu behar den zerbait, aitatasun ez-eraginkorrak eragindako abominazio immoral bat, eta sexu bereko ezkontza gizartearentzako mehatxu moduan ikusten dute. ^[43][44]

Bestalde, liberal erlijioso gehienek sexualitatearekin lotutako etiketak definitzen dituzte, erakarpen sexualari eta auto-identifikazioari dagokienez. Era berean, sexu beraren jarduera moralki neutroa dela ikus dezakete, eta legez onargarria dela kontrako sexuaren jarduera gisa, buruko gaitzarekin loturarik izan gabe, genetikoki edo ingurumenaren aldetik sortua (baina ez hezkuntza txarraren ondorioz), eta finkoa. Sexu bereko ezkontzaren alde ere egiten dute.

Eliza Katoliko Erromatarrak sexualitatea "noblea eta duina" dela irakasten du, baina lege naturalaren arabera erabili behar dela. Hori dela eta, sexu-jarduera oro gizon baten eta emakume baten arteko ezkontzaren testuinguruan gertatu behar da, eta ez da kontzepzioaren posibilitatetik dibortziatua izan behar. Sexu-forma gehienak, sortzeko aukerarik gabe, berez desordenatutzat eta bekatuzkotzat jotzen dira, hala nola antisorgailuen erabilera, masturbazioa eta ekintza homosexualak.^[45]

Eliza Anglikanoak erakusten du giza sexualitatea maitasunezko Jainko baten oparia dela, gizon baten eta emakume baten artean egoteko diseinatua, ezkontzaren bizitza osorako batasun monogamoan. Kristok eskainitako zelibatua ere ikusten du. Dioenez, erakarpen sexual bera duten pertsonak Jainkoak maite ditu eta Kristoren Gorputzeko kide oso gisa hartzen dituzte; Elizaren zuzendaritzak, berriz, ikuspuntu ugari ditu homosexualen adierazpen eta antolamenduari dagokionez. Sexualitatearen zenbait adierazpen bekatuzkotzat hartzen dira, hala nola "promiskuitatea, prostituzioa, intzestua, pornografia, pedofilia, sexu-portaera harraparia eta sadomasokismoa (heterosexuala eta homosexuala izan daitekeena), adulterioa, emazteen aurkako indarkeria eta emakumeen zirkunzisioa". Eliza kezkatuta dago gazteei sexualki parte hartzeko presioa egiten dielako, eta abstinentzia sustatzen du.^[46]

Sexualitateari dagokionez, Eliza ebanjeliko batzuek birjintasun-konpromisoa sustatzen dute ebanjelioko kristau gazteen artean, eta gonbidatu egiten dituzte zeremonia publiko batean sexu-abstinentziara konprometitzera, kristau ezkondu arte. Promesa hau, askotan, purutasun eraztun batek sinbolizatzen du.

Eliza ebanjelikoak, heldu gazteak eta bikote ezkongabeak goiz ezkontzera animatzen dituzte, Jainkoaren borondatearen araberako sexualitatea bizitzeko. ^[47]

Eliza batzuk gai honen inguruan diskretuak dira, AEBko eta Suitzako beste eliza ebanjeliko batzuek sexualitate gogobetegarriaz hitz egiten dute, Jainkoaren opari bat bezala eta ezkontza kristau harmoniatsu baten osagai gisa, gurtza edo hitzaldi zerbitzuetan emandako mezuetan. Liburu ebanjeliko eta webgune asko gaian espezializatuta daude. ^[48]

Eliza ebanjelikoetan homosexualitatearen pertzepzioak askotarikoak dira. Liberal izatetik kontserbadore izatera doaz.

Islamaren arabera, sexu-desira berezko inpultsoa da, eta ez da ezabatu behar, nahiz eta ez den onartzen sexu askearen kontzeptua; inpultso horiek arduraz bete behar dira. Ezkontza ekintza ontzat jotzen da; ez du ibilera espirituala oztopatzen. Koranaren barruan ezkontzarako erabiltzen den hitza nikah da, literalki sexu-harremanak esan nahi dituena. Sexualitate islamikoa jurisprudentzia sexual islamikoaren bidez mugatzen bada ere, ezkontzaren barruan plazer sexuala nabarmentzen du. Onargarria da gizon batek emazte bat baino gehiago izatea, baina emazte horiek zaindu behar ditu fisikoki, mentalki, emozionalki, finantzarioki eta espiritualki. Musulmanek uste dute sexu-harremana behar emozionalak eta fisikoak asetzen dituen adorazio-ekintza bat dela, eta haurrak sortzea gizakiek Jainkoa sortzen lagun dezaketen modu bat dela, eta Islamak zelibatua adoregabetzen du behin pertsona bat ezkonduta dagoenean.

Hala ere, homosexualitatea erabat debekatuta dago Islamean, eta abokatu musulman batzuek homosexualak hil egin behar direla iradokitzen dute. Bestalde, batzuek argudiatzen dute Islamak sexuaren ikuspegi irekia eta ludikoa duela ezkontzaren barruan dagoen bitartean, lizunkeriarik, gotorlekurik eta adulteriorik gabe.

Musulman askorentzat, Koranari erreferentzia egiten dion sexuak adierazten du senarraren eta emaztearen arteko ezkontza-kontratuarekin bat egiten duen musulmanen ezkontza-etxe batek, ezkontza-etxearen pribatutasunaren barruan, sexu-ekintza heterosexualez gozatu behar duela, ezkontza monogamo edo poligamo baten barruan.^[49]

Judaismoaren arabera, ezkontza barruan gizonaren eta emakumearen arteko sexua sakratua da eta gozatu egin behar da; zelibatua bekatuzkotzat hartzen da.

Hinduismoak sexua senar-emazteen artean bakarrik dela egokia nabarmentzen du, non sexu-bulkadak sexu-plazeraren bidez asetzea ezkontzaren betebehar garrantzitsua den. Ezkondu aurreko edozein sexuk garapen intelektuala oztopatzen duela uste da, batez ere jaiotzaren eta 25 urtekoen artean, brahmazharya dela esaten baita, eta hori saihestu egin behar da. Kama Sutra (plazer sentsualak) bizitzako lau purushartha edo objektiboetako bat da (dharma, artha, kama eta moksha). Kama Sutra indiarrak partzialki tratatzen ditu sexu-harremanak; ez da lan sexuala edo erlijiosoa soilik. ^{[50][51][52][53]}

Sikhismoak kastitatea garrantzitsutzat hartzen du. Sikhek, Wahegururen txinparta jainkotiarra, banako bakoitzaren gorputzaren barnean dagoela uste baitute, eta, beraz, norberak garbi mantentzea garrantzitsua da. Sexu-jarduera bikote ezkonduetara mugatzen da, eta ezkontzaz kanpoko sexua debekatuta dago. Ezkontza Wahegururekin hartutako konpromiso gisa ikusten da, eta konpainia espiritualaren parte ikusi behar da. Monogamia sikhismoan sakonki nabarmentzen da. Bizitzeko beste edozein modu adoregabetzen da, zelibatua eta homosexualitatea barne. Hala ere, beste erlijio batzuekin alderatuta, sikhismoan sexualitatearen auzia ez da funtsezko gaitzat hartzen.

Antzinako Txinan sexua gizakiaren oinarrizko behartzat eta naturarekiko interakzio kosmikotzat hartzen zen. Osasuna hobetzeko eta plazera areagotzeko erabiltzen zuten txinatarrek, “bizitza elikagarriaren arteetan” edo Yangshengan gomendatutako sexu-garapeneko teknikak sortuz. Txinako Medikuntza Tradizionalean budismoak, konfuzionismoak eta taoismoak eragina izan zuten, eta azken hau izan zen garrantzitsuena. Energia kontserbatzeko eta gizakiak bere ingurunearekin harreman harmoniatsua izateko interesa zuten taoistek. Hauek hainbat modu aztertu zituzten Tao eta sexualitatea elkarrekin lotzeko. Metodo baliotsua zen osasuna, bizitza eta errealizazio espirituala lortzeko, eta errespetuz praktikatzen zen, sendagai gisa hartzen baitzen. Sexu-ekintzan Energia sexualarekin (Ching Qi) elkarreragiten dela da estimazio horren arrazoia ; Qi mota oso ahaltsua da, eta esperman eta obarioetan gordetzen da. Sexu-praktika taoista honetan emakumeek beren sexu-jariakinak xurgatzen dituzte berriro, eta gizonek eiakulazioa ekiditen dute, energia hori gorde eta aipatutako onura guztiak lortzeko.^[54]

Praktika sexual taoistak (literalki, "Logelako arte txinatarra" esan nahi duena) antzinako Txinan garatutako praktika zaharrak dira, literarioki "energiaren batasuna" edo "esentzien batasuna" eran aipatzen direnak. Praktikanteek, arte sexualen teknika jakin batzuk erabiliz, osasun ona eta bizitza luzeagoa izan zezaketela uste zuten.

Tantra edo tantrismoa teknika tradizional bat da, diziplina jakin batean zentratuta aritzeko. Aldaera hinduista, budista, jainista eta bon ditu. Tantra munduko leku askotan existitzen da: Bhutan, Korea, Txina, Tibet, India, Indonesia, Japonia, Mongolia eta Nepalen.

Sexu-baimena izateko adina, helburu kriminaletarako, sexu-harremanetan indarkeria legez agertzeko adina da, edozein indarkeria erreal dagoela ere. Heldu batek sexu-harremanak baldin baditu oraindik sexu-baimena izateko adinera iristen ez den adin txikiko batekin, bortxaketatzat hartuko da ekintza, adingabearen adinaren eta herrialdearen arabera. ^[55]

Teorikoek eta ikertzaileek, oro har, bi esparru desberdin erabili dituzte giza sexu-desira ulertzeko:

Lehena esparru biologiko bat da,  desira sexuala "instintu, pultsio, behar, bulkada, egarri edo gogo" motibazio batetik datorrena.^[56] Sexu-bultzada hori oso lotuta dago "egoera kromosomikoa eta hormonala, nutrizio-egoera, adina eta osasun orokorra" gisako faktore biologikoekin. Bigarrena teoria soziokulturala da eta desira faktore gisa kontzeptualizatzen da testuinguru askoz zabalago batean. Esparru soziokulturalean, desira sexualak berez adierazten du jarduera sexualerako irrika, ez gozamenerako eta norberaren gogobetetasunerako edo tentsio sexual jakin bat askatzeko soilik ez den beste edozein helbururekin. Sexu-desioa eta -jarduera beste baliabide batzuk lortzen laguntzeko edo sexu-jatorrikoak ez diren beste sari batzuk lortzeko ere gerta litezke, hala nola bikoteen arteko hurbiltasun eta atxikimendu handiagoa. ^{[57] [58]}

Sexu-desira espontaneoa edo erantzunkorra izan daiteke. Dinamikoa ere bada, positiboa edo negatiboa izan daiteke, eta intentsitatean alda daiteke, desio den objektuaren/pertsonaren arabera. Sexu-desiraren espektroa honela deskribatzen du Stephen B. Levinek: abertsioa → gogorik eza → axolagabekeria → interesa → beharra → pasioa. ^[59][60]

Erakarpen sexuala desira sexuala edo interes hori pizteko nolakotasuna da.^[61] Pertsona baten erakargarritasun sexuala neurri subjektibo bat da hein handi batean, beste pertsona baten interesaren, pertzepzioaren eta orientazio sexualaren araberakoa. Pertsona baten itxura fisikoak eragin kritikoa du haren sexu-erakargarritasunean, baina beste faktore batzuek ere eragiten dute, hala nola haren ahotsak eta usainak.

Pertsonen arteko erakarpenak hainbat faktore hartzen ditu barne, hala nola antzekotasun fisikoa edo psikologikoa, ezaugarri komun edo familiarren etxekotasuna edo nagusitasuna, antzekotasuna, osagarritasuna, elkarrekiko gustua eta errefortzua.^[62]

Sarpena, sarketa, penetrazioa edo koitoa sexu harreman batean zehar gorputzeko atal bat edo objektu bat (arrunki, zakila) gorputz zulo batean (hala nola: baginan, uzkian, ahoan…) sartzea da. Giza sexualitatean, sarpen mota ohikoena da, bikote heterosexualetan, gizonaren zakila emakumearen baginan sartzea, baina uzkian (uzki-koitoa) edo ahoan (felazioa) ere egin daiteke. Koitoa pertsonen arteko lotura fisikoaz gainera, sexu harremana burutzen duen ekintza da, eta pertsonen arteko amodioaren adierazgarri izaten da. Pertsona batek beste pertsona bati egindako ekintza mingarria ere izan daiteke: gizon batek emakume bat bortxatu duenean, kasu.

Masturbazioa gozamen sexuala edo orgasmoa lortzeko sexu-organoak kitzikatzea da, normalean sarketatik kanpo edo horren aurrekari bezala. Estimulazioa lortzeko erabili daitezke eskuak, behatzak, eguneroko objektuak, sexu-jostailuak (adibidez, dildo bat) edo horien arteko konbinazio bat. Masturbazioa norbere organoak kitzikatzea izan ohi da gehienetan, nahiz eta bikote barruan batak bestearenak kitzikatzea ere izan daitekeen.^[63]

Aho sexua pertsona batek edo gehiagok beste pertsona baten organo sexualak ezpainekin edota mingainarekin ere bizitu egiten duten praktika da. Cunnilingus deitua, bulban egiten denean; felazioa, zakilean egiten denean; eta anilingus, uzkian egiten denean.

Sexu anala zakila edota jostailu sexualak uzkian sartzearen praktika sexuala da. Beste termino sinonimo batzuk «sodomia», «uzki-koito» eta «pedikazio» dira.

Frota gizonen artean penetrazio gabeko praktika sexuala da, bakoitzaren zakilak bestearen zakilaren kontra marruskatzen dira, eta elkarrekin masturbatzen dira zakilen kontaktuagatik. ^[64][65]

Tribadismoan, penetrazio gabeko praktika sexualean, emakumeak euren bulbak batak bestearen kontra sakatu eta igurtzi egiten dute, klitoria eta beste atal erogeno batzuk pizten, orgasmora heldu arte.

Sexu tantrikoa, sexua hedapen eta espiritualtasunaren esplorazio modura ikusten duten irakaskuntza budista eta hindua da.

The New York Timesek Daedone erretratatu zuen Slow Sex mugimenduaren ikono gisa. Mugimendu horrek "emakumeen plazera besterik ez du lehenesten - non maitasuna, maitasun-harremana eta sedukzioa ere ez diren beharrezkoak. Daedonek Slow Sexen eta Slow Food mugimenduaren (janari motela) artean paralelotasuna aurkitzen du. Sexualitatearekin, janariarekin gertatzen den bezala, jendeak abusatu egin dezake elikatu gabe. ^[66][67]

Kama Sutra antzinako testu hindua da, gizakiaren sexu-portaerari buruzkoa.

Etimologia: 'Sexualitateari buruzko aforismoak': "Plazer sexuala" eta "haria, esaldi laburra".

Literatura sanskritoko maitasunari buruzko oinarrizko lantzat hartua, Vatsiaianak idatzi zuen. Izenburu osoa "sexualitateari buruzko aforismoak, Vatsiaiana" da. Kronologikoki, egilea, Gupta aroan kokatzen da (K. a. 240 eta K. a. 550 artean garatu zena).

Denboran zehar hainbat bertsio argitaratu dira. Jatorrian, ilustraziodun edozein bertsio (liburuaren barruan edo azalean) eskuz marraztu zen; gaur egun, argazki errealak dituzten bertsioak daude, baita bideo erotiko hezitzaileak dituztenak ere.

Kama-Sutrak 36 kapitulu ditu, 7 gai desberdinei buruzkoak, eta horietako bakoitza arlo horretan aditua den batek idatzi zuen. Hauek dira gaiak:

1. "Sarrera" (4 kapitulu): sexuari buruz oro har, gizon baten bizitzan duen lekuari buruz, eta emakumeen sailkapen bati buruz hitz egiten du.
2. "Sexu-ekintzari buruz": musuei buruzko eztabaida sakona egiten du, sexu-ekintzaren aurreko hainbat sexu-joko mota, orgasmoak, sexu-jarreren zerrenda bat, ahozko sexua, tabuak eta hirukoteak.
3. "Emaztearen aukeraketari buruz" (5 kapitulu): segizioa eta ezkontza.
4. "Emazteari buruz" (2 kapitulu): emazte baten jokabide egokia.
5. "Besteen emazteei buruz" (6 kapitulu): batez ere sedukzioari buruz.
6. "Gorteei buruz" (6 kapitulu).
7. "Beste pertsona batzuk erakartzeari buruz" (2 kapitulu).

Vatsyayanak maitasuna egiteko oinarrizko 12 modu eta 8 posizio nagusi daudela uste zuen. Kama Sutrak 64 "arte" ditu guztira, eta izen hori ematen dio egileak maitasuna posizio batekin egiteko modu baten konbinazioari. Askotariko arteak zerrendatzen dituen kapitulua da ezagunena, eta oso errore arrunta da hau Kama Sutrarekin nahastea, benetan, bere zati bat baino ez denean. Aipatu behar da maitasuna egitea bata bestearekin jolasteko artea dela, bikotearen punturik sentikorrenak zein diren aurkitzea, plazera senti dezan eta bien arteko aldea zein den kontuan har dezan.

Liburuaren gainerako zatietan herritar ona izateko aholkuak ematen dira eta gizonen eta emakumeen arteko harremanei buruzko zenbait ideia azaltzen dira. Kama Sutrak sexua "batasun jainkotiar" gisa definitzen du. Vatsyayanak uste zuen sexua berez ez zela "txarra", baina modu friboloan praktikatzea bekatua zen. Kama Sutrak pertsona askori sexuaz maila sakonagoan gozatzen lagundu die, eta gozamen sexualerako gida teknikotzat har daiteke, baita garai horretan Indiako praktika sexualen zirriborrotzat ere.

Sexologia giza sexualitatearen eta hari dagozkion gaien azterketa sistematikoa da. Sexualitatearen adar guztiak hartzen ditu.

1930eko hamarkadatik aurrera, sexu-fenomenoen ikerketa sistematikoa egiten hasi zen. Ondoren, sexologiak, biologiarekin eta soziologiarekin zerikusia duen psikologiaren diziplina arteko adarrak, gorakada handia izan zuen, kasu batzuetan gizartearen beraren babesa lortu baitzuen, 1960ko hamarkadaren amaierako eta 1970eko hamarkadaren hasierako sexu-askapeneko mugimenduek sustatuta.

Kinsey txostenari dagozkio sexu-portaerari buruzko lehen azterketa zientifikoak.

Alfred C. Kinseyk eta haren laguntzaileek Estatu Batuetako sexu-portaeraren ereduak islatzen zituzten datu estatistikoen bilduma aurkeztu zuten, 1938tik 1952ra. Bere lana galdeketa zuzeneko elkarrizketen bidez egin zen, eta gizakien sexu-erantzuna ikertzeko ateak zabaldu zituen, beranduago, William Mastersek eta Virginia Johnsonek egin zituztenak. Kinseyren lana ikerketa soziologikokoa zen, eta ez zuen interpretatzen sexu-estimulazioaren erantzun fisiologiko edo psikologikoa. ^[68]

Kinsey txostenean desberdintasun handiak hauteman ziren sozialki eskatzen zen portaera desiragarriaren eta benetako portaeraren artean. Halaber, ikusi zen portaera heterosexualaren eta homosexualaren artean ez dagoela bereizketa argirik; izan ere, garai hartako inkesten arabera, emakumeen %10ek eta gizonen %28k onartzen zuten portaera homosexualak izatea, eta gizonen %37k homosexualitatean interesa izatea.

1960ko hamarkadan, William Masters eta Virginia Johnson doktoreek sexualitatearen prozesu biologikoak ikertu zituzten lehen aldiz laborategi batean, eta «gizakien sexu-erantzun»ari buruzko ikerketa egin zuten. Haren helburua zen oinarrizko informazio zientifiko baten funtsak ezartzea, gizakien sexu-portaeraren arazo multi-fazetikoei erantzun ahal izateko. Beraien interesa zen jakitea zer erreakzio fisiko gertatzen den gizonak eta emakumeak sexu-estimulazio eraginkor bati erantzuten diotenean, eta nola jokatzen duten bakoitzak haren aurrean. Horretarako, zuzeneko behaketaren teknika erabili zuten. Zenbait gizon eta emakume helduk onartu zuten ugalketako biologiaren laborategian aztertzea, Washingtongo Unibertsitateko Medikuntza Eskolako Ginekologia eta Obstetrizia Sailean, lehenik eta, geroago, Reproductive Biology Research Foundation-en babespean. Hamar urtez egindako ohar horietatik eta ondorengo galdeketa psikosexualetik atera ziren ondorioak azkenean argitaratu ziren. The Human Sexual Response izeneko liburuan argitaratu zituzten beren ikasketak.^[69]

Beste ugaztun batzuk bezala, gizakiak batez ere sexu maskulinoan edo femeninoan biltzen dira, gizabanako intersexualen proportzio txiki batekin (%1 inguru), hauentzat, beharbada, sailkapen sexuala hain argia ez delarik. ^[69][70]

Giza sexualitatearen alderdi biologikoek ugalketa-sistema, sexu-erantzunaren zikloa eta alderdi horiek eragiten dituzten faktoreak jorratzen dituzte. Faktore biologikoek sexualitatearen beste alderdi batzuetan duten eragina ere aztertzen dute, hala nola erantzun organikoetan eta neurologikoetan, herentzian, gai hormonaletan, genero-gaietan eta sexu-disfuntzioan.

Arrak eta emeak anatomikoki antzekoak dira; hau ugalketa-sistemaren garapenera ere hedatzen da. Heldu gisa, ugalketa-mekanismo desberdinak dituzte, sexu-ekintzak egiteko eta erreproduzitzeko aukera ematen dietenak. Gizonek eta emakumeek antzeko moduan erantzuten diete estimulu sexualei, alde txikiagoekin. Emakumeek ugalketa-ziklo bat dute hilero, eta esperma maskulinoaren ekoizpen-zikloa, berriz, jarraituagoa da.

Hipotalamoa burmuinaren zatirik garrantzitsuena da funtzionamendu sexualerako. Burmuinaren oinarrian dagoen eremu txiki bat da, nerbio-zelulen gorputz talde ezberdinez osatua, Sistema kanbikoaren sarrera jasotzen duena. Laborategiko animaliekin egindako ikerketen arabera, hipotalamoaren eremu jakin batzuk suntsitzeak portaera sexuala desagerraraztea eragiten du. Hipotalamoa bere azpian dagoen guruin pituitarioarekin duen harremanagatik da garrantzitsua. Guruin pituitarioak, hipotalamoan eta bere baitan gertatzen diren hormonak banatzen ditu. Lau hormona sexual garrantzitsuenak oxitozina, prolaktina, hormona folikulo-estimulatzailea eta hormona luteinizatzailea dira.

Oxitozina, batzuetan "maitasunaren hormona" gisan ezagutzen dena, sexu bietan askatzen da sexu-harremanetan orgasmo bat lortzen denean. Oxitozina hurbileko harremanak izateko beharrezkoak diren pentsamendu eta portaeren kritika gisa iradoki da. Erditzean edo bularra ematean ere askatzen da hormona emakumeengan. Prolaktinak eta oxitozinak esne-ekoizpena estimulatzen dute emakumeengan. Folikulua estimulatzen duen hormona (FSH) obulazioaren erantzulea da emakumeengan, obuluaren heldutasuna eragiten baitu; gizonengan esperma-ekoizpena estimulatzen du. Hormona luteinizatzaileak (LH) obulazioa eragiten du, arrautza heldu baten askapena. ^[71][72][73]

Gizonek ere barneko eta kanpoko genitalak dituzte, ugalketaren eta sexu-harremanen erantzuleak direnak. Espermatozoideen ekoizpena ere ziklikoa da, baina emakumeen obulazio-zikloan ez bezala, esperma-ekoizpenaren zikloan egunero milioika espermatozoide sortzen ari dira etengabe.

Gizonezkoen genitalak zakila eta eskrotoa dira. Zakilak pasabide bat ematen die esperma eta gernuari. Tamaina ertaineko zakil flazidoa 9,5 cm luze eta 3,0 cm-ko diametro ingurukoa da. Altxatzen denean, batez besteko zakila 11 cm-tik 15 cm-ra bitartekoa da, eta 3,8 cm-ko diametroa du. Zakilaren barne-egiturak ardatza, glansa eta sustraia dira.

Zakilaren ardatza belakizko hiru gorputz zilindriko dira, luzeran zehar odol-hodiez beteak. Spongiosum gorputza, besteen azpian zentralki dagoen hodi bat da, eta amaieran hedatzen da zakilaren punta osatzeko. ^[74]

Ardatzaren mugan altxatutako ertza, koroa deitzen da. Uretra ardatzean zehar zabaltzen da, esperma eta gernuarentzat irteera emanez. Sustraia gorputz leizetsuen mutur hedatuak dira. Gorputz horiek aireztatu egiten dira, sendaketa osatzeko, eta hezur punikoari eta gorputz harrotuaren (erraboila) mutur hedatuari lotzen zaizkio. Sustraia bi muskuluz inguratuta dago; muskulu bulboberernosoa eta muskulu istxiokabernosoa, pixa egiten eta eiakulatzen laguntzen dutenak. Zakilak, glanak estaltzen dituen prepuzio bat du, eta hau, batzuetan, arrazoi mediko, erlijioso edo kulturalengatik zirkunzisioaren ondorioz kentzen da. Eskrotoan, barrabilak gorputzetik urrun mantentzen dira, horretarako arrazoi posible bat, esperma, gorputzeko tenperatura normala baino pixka bat txikiagoa den giro batean sor daitekeela da. ^[75][76]

Gizonezkoen barneko ugaltze-egiturak honako hauek dira: barrabilak, edukto-sistema, prostata eta semen-besikulak, eta Cowperren guruina.

Barrabiletan (gizonezkoen gonadetan) sortzen dira espermatozoideak eta gizonezkoen hormonak. Egunero sortzen dira milioika espermatozoide ehunka tubulu erdi-niferotan. Leydig zelulak izeneko zelulak tubuluen artean daude; horiek hormona androgenoak sortzen dituzte; testosterona eta inhibitzailea dira. Testikuluak kordoi espermatikoak eusten ditu. Hodi-egitura horrek odol-hodiak, nerbioak, hodi deferenteak eta testikuluak igotzen eta jaisten laguntzen duen muskuluak ditu, tenperatura-aldaketen eta eszitazio sexualaren aurrean. Egoera hauetan, testikuluak gorputzera gehiago hurbiltzen dira. Esperma lau zatiko hodi-sistema baten bidez garraiatzen da. Sistema honen lehen zatia epididimisa da. Hemen, barrabilak elkartu egiten dira. Hodi-sistemaren bigarren zatia hodi deferenteak dira, izurritearen beheko muturrean hasten den muskulu-hodia. Deferensak gorantz igarotzen dira barrabilen aldean, kordoi espermatikoaren parte bihurtzeko.

Mutur hedatua anpulua da, eiakulatu aurretik esperma metatzen duena. Hodi-sistemaren herena hodi eiakulatorioak dira, 2,5 cm-ko hodi binakatuak, prostata-guruinetik pasatzen direnak, semena sortzen den lekuan. Prostata-guruina maskor itxurako organo solido bat da, uretraren lehen zatia inguratzen duena, eta gernua eta semena ditu. Emakumearen G puntuaren antzera, prostatak sexu-estimulazioa ematen du, eta uzki-sexuaren bidez orgasmoa eragin dezake. ^[77][75]

Prostata-guruinak eta semen-besikulek semen-likidoa sortzen dute, eta espermarekin nahasten da semena sortzeko. Guruin prostatikoa maskuriaren azpian eta ondestearen aurrean dago. Bi eremu nagusi ditu: batetik, gizonezkoen uretra hezearen estaldura mantentzeko jariakinak sortzen dituen barnealdea, eta, bestetik, semena igarotzea errazteko jariakin seminalak sortzen dituen kanpoaldea. Semen-besikulek fruktosa jariatzen dute aktibazio eta mobilizazio espermatikorako, umetokiko uzkurdurak eragiteko, umetokiko mugimenduan laguntzeko, eta baginaren azidotasuna neutralizatzen laguntzeko. Cowperren guruinak prostataren azpiko ilar-tamainako bi egitura dira.

Venusen mendia gantz-ehunaren geruza leun bat da, hezur punikoa gainjartzen duena. Pubertaroaren ondoren, eremu hori handituz doa. Nerbio-bukaera asko ditu eta estimulazioarekiko sentikorra da.

Labia txikiari eta labia handiari ezpainak esaten zaie. Larruazalaren bi tolestura luze dira, monsetik perineumera hedatzen direnak. Pubertaroaren ondoren, kanpoko azala ilez estaltzen da. Minorapiak, larruazaleko ilerik gabeko bi tolestura dira, klitoriaren gainean daudenak, kaputxa klitorala eratzeko eta ukimenarekiko oso sentikorrak dira. Labia txikia odolez gizentzen da sexu-estimulazioan, eta, ondorioz, puztu eta gorritu egiten dira. Labia txikiak ehun konektiboz osatuta daude, eta ehun horiek odol-hodiekin ematen dira. Sexualki estimulatu gabeko egoera batean, ezpainak baginako eta uretrako irekidura babesten du, eta estali egiten ditu. Labia txikiaren oinarrian Bartholinen guruinak daude, eta horiek likido alkalino tanta batzuk gehitzen dizkiote baginari hodien bidez; fluido horrek kanpoko baginaren azidotasuna indargabetzen laguntzen du, esperma ezin baita giro azidoan bizi. ^[78]

Klitoria zakilaren ehun enbrionario beretik garatzen da; nerbio-bukaerez (edo, kasu batzuetan, gehiagoz) baino ez da osatzen, eta, beraz, guztiz sentikorra da. Hau egitura erektil luze txiki bat da eta funtzio ezaguna besterik ez du, sexu-sentsazioak. Emakumeen orgasmo-iturri nagusia da. Smegma izeneko jariakin lodi horiek klitorian biltzen dira. ^{[79][80][81][82][83]}

Bagina-irekidura eta uretra-irekidura ezpain txikiak bereizten direnean bakarrik ikus daitezke. Irekidura horiek nerbio-bukaera asko dituzte, eta ukimenarekiko sentikor bihurtzen dituzte. Muskulu bulbokabernoso izeneko esfinterreko muskulu-eraztun batez inguratuta daude. Muskulu horren azpian eta bagina-irekiduraren kontrako aldeetan, bonbilla bestibularrak daude, kitzikatzean zakila odolez puztuta heltzen laguntzen diotenak baginari. Baginako irekiduraren barruan himena dago, mintz mehe bat. Uretra-irekidura maskuriarekin konektatzen da uretrarekin; gernua kanporatzen du maskuritik. Hori klitoriaren azpian eta bagina-irekiduraren gainean dago.

Bularrak emakumeen gorputzaren aurreko toraxeko larruazalpeko ehunak dira. Teknikoki emakume baten anatomia sexualaren parte ez diren arren, rolak dituzte bai plazer sexualean eta baita ugalketan ere. Bularrak izerdi-guruin aldatuak dira, ehun haritsu eta koipetsuez osatuak  eta nerbioak, odol-hodiak eta hodi linfatikoak dituztenak. Beren helburu nagusia garapenean dagoen haur bati esnea ematea da. Bularrak pubertaroan garatzen dira, estrogenoa areagotzeari erantzuteko. Bular heldu bakoitzak 15-20 bular-guruin ditu, esnea sortzen dutenak, irregularki eratutako lobuluak, albeolo-guruinak eta titiburura eramaten duen hodi laktifero bat dituztenak. Lobuluak ehun konektibo dentsoek bereizten dituzte. Ehun horiek guruinak bermatu eta ehunei lotzen dizkiete azpiko bular-muskuluetan. Beste ehun konektibo bat, lotailu esekidura izeneko hari trinkoak eratzen dituena, barrurantz zabaltzen da bularreko azaletik bularreko ehuneraino, bularraren pisua bermatzeko. Herentziak eta gantz-ehunaren kopuruak zehazten dute bularren tamaina. ^[84][79]

Emakumeen barruko ugalketa-organoak bagina, umetokia, Falopioren tronpak eta obarioak dira. Bagina zorro motako kanala da, bulbatik umetokiraino hedatzen dena. Koitoan zakila hartu eta espermaren gordetzaile gisa aritzen da. Bagina ere jaiotza-kanala da; 10 cm-ra zabal daiteke erditzean. Bagina maskuriaren eta ondestearen artean dago. Itxi egiten da normalean, baina eszitazio sexualean ireki, luzatu eta lubrifikazioa eragiten du zakila sartu ahal izateko. Baginak hiru horma ditu geruzatan; hauek bakterio naturalak dituzten autogarbiketa-organoak dira, eta ez dute legamiarik sortzen. G puntua gisa 1950ean deitu zion lehen aldiz Ernst Gräfenbergek eta hau baginaren aurreko horman egon daiteke eta orgasmoak eragin ditzake. Eremu hori aldatu egin daiteke emakumeen tamaina eta kokapenaren arabera; batzuetan, baliteke ez egotea. Zenbait ikertzailek beren egitura edo existentzia zalantzan jartzen dute, edo klitoriaren luzapentzat hartzen dute. ^[85][86]

Umetokia organo hutsa eta muskularra da, eta ernaldutako obulu bat feto batean ezarri eta haziko da. Umetokia maskuriaren eta hestearen arteko pelbis-barrunbean dago, baginaren gainean. Umetokiak hiru geruza ditu; barnekoena endometrioa da, non obulua ezartzen den. Obulazioan, hori guztia finkatu egiten da. Inplantazioa gertatzen ez bada, hilerokoan lehertzen da. Umetoki-lepoa umetokiaren mutur estua da. Umetokiaren alde zabala fundusa da.

Obulutegiak (gonada femeninoak) barrabilen enbrioi-ehun beretik garatzen dira. Obuluak obulazioa baino lehen biltegiratzen eta garatzen diren iturriak dira. Obarioek ere progesterona eta estrogenoa diren hormona femeninoak ekoizten dituzte. Obarioen barruan, obulu bakoitza beste zelula eta eduki batzuek inguratzen dute, folikulu primario izeneko kapsula baten barruan. Pubertaroan, folikulu horietako bat edo gehiago hilabetero heltzen dira. Heltzen direnean, graafio folikuluak deitzen zaie. Emakumeen ugalketa-sistemak ez ditu obuluak sortzen; 60.000 obulu inguru daude jaiotzean, eta horietatik 400 bakarrik heltzen dira emakumearen bizitzan.

Obulazioa hileko ziklo batean oinarritzen da; hilaren 14a da emankorrena. Lehenengo egunetik laugarrenera, menstruazioa eta estrogenoaren eta progesteronaren produkzioa jaitsi egiten dira, eta endometrioa argaltzen hasten da. Endometrioa ez dago aktibo hurrengo hiru eta sei egunetan. Hilekoa amaitutakoan, zikloa berriro hasten da guruin pituitarioaren FSH handituz. Bosgarren egunetik hamahirura bitartean, obulazioaren aurreko etapa deitzen zaio. Etapa horretan, guruin pituitarioak hormona folikuloestimulatzailea (FSH) jariatzen du. Estrogenoa FSH askatzea inhibitzeko jariatzen denean, atzeraelikadura-begizta negatiboa sortzen da. Estrogenoak umetokiaren endometrioa loditzen du. Hormona luteinizatzailea areagotzeak obulazioa eragiten du.

Hilaren 14an, obarioa zabaltzen da. Folikuluaren haustura eta obulu heldua sabelaldeko barrunbera kanporatzen dira. Muki zerbikala aldatu egiten da esperma-mugimenduari laguntzeko. Hilaren 15etik 28ra, orain gorputz luteo deritzonak, estrogenoa jariatzen du. Progesteronaren produkzioa handitu egiten da, eta LHaren askapena inhibitzen du. Endometrioa loditu egiten da inplantaziorako prestatzeko, eta Falopioko tronpetatik umetokiraino joaten da. Obulua ongarritzen ez bada eta ezartzen ez bada, hilekoa hasten da.

Sexu-erantzunaren zikloa sexu-jardueran gertatzen diren erantzun fisiologikoak deskribatzen dituen eredua da. Masters eta Johnsonen arabera, gizakiaren sexu-erantzunaren zikloak lau fase ditu: zirrara, meseta, orgasmoa eta ebazpena, EPOR eredua ere deitua. EPOR ereduaren kitzikapen-fasean, sexua izateko berezko motibazioa lortzen da. Meseta fasea orgasmoaren aitzindaria da, eta nagusiki biologikoa izan daiteke gizonentzat eta, gehienetan, psikologikoa emakumeentzat. Orgasmoa tentsioa askatzea da, eta ebazpen-aldia zikloa berriz hasi aurretik esnatu gabeko egoera da.

Gizonezkoen sexu-erantzunaren zikloa eszitazio-fasean hasten da. Zakileko hodi-uzkurdura hasten da, bihotz-maiztasuna handitu egiten da, eskrotoa loditu egiten da, kordoi espermatikoa laburtu egiten da, eta barrabilak odolez gizentzen dira. Mesetaren fasean, zakila handitu egiten da diametroan, barrabilak lodiago bihurtzen dira, eta Cowper-en guruinek likido preseminala jariatzen dute. Orgasmoaren fasean, 0,8 segundotik behin, uzkurdura erritmikoak gertatzen dira. Fase horretan, bi fase gertatzen dira: emisio-fasea, non hodi deferenteen, prostataren eta semen-besikulen uzkurdurek eiakulazioa estimulatzen duten. Hau orgasmoaren bigarren fasea eiakulazioa kanporatze-fasea da; ezin da orgasmorik gabe iritsi. Ebazpen-fasean, arra eszitatu gabeko egoeran dago orain; hau da, birjartze-aldi batean (atsedenean), zikloa hasi aurretik. Atsedenaldi hori zabaldu egin daiteke adinarekin batera.

Emakumeen sexu-erantzuna kitzikapen-fasearekin hasten da, eta zenbait minutu edo ordu iraun ditzake. Fase honen ezaugarriak bihotz-maiztasuna eta arnas maiztasuna areagotzea eta arteria-presioa areagotzea dira. Larruazal gorritua edo gorriuneak bularrean eta bizkarrean gerta daitezke; bularrak zertxobait handitzen dira eta titiak gogortu eta tente jar daitezke. Baso-kongestioaren hasiera klitoriaren, ezpain txikiaren eta baginaren hantura da. Baginako irekidura inguratzen duen muskulua tenkatu egiten da eta umetokia handitu eta hazi egiten da. Baginako paretek likido lubrifikatzaile bat sortzen dute. Hemen, bigarren fasea hasten da, mesetako fasea izenekoa eta  kitzikapen-fasean hasitako aldaketen biziagotzeagatik bereizten da. Meseta fasea orgasmoaren ertzera zabaltzen da, ebazpen-etapari ekiten baitio. Orgasmoaren etaparen ezaugarriak, bihotz-erritmoa, arteria-presioa, muskulu-tentsioa eta puntako arnasketaren indizeak dira. Muskulu pelbikoa baginara gerturatzen da eta  uzkiko esfinterra eta umetokia uzkurtu egiten dira. Baginako muskulu-uzkurdurek plazer-maila handia sortzen dute, orgasmo guztiak klitorian zentratuta badaude ere.

Pertsonen arteko larritasun eta zailtasun nabarmenak eragiten dituzte. Sexu-disfuntzioak nahaste fisiko edo psikologikoen ondorio dira. Arrazoi fisikoak hormona-desoreka, diabetesa eta bihotzeko gaixotasunak dira, besteak beste. Arrazoi psikologikoak berriz, estresa, antsietatea eta depresioa dira. Sexu-disfuntzioak gizonei eta emakumeei eragiten die. Emakumeentzako sexu-arazoen lau kategoria nagusi daude: desioaren nahasteak, kitzikapen-nahasteak, arazo organikoak eta sexu-minaren nahasteak. Sexu-desiraren nahastea pertsona batek sexu-desira ez duenean gertatzen da, hormona-aldaketen, depresioaren eta haurdunaren ondorioz. Kitzikapenaren nahastea sexu-disfuntzio femeninoa da. Eszitazio-nahasteak bagina-lubrifikaziorik eza adierazten du. Gainera, odol-fluxuaren arazoek eragina izan dezakete eszitazioaren nahastean. Orgasmorik eza, anorgasmia ere esaten zaiona, beste sexu-disfuntzio bat da emakumeengan. Anorgasmia asaldura sexualak eragindako antsietatea bezalako nahaste psikologikoak dituzten emakumeetan gertatzen da. Sexu-asaldura pelbis-masaren, orbain-ehunaren, sexu-transmisiozko gaixotasunaren eta abarren ondorio izan daiteke. ^[87][88]

Gizonek ere hiru sexu-nahaste komun izan ohi dituzte: sexu-desira, eiakulazioaren nahastea eta erekzioaren disfuntzioa. Gizonen sexu-desirarik eza libidoa galtzeagatik gertatzen da, testosterona txikia izateagatik. Badira faktore psikologikoak ere, hala nola antsietatea eta depresioa. Hiru eiakulazioaren nahaste mota daude: eiakulazio atzerakoia, eiakulazio atzeratua, eiakulazio goiztiarra. Erekzio-disfuntzioa koitoan erekzio bat izateko eta mantentzeko ezintasuna da. ^[88][89]

Sexu-transmisiozko infekzioak edo sexu-transmisiozko gaixotasunak, lehenago gaixotasun benereoak (termino hau ez egokitzat hartzen gaur egun) sexu-bidetik jasotzen dira. Kontaktu intimoagatik trasmititzen dira eta koitoan zehar kutsatu ahal da, musuengatik, azala eremu infektatu batekin edo ultzerekin ukituz, eta ahoan, uzkian edo genitaletan urradura txikiak eginez, ahoko, uzkiko edo genitaleko sexua praktikatuz; uretrako, endokerbikaleko, baginako, ondesteko edo faringeko epitelioen gainazalari itsats dakizkiokeen mikroorganismoengatik gertatzen da hori.

Tratamendurik ez duten gaixotasun batzuek kalte iraunkorrak eragin ditzakete (antzutasuna, hipoakusia, arazo kardiobaskularrak, umetoki-lepoko minbizia edo, kasu batzuetan, heriotza). Haurdunaldian edo erditze-lanean ere transmititu ahal dizkio amak umeari.

GIBa/HIESa kutsatzeko beldurragatik preserbatiboa erabiltzeak murriztu egin du STGen eragina. Gaixotasun hauek munduko leku guztietan daude eta osasun publikoko arazoa dira. ^[90]

Sexu-transmisiozko infekzioak sortzen dituzten agenteek bakterioak, birusak (herpesa, adibidez), onddoak eta parasitoak ere izaten dituzte, hala nola sarnaren ardagai (Sarcoptes scabiei) edo pubis-zorriak (Pedículus pubis).

Gonorrea transmisio sexualeko infekzio ohikoenetako bat da. Neisseria gonorrhoeae bakterioa da eragilea. Ugalketa-aparatuko eremu heze eta epeletan erraz hazi eta ugaldu daiteke, baita umetoki-lepoan (matrizearen irekidura), umetokian (matrizea) eta Falopioren tronpetan ere (obiduktu ere deitzen zaie), bai emakumearengan bai gizakiarengan. Bakterio hori ahoan, eztarrian, begietan eta uzkian ere haz daiteke. ^[91][92]

Emakumearengan ezohiko bagina-jariaketa, baginako odol jario ez-ohikoa edota sabelaren behealdean mina eragin dezake. Infektatutako emakumeak baliteke sintomarik ez izatea edo pixa egitean edo jarioan eragozpen txikiak izatea. Gizakiarengan berriz, pixa egitean mina eta uretrako jariaketa zornetsua eragin dezake.^[93]

Gizonezkoetan, sexu-harremanaren ondoren, bizpahiru egun igarotzen dira sintomak agertu baino lehen. Gonorreak eta klamidia infekzioek antzutasuna eragin dezakete tratamendua aplikatzen ez denean. Sifilisetik bereizten da, infekzioak ez direlako hilgarriak. ^[94][95]

Sexu-transmisiozko infekzioa da, Treponema Pallidum bakterioak sortua. Kutsatuta dagoen pertsona baten zauri irekiak ukitzean kutsatzen da. Gaixotasun honek hainbat etapa ditu: lehen mailakoa, bigarren mailakoa (latentea) eta hirugarren mailakoa (berantiarra). Bigarren etapan, sifiliak eragindako larruazaleko erupzioa duen norbaiten azala ukituz kutsa daiteke.

Hauek dira etapak:

Lehen etapa: lehenengo sintoma zauri bat da bakterioarekin kontaktuan jarri zen gorputz-zatian. Sintoma horiek hautematea zaila da, normalean ez baitute minik eragiten, eta batzuetan gorputzaren barruan gertatzen dira. Tratatu gabeko pertsona batek beste batzuk infekta ditzake etapa honetan.

Bigarren etapa: Zauria agertu eta hiru edo sei astera gertatzen da. Erupzio bat agertuko da gorputz osoan, esku-ahurretan, oinetan edo beste edozein lekutan. Beste sintoma batzuk: sukar arina, linfa-gongoilen hantura eta adatsa galtzea.

Aldi latentea: ez bada denbora luzez diagnostikatu ez tratatu, sifilisa aldi latente batean sartzen da, non ez dagoen sintoma nabarmenik eta kutsatutako pertsonak ezin ditu besteak kutsatu. Hala ere, etapa honetan dauden pertsonen herenak okerrera egiten du, eta sifilisaren hirugarren mailara igarotzen dira.

Etapa tertziarioa (berantiarra): etapa honek arazo larriak sor ditzake, hala nola buruko arazoak, itsutasuna, bihotzeko arazoak eta arazo neurologikoak. Etapa honetan, infektatutako pertsonak ezin die bakterioa beste pertsona batzuei transmititu, baina hondatze-aldi mugagabean jarraitzen du. ^[96][97]

Giza papilomaren birusak eragindako gaixotasun infekziosoa da. Batez ere sexu bidez kutsatzen da, baina igerileku, bainu eta saunetan ere kutsa daiteke. Zona genitalen azalean garatxo moduan agertzen da. Lesioak begi hutsez ikus daitezke, edo ehunak mikroskopio bidez behatuz diagnostika daitezke.

Giza papilomaren birusa dagoela adierazten duten sintoma garrantzitsuenetariko batzuk hauek dira: baginaren sarreran etengabeko narritadurak, sexu-harremanetan erredura-sentsazioak (vulvodinia deitzen zaio), eremu ano-genitalean garatxo txikiak: zerbixa, bagina, bulba eta uretra (emakumeetan) eta zakila, uretra eta eskrotoa (gizonetan). Itxuraz aldatu daitezke (ikusten ez diren garatxo lauak edo ikusten diren garatxo metatuak), bai kopuruz bai tamainaz; beraz, espezialista bat behar da diagnostikoa egiteko. Papanicolaoun alterazioak agertzen dira, eta horrek adierazten du umetokiaren lepoan epitelio barneko lesio ezkatatsuak daudela (birus honen bidez kutsatutakoa eta minbizia eragin dezaketen eremuak). ^{[98][99][100]}

Klamidiasi bakteriar infekzioa da. Urtero, gutxi gorabehera, 3 milioi kasu berri gertatzen dira gizon eta emakumeengan, eta, ondorioz, sexu-transmisiozko infekzio arruntenetako bat da.

Haurdun dagoen emakume batek klamidia badu eta tratatzen ez badu, haur goiztiar bat izan dezake. Erditzean haur bat infektatzen bada, begiko infekzioak (konjuntibitisa) edo arnas arazoak izan ditzake.

Klamidiari gaixotasun "isila" esaten zaio, kutsatutako 4 emakumetatik 3k ez baitute sintomarik. Emakume batzuek baginako galerak edo pixa egitean mina izaten dituzte.

Osasuneko profesionalek laborategiko proba bat erabiltzen dute emakumeengan klamidia diagnostikatzeko. Proba batzuetan gernu-lagina erabiltzen da. Beste proba batzuek emakumearen umetoki-lepoko zelulen lagin bat erabiltzen dute. Klamidia antibiotikoekin trata daiteke.

Haurdun dauden emakumeek haurdunaldiaren lehen aldian klamidia-proba egiteko eskatzea gomendatzen da. Infekziorik izanez gero, antibiotikoak har daitezke infekzioa tratatzeko, eta amarentzat eta fetuarentzat konplikazioak saihesten dira. Haurdun dagoen emakume baten bikotekidea ere tratatu egin behar da, infekzioa batetik bestera transmititu baitaiteke.

Proteina-sintesia inhibitzen duten antibiotikoekiko sentikorrak dira klamidiak, hala nola tetraziklinak eta makrolidoak. Azitromizina eta doxiziklina antibiotiko gomendatuak dira klamidia tratatzeko; baina edozein kezka hobe da osasun-zentro batera joatea, espezialista batek azter dezan. ^[101]

Giza immunoeskasiaren birusak (GIB) hartutako immunoeskasiaren sindromea (HIESa) eragiten du, eta T-4 linfozitoei erasotzen die, gizakiaren immunitate-sistemaren funtsezko parte baitira. Horren ondorioz, birusek, bakterioek, protozooek, onddoek eta bestelako infekzioek eragindako infekzio oportunistei aurre egiteko organismoak duen erantzun-gaitasuna murrizten da.

Pneumocystis Jirovecik eragindako pneumonia da GIBa harrapatzen duten pertsonen heriotza-kausarik ohikoena; hala ere, zenbait minbizi-motaren eragina ere handia da, hala nola B zelulen linfomena (Hodgkin ez den linfoma) eta Kaposiren Sarkomarena. Konplikazio neurologikoak, pisua galtzea eta gaixoaren narriadura fisikoa ere ohikoak dira. Heriotza-tasa asko jaitsi zen sendagai antirretrobiralen asmakuntzarekin.

GIBa sexu bidez transmititu daiteke (baginatik edo uzkitik), baginako, ondesteko edo semeneko jariakinak trukatuz, baita sexu-jardueretan edo baita odol-transfusioetan eiakulazioaren aurreko likidoarekin kontaktuan jarriz ere. GIBaz kutsatutako ama batek haurra infekta dezake haurdunaldian, plazentaren bidez edo erditzean eta edoskitzaroan, nahiz eta hori saihesteko tratamenduak egon. Infekzioaren ondoren, 10 urte ere igaro daitezke HIESa diagnostikatzeko; izan ere, garai horretan immunitate-sistema oso kaltetuta dago eta ez da gai infekzio oportunistei eraginkortasunez erantzuteko.

Oso garrantzitsua da nabarmentzea GIBak kutsatutako pertsona batek HIESa garatu dezakeen ala ez. GIBaren aurkako seropositiboak diagnostikatu zaizkien paziente askok denbora luzea ematen dute immunourritasunik garatu gabe, eta egoera hori jasan egin daiteke. HIESa ez da iraunkorra.

Nerabeek izaten dituzten HIESaren sintomak haurrenak bezalakoak izan daitezke, eta sindromea duten helduek izaten dituzten sintomen antz handiagoa izan dezakete. Nerabe eta heldu batzuek espermatozoideen bereizketa areagotzen duen gaixotasuna garatu dezakete, baita gripearen antzeko beste gaixotasun bat ere GIBaren eraginpean egon eta hilabetera edo bi hilabetera, nahiz eta pertsona askok ez duten inolako sintomarik garatzen infektatzean. Gainera, sintomak astebetetik hilabetera desagertzen dira normalean, eta beste infekzio biral baten sintomekin nahasten dira maiz. Sintomak sukarra, buruko mina, ondoeza orokorra, depresioa, antzutasuna, oka egitea eta beherakoa izan daitezke.

GIBa transmititzeko hiru bide nagusiak hauek dira:

• Sexuala (babesik gabeko sexu ekintza). Beste pertsonaren genital-, uzki- edo aho-mukosarekin infektatutako jariakinak ukitzean gertatzen da transmisioa.
• Parenterala (odol bidezkoa). Kutsatutako xiringen bidezko transmisio-modu bat da, zain barneko drogak erabiltzeagatik edo osasun-zerbitzuen bidez gertatzen dena, batzuetan herrialde pobreetan gertatu den moduan; baita infektatutako odol-transfusioa edo odoletik eratorritako produktu infektatuak jaso dituzten hemofilia duten pertsonengan ere; neurri txikiagoan, kutsatutako lan-istripu batean infektatuta dauden osasun-langileak, zauri bat odolarekin kontaktuan jartzean gerta daitekeen eran; baita piercingak, tatuajeak eta eskarifikazioak egiteagatik ere, higienerik gabe egiten bada.
• Bertikala (amatik semera). Transmisioa haurdunaldiaren azken asteetan, erditzean edo haurrari bularra ematean gerta daiteke. Hiruretatik, erditzea da problematikoena. Gaur egun, herrialde garatuetan, GIBaren transmisio bertikala erabat kontrolatuta dago (baldin eta amak birusaren eramailea dela badaki); izan ere, haurdunaldiaren hasieratik (eta, zenbait kasutan, lehenago ere bai), haurdun dagoen emakumeari Jarduera Handiko Terapia Antirretrobirala (TARGA) ematen zaio, egoera horietarako bereziki egokia; oro har, zesarea bidez erditzen da, esne ekoizpena (eta horrekin batera edoskitzea) kentzen da, eta jaioberriari ere birusaren kontrako tratamendua ematen zaio. ^[102]

Genitalen herpesa sexu-transmisiozko gaixotasun bat da, giza herpesaren birusak sortua eta bat edo bi motakoa izan daiteke. Lesio genital ultzeradunak eragiten ditu. ^[103]

Oro har, pertsona bat herpesarekin infektatzen da sexu-harremanetan herpes hau duen genitala duen norbaitekin. Transmisioa sexu-bikote infektatu baten bidez gerta daiteke. Bikote horrek besikula bat dauka, ikusi ezin dena eta infektatuta dagoela ez dakiena.

I. motako herpes genitala duen %5-10 baino ez dago, baina bi birus-mota horiek sexu-harremanen bidez transmititu daitezke.

Diagnostikoa klinikaren bidez egiten da, eta laborategiko probak eginez egiazta daiteke, laborantza (mikrobiologia), PCR polimerasa, zuzeneko immunofluoreszentzia edo proba serologikoak erabiliz.

Berez, ez dago inolako tratamendurik, honek egindako infekzioa organismoan erabat ezabatuko duenik; izan ere, birusa organismo batean sartzen denean, organismo horretan modu inaktiboan egongo da, noizbehinkako berragertzeekin. Zenbait sendagaik murriztu egin dezakete gertaera erpetikoen maiztasuna, horien iraupena eta eragiten duten kaltea.

Garrantzitsua da kimuak agertzean tratamendu profilaktikoa egitea; suspertzea azkarra izaten laguntzen dute eta beste pertsona batzuei ez kutsatzen:

• Infektatutako zatia garbi eduki.
• Lesioak ez ukitzea edo ahalik eta gutxien ukitzea.
• Oso ondo garbitu eskuak lesioak ukitu aurretik eta ondoren.
• Herpes genitala izanez gero, ez ukitu sexua erupzioak erabat sendatu arte.

Herpes sinpleak aziklobir topikoari erantzuten dio. Herpes sinplearen errepikapenak oso ugariak badira eta bizi-kalitateari eragiten badiote, aziklobirra edo valaziklobirra eman daiteke egunero ahotik, eta horri terapia atzeragarria esaten zaio. ^[104]

Sexu-adierazpenaren alderdi psikologikoak aztertuak daude, afekzio emozionalaren, genero-identitatearen, subjektiboen arteko intimitatearen eta Darwinen ugalketa-eraginkortasunaren testuinguruan. Gizakion sexualitateak erantzun emozional eta psikologiko sakonak sortzen ditu. Teorialari batzuek diote sexualitatea giza nortasunaren iturri nagusia dela. Sexualitatearen azterketa psikologikoak sexu-portaerari eta esperientziei eragiten dieten eragin psikologikoetan oinarritzen dira. Lehen azterketa psikologikoak Sigmund Freudek egin zituen, eta honek ikuspegi psikoanalitikoan sinesten zuen. Garapen psikosexualaren eta Edipo konplexuaren kontzeptuak ere proposatu zituen, besteak beste. ^[105]

Genero-identitatea norberaren generoko pertsona baten zentzua da, dela gizonezkoa, dela emakumezkoa, dela ez-bitarra. Genero-identitatea jaiotzean esleitutako sexuarekin erlazionatu daiteke, edo jaiotzetik desberdina izan daiteke. Gizarte guztiek genero-kategorien multzo bat dute, pertsona batek gizarteko beste kide batzuekin duen gizarte-identitatea eratzeko oinarri izan daitekeena. Sexu-portaerak eta barne-harremanek eragin handia dute pertsona baten sexu-orientazioan.^[106]

Orientazio sexuala eredu iraunkorra da, kontrako sexuko, sexu bereko edo bi sexuetako pertsonenganako erakarpen erromantikoa edo sexuala (edo horien konbinazioa) eragiten duena. Pertsona heterosexualak maitasunez/sexualki erakarriak sentitzen dira aurkako sexuko kideekiko. Pertsona homosexualak berriz  erakarriak sentitzen dira sexu bereko pertsonekiko modu erromantikoan/sexualean. Bisexualak direnak, erakarriak sentitzen dira bi sexuekiko, modu erromantikoan edo/eta sexualean. ^[106][6]

Ugaltzeko beharraz gain, beste arrazoi asko daude jendeak sexua izateko. Unibertsitateko ikasleengan egindako ikerketa baten arabera (Meston & Buss, 2007), sexu-jardueretarako lau arrazoi nagusiak hauek dira: erakarpen fisikoa, helburu bat lortu nahia, lotura emozionala areagotzea eta segurtasunik eza arintzea. ^[107]

Birsorkuntza, biologian, berritze, osatze eta hazkunde prozesua da, genomak, zelulak, organismoak eta ekosistemak nahasmenduak edo kalteak eragiten dituzten fluktuazio edo gertaera naturalekiko erresistenteak izatea eragiten duena.

Zigoto deritzon obuluaren edo arrautzaren ernalketaren ostean, hainbat banaketa mitotiko gertatzen dira, enbrioia garatzen laguntzen dutenak. Enbrioiak hiru hazi-geruza ditu: ektodermoa, endodermoa eta mesodermoa. Hiru geruza enbrionario horietatik gorputzaren organoak sortzen hasiko dira.

Abortu induzitua (abortua: latinezko abortus edo aborsus, aldi berean aboridun, ‘oriororen aurkakoa’, ‘jaiotzearen kontrakoa’) edo haurdunaldiaren borondatezko etetea (HBE) haurdunaldia borondatez amaitzea da, enbrioi edo fetu bat ezabatuz edo erauziz. ^[108][109]

Historikoki, abortuak belarrez, tresna zorrotzez, masaje sendoz edo bestelako metodo tradizionalez egindako botikekin saiatu izan dira. [3] Abortuari buruzko legeak eta abortuei buruzko iritzi kultural, filosofiko, legal eta erlijiosoak desberdinak dira mundu osoan. Zenbait arlotan, abortua legezkoa da kasu jakin batzuetan soilik: bortxaketa, fetuarekin arazoak, pobrezia, emakume baten osasunerako arriskua edo intzestua.[4] Leku askotan eztabaida handia dago abortuaren arazo moral, etiko eta legalei buruz.^{[110][111][112]}

Herrialde garatuek legea betetzeko argudioen artean abortua berresten dute haurdun dagoen emakumearentzat klandestinitatean baino arrisku txikiagoa izan dadin. Metodo modernoek botikak edo abortatzeko kirurgia erabiltzen dituzte. Batzuek diotenez, prostaglandinarekin batera, droga mifepristona ere kirurgia bezain segurua eta eraginkorra da haurdunaldiaren lehen eta bigarren hiruhilekoan ^{[113][114][115][116]}; hala ere, Estatu Batuetako Medikuntzako Liburutegi Nazionalak horri buruzko ebidentziarik ez dagoela ohartarazten du. Kanadako Jornal Obstetrikoaren arabera, abortu ez-seguruek (kalifikatu gabeko pertsonek, talde arriskutsuarekin edo instalazio osasungaitzetan egindakoak) 47000 heriotza eta 5 milioi ospitaleratze eragiten dituzte urtero.^{[117] [117]}Osasunaren Mundu Erakundeak emakume guztientzako abortu seguru eta legalak gomendatzen ditu. ^[118] Zenbait ikerketen arabera, ez dago ebidentziarik abortuaren ondoko trauma bat dagoenik ^[119]; beste batzuek, berriz, abortuak ondorio psikologiko ugari sortzen dituela diote, legez kanpoko drogen kontsumo-tasa %100era arte igota.^[120]

Jaiotza-tasaren kontrola, antisorgailuak ere esaten zaiona, haurdunaldiari aurrea hartzeko diseinatuta dago. Antisorgailuek hainbat modutan funtzionatzen dute:

• Espermatozoideak obuluetara iristea eragoztea. Mota honetakoak dira kondoiak, diafragmak, txanoak edo estalki zerbikalak eta kontrazepzio belakiak.
• Emakumearen obulutegiek ongarritu daitezkeen obuluak askatzea saihestea. Mota horietan sartzen dira pilula antikontzeptiboak, adabakiak, injekzioak, baginako eraztunak eta larrialdiko pilula antikontzeptiboak. Umetokian ezartzen diren umetoki barneko gailuak, bere lekuan mantendu daitezke zenbait urtez.
• Esterilizazioa, emakume bat haurdun geratzea edo gizon batek emakume bat haurdun geratzeko gai izatea galarazten duena.

Jaiotza-tasa kontrolatzeko aukera zenbait faktoreren araberakoa da. Horien artean daude osasuna, sexu-jardueraren maiztasuna, sexu-bikoteen kopurua eta etorkizunean seme-alabak izateko nahia. ^[120]

Fisherren printzipioa (Fisher's principle, ingelesez) eboluzio-eredu bat da. Eredu horrek espezie gehienen sexu desberdintasunaren zergatiaren arrazoia azaltzen du. Arren eta emeen artean sexu-ugalketaren bidez sortzen den ondorengotza gutxi gorabehera 1:1 da. Hau, Ronald Fisherrek 1930ean argitaratutako The Genetical Theory of Natural Selection liburuan azaldu zuen. A. W. F. Edwardsek esan zuenez, «ziurrenik biologia ebolutiboaren argumenturik ospetsuena da». Zehazki, Fisherrek gurasoen inbertsioari buruzko argudioak eman zituen, eta bi gurasoen inbertsioak berdina izan behar duela adierazi zuen. 1:1 diren sexu-arrazoiei «Fisheriana» esaten zaie, eta 1:1 ez direnei «ez-Fisheriano» edo «ez-ohiko» deitzen zaie, eta Fisherren ereduan egindako kasuak urratzen direnean gertatzen dira. Euskal liztor askok, hala nola Polistes fuscatus eta Polistes exclamans (Polistes generokoak), arrazoi hori erakusten dute batzuetan.

Haurraren sexualitatea, dimentsio erotikoa eta sexu-anatomia haurdunaldiaren lehenengo aste eta hiletan eratzen da. Hala bada, erditze unean haurraren gorputza hain dago sexuaren aldetik garaturik non sexu-atseginaren fisiologia aktiba dakiokeen.

Haurrek  badute sexu-sentiberatasunik sexu genitaletan, eta horrelaxe, gizonezkoak erekzioa eta emakumezkoak genitaletako baso-kongestioa izateko gai dira. Horrez gain,  umeek sexu-erantzuna emateko gai dira, batzuetan orgasmora ere irits daitezkeela erantsiz. Hori dela eta, logikotzat jo behar da umeek plazer sentsazioak behin ezaguturik berriro horien bila jotzea. Nolanahi ere, asetasunaren bilaketa ez da objektu erotiko jakin baten bilaketatzat hartu behar. Egoera hori nerabezaroan izaten diren eraldaketen ostean baino ez da emango. Nabarmentzekoa da, bestalde, haur sexualitatea, helduarenaren aldean, ez dagoela oso bereizirik, ezta eraturik ere. Ez dago sexu hutsezko sentsazio espezifikorik, umearentzat esangura erotikoa lukeen kanpoko objekturik ez dagoen bezalaxe.

Haur sexualitatearen motibazio nagusiaren oinarriak dira, batetik, sexu-identitatea eta generoaren eraikuntza (jakingura asez, bere gorputza eta besteenak ikertuz, besteen antzak eginez… ) eta, bestetik, kontaktuaren bidez sortzen den atseginaren esperimentazioa. ^[121]

Nerabearengan aldaketak izaten dira bat-batean, nahasmena sortzen da gaztearengan eta familiarengan. Haurtzarotik heldutasunera igarotzeak urte asko iraun dezakeen arren, adin honekin batera izaera aldaketa izaten da, sakona zenbaitetan. Nerabeak aldaketak antzematen ditu bere itxuran: haur itxura galdu eta nolabaiteko itxura baldarra hartzen du, gorputzak itxura proportzioak galtzen ditu, biloa hazten da, neskatoetan sexu-glandulak hazi eta lehen hilekoak gertatzen dira eta lehen eiakulazioak mutiletan. Kolpetik, haurrak arrotz sentitzen du bere gorputza eta egoera berrira egokitu beharra du.

Adin horretan, besteengandik nabarmentzea ez da normalean helburu. Nerabe gehienak, garai horretan, matxinatu egiten dira kontsignen aurrean, baina  men egin ohi diote gazte  modarik konbentzionalenari. ^[122]

Helduen sexualitateak haurtzaroan du jatorria. Hala ere, beste giza ahalmen asko bezala, sexualitatea ez da finkoa, helduaroan ere garatzen da. Jende zaharrarekin lotutako estereotipo arrunta da heldutasunera heltzen direnean sexu ekintzetan aritzeko gaitasuna galtzeko joera dutela. Okerreko kontzeptu hori Mendebaldeko herri kulturak indartzen du. Adinak ez du zertan aldatzen sexu adierazkorra edo aktiboa izateko beharra edo nahia. Epe luzeko harremana duen bikote batek aurkitu dezake bere jarduera sexualaren maiztasuna denborarekin gutxitzen dela eta sexu adierazpen mota alda daitekeela, baina bikote askok intimitatea areagotzen dute fase honetan. ^[123]

Testosterona mailaren jaitsierak gizon adinduak desmaskulinizatzera eramaten ditu eta estrogenoen mailaren jaitsierak emakume adinduak desfeminizatzera eramaten ditu. Sexuen arteko erantzun sexualak ere berdintzen dira: intentsitate gutxiagorekin; estimulu lagungarri gehiagoren beharra. Bien orgasmoak intentsitate gutxiagorekin azaltzen dira, baina gorputzeko zona erogenoen sentsibilitatea handitu egiten da.

Emakume adinduek naiz eta hilerokorik eta obulurik ez izan  obulutegiak ez daude zeharo itzalita. Ez dituzte estrogenorik fabrikatzen, baina bai androgenoak eta estronak. Horregatik pubiseko ilea, azaleko elastikotasuna, ileko distira eta bolumena eta titien tentetasuna galtzen dute. Bular-gerri-aldaken proportzioa ere aldatu egiten da. Bagina laburtu, estutu, elastikotasuna galdu eta lehortu egiten da. Baginaren paretak meheagoak eta ahulagoak bilakatzen dira. Aluan ere aldaketak sortzen dira. Ezpainak finagoak bihurtzen dira eta klitoria handitu egiten da. Batzuetan pixaren galera areagotzen da.

Gizon adinduei desioa eta kitzikapena aldatzen zaie. Orokorrean, desioa antsietate eta presa gutxiagorekin bizitzen dira. Kitzikapenaren ataria handitu egiten da: estimulazio físiko eta sinboliko handiagoa behar da kitzikapena lortzeko. Gainera, erekzioa mantsoagoa da, zorrotzagoa eta indar gutxiagorekin. Etapa errefraktarioa asko luzatzen da (orgasmo eta isurketaren ondorengo fasea da non estimulu sexualak interesik gabekoak edo desatseginak bihurtzen diren). ^[124]

Erotismoak sexualitatearekin zerikusia duen guztia adierazten du, ez bakarrik sexu-ekintza fisikoarekin zerikusia duena, baita haren proiekzio guztiak ere (artea, pintura, literatura, musika… ); beraz, libidoarekin batera ikus daiteke. Erotismoa gure eremu libidikotik datorren guztia da, eta sexuarekin eta maitasun erotikoarekin lotuta dago. Adjektibo erotikoak adierazten digu jorratu beharreko gaia sexuarekin lotuta dagoela, aipatzen duen substantiboaren arabera, adibidez, pintura erotikoa edo moda erotikoa.

Pornografia hitzak ekintza sexualak edo ekintza erotikoak adierazten dituen material orori egiten dio erreferentzia, hartzailearen kitzikapen sexuala eragiteko.

Pornografia hainbat plataformaren bidez azaltzen da, hala nola animazioetan, zineman, eskulturetan, argazkietan, ipuinetan, literaturan, pinturan, eta arrakasta handia lortu du hedabideetan, hala nola aldizkari pornografikoetan eta telefono bidezko sexuan, eta azkenaldian Interneten.

2007an Euskalsex Euskadiko Nazioarteko Areto Erotikoaren I. edizioa Bilbao Exhibition Centren (Barakaldon) ospatu zen eta 2008ko apirilean, II. edizioa. Bertan, euskarara bikoiztutako lehen film pornoa aurkeztu zuten, Carlos Resa zuzendari nafarrak 2003an zuzendutako Marranas Con Ganas filma.

Torbe eta Rebeca Linares dira euskal aktore pornorik ezagunenak.

Gaur egun bada pentsamendu-korronte bat pornografia arte-forma berritzat hartzen duena, giza sexualitatearen edertasuna erakustea helburu duena. Mundua etengabe aldatzen dela eta beti aldatu dela adierazten dute, interesak aldatzen direla edo interes berriak agertzen direla, eta artea aldatu eta arte-forma berriak agertzen direla.

Zenbait pertsonak, hala nola Larry Flynt pornografia-ekoizleak eta Salman Rushdie idazleak, argudiatu dute pornografia funtsezkoa dela askatasunerako, eta gizarte aske eta zibilizatu bat pornografia onartzeko duen jarreraren arabera epaitu behar dela. ^[125] Teoria hori indartu egiten da diktadura-erregimen oso gutxik uzten edo baimentzen dutelako pornografia; izan konfesionalak, hala nola Francisco Francoren Espainia, edo komunistak, hala nola Kampuchea Demokratikoa.

Kontserbadore erlijiosoek pornografia moralik gabekoa dela adierazten dute, eta uste dute sexua ezkondutako bikoteentzat erreserbatuta dagoela eta pornografia ugaritzeak gizartean moralik gabeko portaerak deritzenak gehitzea eragiten duela. Mundu osoan jarraitzaile asko dituzten erlijioek, katolizismoa adibidez, pornografiaren existentzia gaitzesten dute. Adibidez, erlijio honetan, sexu-ekintzak elkarrekiko zorion-iturri izan behar du, bikote heterosexual bat elkartzen lagunduko duena eta ekintza horren bidez ugalketa gertatzen dena. Islamak ere gogor gaitzesten du pornografia.

Kritikari feminista batzuek, batez ere estatubatuarrek, uste dute pornografiak degradatu egiten dituela emakumeak, gizonek gozatzeko sexu-objektu gisa erabiltzen baitituzte; izan ere, film eta argazki gehienetan, gizonak rol nagusia du. Gizonezkoei, oro har heterosexualei, zuzenduta egoteagatik ere kritikatzen dute, eta, beraz, sexualitatearen alde bakarreko ikuspegia eskaintzeagatik.

Beste azterlan batzuek, ordea, frogatu dute ez dagoela loturarik pornografiaren eta sexu-indarkeriaren artean. Hori da Simon Louis Lajeunesse ikertzaile kanadarraren azterketa soziologikoaren kasua. Montrealgo Unibertsitateko irakaslea da Lajeunesse, eta, gaia bi urtez ikertu ondoren, ondorioztatu zuen erabiltzaile gehienentzat fantasia marjinal bat asetzea dela, monosexuala delako, eta gehiegizkoa litzatekeela kasu patologikoak estrapolatzea.

Wikiliburuetan liburu bat dago honi buruz: Euskal_Sexu_Hiztegia

Euskaraz sexuaz hitz egiterakoan, hiztegi bait osatzeko adina eufemismo topa daitezke. Horregatik, Ahotsak-ek hiztegi honetan bildu nahi izan ditugu lagunarteko hizkerako berba eta erranaldiak. Oinarrian "Berbeta berua" liburuko hiztegia dago (A. Telleria, Badihardugu Elkartea 2003). Horri gehitu zaizkio: batetik, beste zenbait liburutan jasotako hitzak; bestetik, eta batez ere, gazteei egindako elkarrizketa eta inkestetan batutako hitzak. ^[126]

Jon Kortazar idazleak artikulu batean esan zuen moduan "frankismopeko urteetan eta jende kontserbatzaileak eta elizkoiak esanda maiz entzuten zen euskarak ez zuela berba txarrik, euskara garbia zela eta ez zuela lizunkeriarik onartzen. Artikulu berdinean esaten da Bernat Etxepareren emakumearen aldeko bere bertsoetan sexua agerbide zuzena dela. Adibidez: «Oro behin haietarik sortzen gira mundura/ Sorthu eta hil ginate hark haz ezpaginiza» (Bernart Etxepare, emazteen fabore). Joan Perez de Lazarragak ere maitasuna, erotismoa eta sexua presente ditu bere lanetan.

Eleberrietan gai hau landu duten autore aipagarrienak Aitor Arana, Paddy Rekalde, Joxean Sagastizabal, Juan Martin Elexpuru izango lirateke.

Ipuingintzan Jasone Osoro, Julen Gabiria, Igor Estankona, Rafa Ugalde, Estitxu Arozena, Iratxe Esnaola, Danele Sarriugarte izan dira gaia landu dutenak. Autobiografia arloan ordez Pello Salaburu eta Miren Agur Meabe.

Haur besoetakoa Jon Mirandek idatzitako eleberri bat da, 1954an idatzia baina editorerik ez aurkitzeagatik 1970 urtera arte argitaratu ez zena. Gizon heldu batek bere iloba eta haur besoetako nerabearekin duen maitasun harremana kontatzen du liburuak eta horregatik polemikoa izan da urtetan zehar.  Gai tabuak ukitzen ditu, intzestua, adin txikikoekiko sexu-harremanak eta suizidioa, moral burgesaren itxurakeriaren aurka. Arrakasta handia izan zuen eta urtez urte edizio ugari izan ditu. Euskal narratiba modernoaren mugarrietako bat da. Miranderen Haur besoetakoa Vladimir Nabokoven Lolitarekin alderatu izan da, baina Mirandek lana idatzi zuenean ez zuen eleberri horren berri.

Sexual herria Itziar Ziga idazle eta kazetariak idatziriko saiakera liburua da. Liburuan Euskal Herriaren birputifikazioa errebindikatzen du bere hitzetan, sexualitate aske baten berreskurapena alegia, ikuspuntu feminista batetik, bere biografiatik ateratako esperientzietan oinarrituta. Txalapartak argitaratu zuen 2011 urtean; argitalpena polemikoa izan zen liburuko azala azaltzen zuen Facebook orria zentsuratua izan baitzen, han bi emakume besarkatuta agertzen direlako jarrera erotiko batean.^[127]

Lesbiana, Gay, Transexual eta Bisexualen kolektiboen errekonozimendu eta askapenerako lan egiten duten mugimenduak existitzen dira Euskal Herrian. Hauek aldarrikatzen dute ezin dela giza eskubideen aurka legerik egin eta giza eskubideak ezin direla legeekin aldatu, baizik eta ahalbidetu.

EHGAM (Euskal Herriko Gay-Les Askapen Mugimendua) Euskal Herriko gay mugimendua da, homosexualitatearen askapenerakoa, askapen sexualeko prozesu orokorrean kokaturik dagoelarik. 1977ko urtarrilean sortu bazen ere, 1983ko otsailaren 27ra arte ez zuten legeztatu. Euskal Herriko LGBT lehen elkartea izan zen, eta gaur egun lanean dirau.

• Bizitza sozialean, laneko eremu guztietan eta administrazioan homosexualitatearen aitorpen esplizitua.

• Harreman homosexualen onartze soziala, bizitza pribatuan zein publikoan.
• Lege edota arautegietatik edozein motatako adierazpen edo praktika homosexual zigortzen edota oztopatzen duen artikulu oro kentzea.
• Orientabide sexualagatiko diskriminazioa espresuki  debekatzen duen lege bat onartzea.
• Sexurako adostasun-adinik ez finkatzea.
• Hezkuntza-sistema osoan gizon eta emakumeen rolak bereizten dituen edo sexista den edozein ezaugarri deuseztatzea.
• Norbere orientabide sexuala libreki erabakitzen ahalbidetzen duen heziera sexuala izan dadila, sexualitatea ez baita birsorkuntzarako bide soil bat, baizik eta, eta gehienbat,  pertsonen arteko harremana eta plazer-iturria.
• Ezaugarriok betetzen ez dituen erakunde edo irakas-zentroei diru publikorik ez.
• Eliza eta estatuaren bereizketa osoa eta egiazkoa.
• Intseminazio artifiziala arautzen duen legean lesbianak ez diskriminatzea.
• Polizia-etxeetan gorde litezkeen homosexualitateagatiko fitxa guztiak suntsitzea.
• Osasunaren Mundu Erakundearen zein beste edozein osasun-erakunderen sailkapenetan (gaixotasun-zerrendetan) ez daitezela homosexualitatea edota transexualitatea agertu (ez izen horrekin ezta beste ezein izenarekin ere) ez orain ezta etorkizunean ere.
• Sexu-bidezko gaixotasunei dagokienean, prebentzio- eta informazio-ekimenak egon daitezela, betiere modu ez diskriminatzailean.
• Sexualitate askearen aldeko borrokan diharduten mugimenduentzako diru-laguntzak. Topaleku eta eztabaidagune ez komertzialak bultzatzea.
• Familia tradizionaletik kanpoko loturen onartze sozial eta juridikoa.
• Era berean, beste mugimendu alternatiboen aldarrikapenak geure egiten ditugu. ^[128]