Crise económica de 2008-2013

Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde decembro de 2015.)

Por crise económica de 2008 a 2011 é coñecida a crise económica mundial que comezou ese ano, orixinada nos Estados Unidos. Entre os principais factores causantes da crise estarían os altos prezos das materias primas, a sobrevalorización do produto, unha crise alimentaria mundial e enerxética, unha elevada inflación planetaria e a ameaza dunha recesión en todo o mundo, así como unha crise crediticia, hipotecaria e de confianza nos mercados.

O termo crise carece de definición técnica precisa pero está vinculado a unha profunda recesión, a cal se define como dous trimestres consecutivos de decrecemento económico.^[1] Polo de agora, este fenómeno non se produciu na maior parte de economías desenvolvidas.

A presidenta arxentina Cristina Fernández de Kirchner no seu primeiro discurso na 63ª Asemblea Xeral da ONU denominou esta crise como Efecto Jazz, dado que a orixe da crise foi o centro dos Estados Unidos e despois espallouse para o resto do mundo, en clara contraposición a crises anteriores que se orixinaban en países emerxentes e se expandían para o centro, como foron o Efecto Tequila, Efecto Caipirinha e o Efecto Arroz.

A crise iniciada en 2008 foi cualificada por algúns especialistas internacionais como a "crise dos países desenvolvidos", xa que as súas consecuencias se observan fundamentalmente nos países máis ricos do mundo.

A crise financeira mundial comezou no verán de 2007 e a súa gravidade comparase coa crise producida na Gran Depresión de 1929, pero a súa orixe remóntase aos anos precedentes. A causa raíz de toda crise segundo a Teoría austríaca do ciclo económico é unha expansión artificial do crédito. En palabras de Jesús Huerta de Soto esta crise "xorde da expansión crediticia ficticia orquestrada polos bancos centrais, e que motivou que os empresarios investisen onde non debían"^[2]. En realidade, non houbo só unha crise, senón que houbo tres:

• Financeira, con repercursión nos sectores inmobiliario e financeiro
• Enerxética, causada polos prezos do petróleo
• Alimentaria, debido ao aumento do prezo dos alimentos.

Así e todo, a orixe temos que buscala en 2001 cando Alan Greenspan, para evitar o colapso das accións tras o fiasco de punto.com, reduciu o tipo de xuros do 6,5% para 2,5% en menos dun ano. Con niveis de tipos de xuro tan baixos, os bancos procuraron rendibilidade en familias de baixa renda, cunha alta probabilidade de non seren capaces de pagar a hipoteca, as denominadas hipotecas subprime. Por teren un risco máis elevado, esas familias pagan un interese máis elevado. Os bancos pensaron que o risco atenuaríase polo feito de que o prezo da vivenda estaba subindo, e no caso de xurdiren problemas, segundo eles, as familias poderían vender a casa por un prezo maior que a hipoteca, permitíndolles poder pagar^[3]

As marxes dos bancos en tales operacións eran tan pequenas que o volume tiña que multiplicarse para obter rendibilidade. Como o número de hipotecas estaba limitado polas normas de Basilea, os bancos crearon uns fondos de investimento paralelos chamados condutos, os cales compraban as hipotecas aos bancos e estes recuperaban os cartos. Pola súa banda, facíanse paquetes e paquetes de paquetes dunha maneira tan complexa que acababan obtendo clasificacións AAA, que indican risco mínimo, e eran vendidos de novo aos bancos de investimento, retroalimentando o sistema como unha bola de neve. Pero por moi empaquetados e sofisticados que fosen, a última garantía era a hipoteca subprime, que estaba baseada en que o aumento dos prezos da vivenda era infinita^[3]

As hipotecas subprime dos Estados Unidos foron o instrumento financeiro que actuaron de espoleta. Esta é unha hipoteca dada aos clientes con baixa solvencia económica e que, en consecuencia, teñen un risco maior de non efectuar o pagamento que os clientes "normais". A cualificación de subprime aplícase cando se concede a persoas cun historial de crédito problemático ou que non achegan toda a documentación necesaria (por exemplo, sobre as fontes de ingresos). Tamén se considera que a hipoteca é subprime se o importe representa máis do 85% do prezo da vivenda financiada ou se o pagamento mensual supera o 55% da renda dispoñíbel. Ao seren hipotecas máis arriscadas, os clientes deben pagar unha porcentaxe sobre a taxa de referencia entre o 2% e o 3% superior ao dunha hipoteca estándar.

Nin o Banco Central nin ningunha outra autoridade reguladora tiña deseñado unha regulación mínima para evitar abusos na concesión de tales hipotecas. Os comerciais das institucións de crédito tiñan o salario ligado ao volume que conseguía colocar, e o que menos importaba era se o risco era asumíbel polo banco ou caixa. É dicir, non se valoraba se a probabilidade de que o cliente puidese devolver o préstamo era razoábel.

Pero estes préstamos tóxicos espalláronse por todo o mundo. A maioría das hipotecas de baixa calidade foron concedidas por entidades financeiras non tomadoras de depósitos, as cales desprendíanse destas hipotecas e vendíanllas a bancos comerciais ou bancos de investimento, os cales, á súa vez, facían novos "paquetes" de hipotecas e emitían bonos de débeda que usaban as hipotecas subprime como garantía. Estes novos bonos foron emitidos para todo tipo de investidores: institucionais, fondos mutuos, compañías de seguros e entidades de crédito por moitos países de todo o mundo.

Os bonos hipotecarios subprime non cotizaban en mercados organizados e a súa complexidade era moi alta, por iso se usaban modelos matemáticos sofisticados para calcular o prezo estimado. Con todo, o aumento da morosidade das hipotecas obrigou a recoñecer que algúns dos produtos financeiros non poderían recuperar o capital investido. Esta incerteza sobre o valor real deses activos tornouse nunha crise de confianza que se espallou por todos os mercados financeiros. O mercado interbancario, onde os bancos prestan diñeiro uns aos outros, comezou a sufrir fortes tensións, ao medrar a desconfianza na capacidade dos participantes para cumprir coas obrigas financeiras.

O aumento nos prezos da vivenda nos anos anteriores á eclosión da crise foi espectacular, de maneira que se formou unha enorme burbulla especulativa dos activos inmobiliarios, principalmente nos Estados Unidos. Foi tan grande o aumento do valor da vivenda que as familias colleron o costume de aumentaren o valor das hipotecas para financiar gastos correntes, tales como comprar coches novos e ir de vacacións. A garantía era o valor da súa casa, que cada vez tiñan un maior valor.

Varios países desenvolvidos viron como na década de 2000 o sector inmobiliario pasou a ser un dos motores da súa economía, xa que tiña crecemento récord ano tras ano e impulsou o crecemento económico xeral. En España, os Estados Unidos e o Reino Unido, por exemplo, os empregos xerados no sector de construción entre 2000 e 2007 representaron, respectivamente, o 20% , 14% e un 17% do total de empregos. Un dos principais factores que impulsaron o crecemento do sector inmobiliario na maioría dos países foi o baixo nivel dos tipos de xuro reais. Isto reduciu considerabelmente o custo do financiamento e, consecuentemente, empurrou a oferta e a demanda. En España, por exemplo, as taxas de interese reais foron negativas a maior parte do tempo entre 2002 e 2006. O aumento da poboación e o efecto da xeración do baby boom constituíron dous factores adicionais que que impulsaron a demanda en España. A desaceleración do sector comezou a ser evidente, sen ningunha dúbida. Nos Estados Unidos, os prezos da vivenda, en setembro de 2008 caeron un 26% en termos nominais desde o pico de 2006, e o investimento residencial caeu un 40%. En España, a desaceleración comezou un pouco máis tarde. Os prezos da vivenda caeron un 1,5% e o investimento residencial un 13%.

As hipotecas adoitaban facerse cun xuro variábel. Cando o tipo de xuros se disparou a partir de 2006, millóns de persoas de clase media e media alta non puideron pagar as hipotecas. Isto fixo que moitas propiedades inmobiliarias foran a parar aos bancos e comezou un repentino desinflado dos prezos do mercado inmobiliario.

Sostívose que o enorme aumento dos prezos dos produtos derivábase dun período de crédito fácil, e que a causa principal da caída dese crédito era financeiro ^[4]. Isto levou a un aumento significativo do desemprego e tamén doutros signos de recesión global.

Entre outras causas, o aumento do prezo do petróleo explicase pola debilidade do dólar, a proliferación de especuladores, a inestabilidade política nos países produtores e a importancia crecente das potencias emerxentes -como a China e a India-. A especulación no mercado mundial e a incorporación das potencias emerxentes tamén foron a causa do encarecemento dos alimentos, así como tamén o foi o aumento da produción de biocombustíbeis (obtidos de plantas como o xirasol, a colza, os cereais) e o aumento da poboación^[5]

A crise mundial de alimentos provocou revoltas en diferentes partes do planeta. O comercio mundial de alimentos viuse afectado pola inestabilidade. A razón principal foi a aparición da industria dos biocombustíbeis. A produción extensiva de cereais para producir biocombustíbeis, como por exemplo millo, disparou o prezo. Así, o prezo de trigo e o arroz en 2007 subiu un 130% e 120% respectivamente, e millóns de persoas en todo o mundo sufriron os efectos da fame e da pobreza. A cantidade de millo consumido polos vehículos dos Estados Unidos cubría as necesidades alimentarias de 82 países^[6]

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Crise económica de 2008-2013

• Banco malo