Baile Brigín
Suíomh
53° 36′ 31″ N, 6° 10′ 59″ O / 53.6086°N,6.1831°W / 53.6086; -6.1831
Stát ceannasach	Éire
Cúige Éireannach	Cúige Laighean
Iaraonán críochach riaracháin	Contae Bhaile Átha Cliath
Daonra
Iomlán	21,722 (2016)
Tíreolaíocht
Airde	6 m
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC±00:00
Eile
Logainm.ie	16735
Suíomh gréasáin	balbriggan.ie

Is baile i dtuaisceart Chontae Bhaile Átha Cliath, é Baile Brigín. ^[1] Tá an baile cósta seo suite 34 ciliméadar ó Bhaile Átha Cliath, áit a n-oibríonn cuid mhór de mhuintir an bhaile, agus tá an baile suite i gceantar riaracháin Chontae Fhine Gall. Is é an 29ú baile is mó in Éirinn ó thaobh daonra de, le 24,322 duine ina gcónaí ann i nDaonáireamh 2022. Bhí tionscail na fíodóireachta éadaigh sa bhaile beo go 1980, áit ar déantúsaíodh stocaí, brístí, agus éadaigh eile. Tharla eachtra suntasach i gCogadh na Saoirse ann i mí Meán Fomhair 1920.

Tháinig fás as cuimse ar an daonra ag tús na 21ú haois toisc go raibh méadú tobann ar éileamh ar thithíocht i Mórcheantar Bhaile Átha Cliath. Mhéadaigh an daonra Uirbeach ó 6,731 i 2006  go dtí 8,114 i 2016,^[2] agus mhéadaigh daonra na Tuaithe ó 9,615 i 2006 go dtí 16,479 i 2016.^[2] Tá daonra 24,611 i mBaile Brigín ach tá daonra lonnaíocht 21,722 sa daonáireamh na hÉireann 2016.^[2]

Rinneadh mionstaidéar seandálaíochta roimh tógadh eastát tithíochta in aice le Lána na Gráige.^[3] Tháinig siad ar fhianaise lonnaíochta ón ré Neoiliteach. d'aimsigh siad fothrach ó theach Neoiliteach.^[3] Seo an áit a bhféadfadh na chéad fheirmeoirí a bheith ina gcónaí sa cheantar 5000 bliain ó shin.^[3] Rinneadh an teach as plancanna adhmaid agus bhí sé sé mhéadar ar leithead.^[3]

Tógadh Caisleán Bhrí Mhór sa 14ú haois.^[3] Bhí clann Barnwell ina gcónaí sa chaisleán seo sa bhliain 1567. Bhí gairdíní, ocht dtionóntán, úllord agus páirc ann.^[3] D'ionsaigh arm Oliver Cromwell an caisleán le linn Chogadh na hAon Bhliain Déag i rith na 1640dí.^[3] Rinneadh mionstaidéar seandálaíochta sa pháirc in aice leis an gcaisleán agus aimsíodh caor gunna mór a bhain leis an ionsaí, is dócha.^[3]

Sa tréimhse seo, ba shráidbhaile iascaireachta é Baile Brigín. Thug an tiarna talún áitiúil George Hamilton tionscadail déantúsaíochta éadaigh chuig Baile Brigín.^[4] Thóg sé monarchana agus d’fheabhsaigh sé an calafort.^[4] Críochnaíodh an ché sa bhliain 1763.^[4]

Ba bhaile cuain agus margadh é faoin 19ú haois.^[4] Sa tréimhse seo bhí an daonra 3,016 i mbarúntacht Baile an Ridire Thoir, áit atá Baile Brigín.^[4] Bhí margadh ar siúl gach Luan agus bhí aonach eallach ar siúl i mí Aibreáin agus mí Meán Fómhair sa bhaile.^[4] Tógadh teach margadh sa bhliain 1811 chun áit cinnte a thabhairt do na margaidh sin.^[4]

Tharla cath meánaoiseach i mBaile Brigín sa bhliain 1329.^[4] Champaigh Liam III Oráiste i mBaile Brigín tar éis Cath na Bóinne i mhí Iúil 1690.^[4] Tharla Creach Bhaile Brigín ar an 21ú Meán Fómhair 1920.^[4] D’ionsaigh na Dúchrónaigh Baile Brigín agus dhó siad ceithre theach is caoga, monarchan éadaí agus osánachta, agus ceithre theach tábhairne. Mharaíodar beirt fear áitiúil, Séamus Ó Laighléis agus Seán Mac Giobúin ar Shráid an Droichid. Níorbh mór Baile Brigín a atógáil i ndiaidh na Creiche tar éis an léirscrios a rinneadh air.^[4]

Téann abhann na Breicíne trí lár an bhaile. Is as an abhainn bheag seo a thagann ainm an bhaile. Tagann ainm na haibhinne ón mbreac donn a mbíonn le fáil inti, mar is é brí 'breicín' ná breac beag.^[5]

Tá an baile cósta seo suite 20 km ó Dhroichead Átha agus 30 km ó chathair Baile Átha Cliath.  Tá an baile lonnaithe in aice leis an mótarbhealach M1, a théann ó Bhaile Átha Cliath chuig Béal Feirste.^[6] Níl sé ach 23km ó Aerfort Baile Átha Cliath. Tá córas iompar poiblí an-mhaith ann sa bhaile le go leor modhanna iompair.  Cuirtear seirbhísí bus ar fáil trí ‘Bus Átha Cliath' (a théann chuig na Sceirí, Ros Eo, Lusca, agus Sord Cholmcille), ‘Bus Eireann’ (a théann chuig Droichead Átha, Baile Iúliáin, Baile an Ridire, na Cúig Bóthar, Sord Cholmcille, agus Aerfort BÁC), agus ‘Local Link’ (a théann chuig Cros Mhic Giollagáin, Steach Maoilín, Baile Mhic Gormáin, an Aill, Baile Bachaille, an tSeanbhaile, Baile Ghabhra, agus Cill Dhéagláin). Cuirtear seirbhísí traein chuig BÁC, Droichead Átha, Dún Dealgan, Iúr Chinn Trá, agus Brí Chualann ar fáil i mBaile Brigín tríd an stáisiún traenach. stáisiún traenach.^[6]

• Teach Solais Baile Brigín -  Tógadh an teach solais sa bhliain 1769 agus is é an dara theach solais beo is sine in Éirinn. Tá leacht greannta air i gcuimhne Pádraig Ó hÁinle, a bhá i stoirm ar an 24ú Lughnasa 1957, agus iarracht á dhéanamh aige a dhá chara, Caoimhín Ó Laighléis agus Gearailt Ó Luachra, a thógáil slán ón mhuir fíochmhar. Tiomnaíodh an leacht so i 1961.^[7]
• An Bataire - Tógadh an ghné chosanta seo i 1803 le taobh an cósta Baile Brigín.^[7]
• Caisleán Bhrí Mhór - Tógadh Caisleán Bhrí Mhór sa 14ú haois agus baineann Comhairle Contae Fine Gall leasa as i gcóir margaidh, taispeántais, agus seónna tinte ealaíona.^[7]
• Cuan Baile Brigín.^[7]

  

  hg
• Droichead Iarnród Baile Brigín - Tógadh é in 1844 mar chuid den iarnród ó Bhaile Átha Cliath chuig Droichead Átha, díreach ó dheas ó stáisiún traenach. Is é an droichead iarnróid is sine in Éirinn le níos mó ná áirse amháin.^[7]
• Teach Cúirte Baile Brigín - Tógadh é sa bhliain 1844 as aolchloch.^[7]
• Clochar Loreto -  Tógadh é sa bhliain 1857 mar chraobh den chlochar san Uaimh. Cuireann na mná rialta oideachas meánscoile ar fáil do chailíní. Bhí bunscoil measctha acu tráth idir 1950 agus 1986.^[7]

Tá go leor áiseanna sa bhaile a thaitníonn le turasóirí agus an muintir áitiúil maraon. Tá cúig thráigh ghainimh suite i mBaile Brigín. Seo iad ó thuaidh go dheas: Trá Chnoc na gCoin, Trá Bhrí Mór, an Trá Tosaigh, an Trá Cúil agus Trá Choill Samhadh. Meallann na trátha neart turasóirí lae gach uile samhradh, mar tá radhairc áille uathu ar na Beanna Boirche, na Sceirí, agus ar Mhuir Éireann.^[8] Is é an trá leis an rochtain is áisiúla an trá tosaigh toisc go bhfuil an stáisiún traenach suite cúig nóiméad uaidh. Bíonn margadh iascaireachta agus talmhaíochta ar siúl gach Aoine i mBaile Brigín.^[8] Tá Club Gailf Bhaile Brigín suite leath-bhealach idir an baile agus Baile an Ridire, gar don M1. Bunaíodh an club gailf i 1945.^[8] Athchóiríodh an cúrsa gailf i 2009 le gnéithe nua ar nós guaiseacha uisce dúshlánacha, bánóga níos leithne agus tí-bhoscaí nua.^[8]

Tá diméin Ard Choille suite idir Bhaile Brigín agus na Sceirí. Ba eastát chlann Hamilton-Taylor é ó 1738, agus tugadh don stáit é i 1982. Is páirc poiblí é inniu agus tagann formhór na dturasóirí ar thuras lae.^[8] Tá caisleán ón 18ú haois ann, le caifé, stiúidiónna ealaíne agus gairdíní luibhe, toradh, glasra, bláth, agus rós. Is meascán de chluain agus coill é an fearann máguaird, le binsí, láthair béile, agus clós súgartha. Tá carrchlós suite ag taobh theas na diméine agus is féidir Bus Átha Cliath 33 a thógáil ón séipéal Caitliceach i mBaile Brigín. ^[8]

Maidir le siopadóireacht, tá siopaí ar fud na príomhshráide, agus tá ionaid siopadóireachta Millfield agus Castlemill, a dtógadh i 2011, gar don M1, ann chomh maith.^[9]

Tá óstán amháin sa bhaile, an ‘Bracken Court’. Tá sé suite i gcroílar an bhaile, gar do na háiseanna uilig i mBaile Brigín. Is siúl 5 nóiméad é ón stáisiún traenach cois mara. Meallann an áis ar leith seo turasóirí ar mhian leo bheith gar go leor go Bhaile Átha Cliath gan orthu praghasanna arda ósta lár na cathrach a íoc. Is féidir páirceáil ar an láthair saor in aisce d’aíonna.^[10]

Naíonraí?.^[11]

Tá go leor bunscoileanna i mBaile Brigín.

• Scoil Naomh Treasa, Coill na Giúise. ^[12]
• Gaelscoil Bhaile Brigín, Coill Samhadh – múintear ábhair sa scoil seo trí mheán na Gaeilge. ^[12]
• Scoil Bhrigín Foghlaim le Chéile, Coill Samhadh.
• Scoil Chormaic, Cloch Ruairí. ^[12]
• Scoil Náisiúnta Sheoirse, Maigh Lárach. ^[12]
• Scoil náisiúnta Naomh Molaga, Brí Mór^[12]
• Scoil náisiúnta Baile an Ridire, Baile an Ridire. ^[12]
• Scoil náisiúnta Naomh Peadair agus Póil, Sráid an tSéipéil. ^[12]
• Scoil Naomh Beannáin, Baile Scadáin. ^[12]
• Scoil Naomh Fiontán^[12]Scoil Naomh Treasa ^[12]

Tá cúig mheánscoil i mBaile Brigín.

• Coláiste Ghlor na Mara, Cloch Ruairí - is Gaelcholáiste é seo ina mhúintear gach ábhar seachas Béarla trí meán na Gaeilge. Freastalaíonn an coláiste seo ar dhaltaí ó Ghaelscoileanna i Ros Eo, Sord Cholmcille, Droichead Átha, Cill Dhéaglán, agus Dún Dealgan. ^[12]
• Meánscoil Clochar Loreto, an mheánscoil is sine sa bhaile. ^[12]
• Coláiste pobail Baile Brigín, Sráid Dhroichead Átha nó an ‘Tech’ mar a thugann muintir an bhaile air. ^[12]
• Coláiste pobail Ard Choille, Coill Samhadh. ^[12]
• Meánscoil Foghlaim le Chéile Bhrí Mór, Cloch Ruairí.

Tá Club Peile Rugbaí suite i mBaile Brigín agus imríonn an club i roinn 2B i Léig na Laighean.^[13] Bunaíodh an club ar dtús i 1925.^[13] Bhunaigh an club Corn na mBailte Cúige sa chomórtas Laighean do chlubanna Cúige i 1928.^[13] Ní raibh mórán suime sa rugbaí i rith lár na dtríochaidí. Ansin bunaíodh Club Rugbaí Dealbhana lonnaithe i  mBaile Brigín i lár na gcaogaidí.^[13] Athlonnaigh an club Rugbaí go nDroichead Átha.^[13] Sa bhliain1967 bhunaigh Brendan Griffin club rugbaí do dhaoine óga sa bhaile.^[13] Bunaithe foireann rugbaí do dhaoine fásta sa bhliain 1975.^[13] Ba é Felim White an chéad chaptaen ar an gclub.^[13] Sna 1990idí, bunaithe foireann na mná ach ag an am seo ní raibh a lán foirne mná ann agus ansin tháinig deireadh leis an bhfoireann.^[13] Athbhunaíodh an fhoireann sa bhliain 2014.^[13]

Bunaíodh club peile Baile Brigín sa bhliain 1998.^[14] Is club mór é le os cionn tríocha foireann ann.^[14]

Bunaíodh Cumann Uí Dhuibhir sa bhliain 1918 agus tá sé lonnaithe i Lána na Gráige.^[15] Imríodh an céad cluiche i mBaile Uí Ghormáin.^[15] Tá níos mó ná 700 ball ann.^[15] Imrítear cluichí i bpáirce Brí Mhór.^[15]

Tá Eaglais Chaitliceach Rómhánach tiomnaithe do naoimh Peadar agus Pól suite ai mBaile Brigín. Tógadh an séipéal mór sa bhliain 1842.^[7] Is sampla den ailtireacht Ghotach atá ann.^[7]

• Suíomh gréasáin oifigiúil an tsráidbhaile