Este artigo ou apartado contén afirmacións non neutrais e/ou texto que promociona o tema tratado de forma subxectiva sen achegar información neutral e verificable. Por favor, axude mellorando este artigo.
Unha muller que asumiu o papel de ama de casa.
A ama de casa pode definirse como a muller que traballa de balde e sen regulamentación horaria para a familia, dedicándose a tarefas domésticas tales como: o coidado dos fillos, a limpeza da casa, a compra de víveres e outros artigos, a preparación dos alimentos, a administración parcial ou total do orzamento familiar, a supervisión de traballos e de tarefas no ámbito do fogar, e un longo etc.[1]
Os labores da muller ama de casa implican, por definición, o traballo doméstico que está na base da maternidade e a conxugalidade. Ser ama de casa é inherente a ser nai e esposa, real e/ou simbolicamente. Os seus labores están destinados aos outros: a coidalos, a provelos de satisfaccións físicas e materiais. Tamén de satisfaccións emocionais e afectivas: das súas formas particulares de relacionarse co mundo, de facer, de sentir, de estar, as súas crenzas, saberes e linguaxes. Ser ama de casa é pois, ser dos outros. Ao permitir a satisfacción de necesidades de primeira orde, daquelas que de non ser satisfeitas levarían á morte, a muller ama de casa materializa a súa existencia en e a través dos outros.[2]
O rol tradicional
O traballo de ama de casa está tradicionalmente asignado á muller (a esposa, nun matrimonio convencional composto polo home, a muller e os fillos e fillas). Da ama de casa espéranse tradicionalmente moitas cousas, pero sobre todo abnegación, cuxo significado é literalmente "negarse a si mesmas" en beneficio da familia tradicional, especialmente para protexer aos fillos.[3]
De feito, máis que traballo, a actividade doméstica das mulleres considérase "labor" e a ocupación das amas de casa frecuentemente designábase como s.l. (os seus labores). A ama de casa ten un traballo sen recoñecemento e que practicamente ata hoxe en día asúmese por imposición máis que por elección.[4] Esta falta de recoñecemento e a invisibilidade do traballo doméstico pode minguar en gran medida a autoestima das mulleres que asumen, con ou sen axuda, o coidado e as tarefas do fogar case en exclusividade.[5]
Así pois, non é sorprendente que o feminismo cuestione fortemente o devandito rol tradicional de ama de casa, e busque cambialo.
Tradicionalmente a maior parte das mulleres non vendían o seu tempo no mercado de traballo senón que cedían toda a súa capacidade produtiva -produtiva e reprodutiva- ás pequenas unidades de produción de servizos que son as unidades familiares. Xa no século XVI Luis Vives propoñía que o traballo doméstico se basease nas ensinanzas de Aristóteles, sendo ocupación obrigada de todas as mulleres, incluídas as raíñas.[4]
En tempos máis recentes, en que os roles de xénero foron cambiando, é cada vez máis común que o home acepte tomar parte dese rol que tradicionalmente só desempeñaba a muller, e os labores cotiáns do fogar moitas veces sexan repartidos entre a parella.[3]
Economía
A economía ou Oikos-nomía foi na súa orixe o nome da boa administración da casa e das súas cousas.[4]
Segundo sinalan estudos de economía feminista (en particular, quen defende o materialismo histórico), o valor do traballo das amas de casa non se ten en conta nas formulacións estándar da produción económica, tales como o PIB ou os datos sobre emprego. As amas de casa traballan moitas horas á semana sen que estas se computen. O traballo doméstico é socialmente invisible desde o momento en que aquelas mulleres que se dedican a el son consideradas como inactivas en censos e en estatísticas.[5]
En 2015 o Parlamento sinalaba nun informe a necesidade dun maior recoñecemento a labores como a maternidade, o coidado da infancia ou de dependentes, incluíndo unha valoración económica: “Este traballo é raramente remunerado e a sociedade non o valora adecuadamente, a pesar de posuír unha enorme importancia social, contribuír ao benestar social e que pode medirse con indicadores económicos como o PIB".[6]
A investigadora María Ángeles Durán explica no seu estudo "El trabajo no remunerado en la economía global" que o Produto Interior Bruto de España aumentaría un 53% no caso de que se pagara o traballo non remunerado que, maioritariamente, realizan as mulleres[7]
Evolución social do papel da ama de casa
Sociedades tradicionais
Durante miles de anos, os homes foron considerados xeralmente como os principais sustentadores nas familias: o seu traballo baseábase principalmente na caza de animais para a alimentación, o cultivo de alimentos ou gañar diñeiro, mentres que as mulleres encargáronse do coidado dos nenos, preparar a comida, limpar a casa, e de tecer e arranxar a roupa.
Nas sociedades de cazadores e recolectores, por exemplo, na sociedade tradicional dos aborixes australianos, os homes cazan animais para a carne e as mulleres colleitan outros alimentos como grans, froitas e verduras. Unha das razóns é que é moito máis fácil recoller froita mentres se está ao coidado dun bebé que cazar un animal. Mesmo cando as vivendas eran moi simples e había poucas posesións, os homes e as mulleres facían diferentes traballos. Nas sociedades rurais, onde a agricultura é o principal traballo, as mulleres tamén se ocuparon do coidado de campos e animais ao redor da casa, e axudaron aos homes co traballo pesado cando se necesitaba facer un traballo de forma rápida, polo xeral debido á tempada.
Exemplos do traballo pesado que un ama de casa tradicional nunha sociedade rural faría son:
Recoller froita cando estaba madura para o mercado.
No século XIX, nos países industrializados, máis e máis mulleres fóronse incorporando ao mundo laboral facendo traballos que ata ese momento eran exclusivos dos homes, pero non deixaron de ser amas de casa. Foi o momento no que se estableceron moitas grandes fábricas, primeiro en Inglaterra e logo noutros países europeos e nos Estados Unidos. Nese momento moitos miles de mulleres novas entraron a traballar nas fábricas.
No século XX as dúas guerras mundiais (a primeira guerra mundial, 1914-1918, e a segunda guerra mundial, 1939-1945 ) foron libradas por homes de moitos países. Mentres os homes estaban na guerra, as súas esposas puxéronse a traballar para manter os países en pé. As mulleres, que tamén eran amas de casa, traballaban en fábricas, empresas e granxas. Ao final das dúas guerras, moitos homes morreran, outros regresaran eivados e os restantes volveron ás súas posicións anteriores, desprazando do seu posto ás mulleres que fixeran eses traballos durante a guerra. Con todo, as guerras fixeran moitos estragos nos distintos países nos que se libraron e foron necesarios moitos traballos de reconstrución, pero tamén os avances bélicos repercutiron en aplicacións civís, polo que houbo un cambio social importante, que deu lugar a máis empregabilidade. Como consecuencia, as mulleres seguiron facendo moitos dos traballos que empezaran a facer durante as guerras e/ou incorporáronse a eses novos traballos.
O acceso masivo das mulleres ao mercado laboral é probablemente a transformación máis espectacular da segunda metade do século XX. Con todo, e a pesar do cambio nas relacións e valores familiares, estas transformacións no ámbito laboral non tiveron unha correlación equivalente no interior dos fogares, de forma que a responsabilidade das tarefas domésticas e o coidado continúan recaendo nas mulleres. Esta persistencia da división sexual do traballo constitúe un dos problemas fundamentais no avance cara a unha sociedade igualitaria.[8]
Antes da industrialización a produción na esfera doméstica representaba a economía na súa totalidade: implicaba relacións de reciprocidade porque era concibida de maneira igualitaria. Coa chegada da sociedade industrial disociáronse as actividades realizadas fóra e dentro da esfera doméstica e a remuneración monetaria definiu esta separación. No século XIX a Revolución Industrial promove a separación das esferas de produción mercantil e doméstica, acuñando para elas os conceptos de actividade e inactividade, respectivamente. Este acontecemento determinou quen serían as e os protagonistas dos espazos, ao tempo que se lles estipularon dereitos e obrigas.[2]
Así, de acordo co ideal vitoriano das esferas separadas, o mundo exterior é masculino e o doméstico feminino, tal como corresponde ás características esencialmente diferenciadas, contrapostas e complementarias, que se supoñen en mulleres e homes. Neste esquema, a muller, esposa e nai, é o "anxo do fogar", o eixo da familia e a encargada de gardar os bos costumes; en definitiva, un ser doméstico, delicado, dependente da protección dun pai ou dun marido, que se considera ademais como ser asexual, sendo o seu impulso á maternidade, análogo ao impulso sexual do varón.
Deste xeito, o fogar e a maternidade configúranse como referente fundamental da feminidade e o traballo doméstico como un "non traballo". Mentres, o traballo definido como emprego adquire unha posición central na orde social e na identidade da maioría dos varóns, á vez que o lugar no que traballan convértese no ámbito máis relevante para a integración social.[8]
O traballo doméstico é o que fai a muller ama de casa. En termos formais, a ama de casa é definida como traballadora por conta propia do sector doméstico e como a encargada de asumir a xestión e a produción doméstica do fogar. O traballo da muller ama de casa foi socialmente construído como a súa responsabilidade persoal e a súa identidade pasa polas formas específicas do traballo doméstico que realice. Este traballo maniféstase a través de nove elementos centrais:
Non remuneración
Xornada interminable
Multiplicación de actividades
Rixidez
Escasa cualificación
Límite da autonomía
Indefensión
Invisibilidade
Soidade
En termos xerais, eses son os eixos que caracterizan o traballo doméstico; por contra, hai que anotar que os seus límites poden variar das condicións económicas e tecnolóxicas en que se realice, da maternidade e do traballo extradoméstico. Neste sentido, cando a muller se incorpora ao mercado de traballo, a súa carga de traballo doméstico non se reduce nin significa, necesariamente, a incorporación doutros membros da unidade doméstica (esposo, fillos e fillas) ao traballo doméstico.[2]
