Ferreira Gullar, pseudónimo de José Ribamar Ferreira, nado en San Luís o 10 de setembro de 1930 e finado no Río de Xaneiro o 4 de decembro de 2016, foi un escritor, poeta, crítico de arte, biógrafo, tradutor, memorialista e ensaístabrasileiro e un dos fundadores do neoconcretismo.[1] Forma parte da Academia Brasileira de Letras, na vaga deixada por Ivan Junqueira, da cal tomou posesión o 5 de decembro de 2014.[2][3]
Biografía
En 1970.
Ferreira Gullar naceu en San Luís, o 10 de setembro de 1930, co nome de José Ribamar Ferreira. É un dos once fillos da parella Newton Ferreira e Alzira Ribeiro Goulart.[1]
Sobre o pseudónimo, o poeta declarou o seguinte: "Gullar é un dos sobrenomes de miña nai, o nome dela é Alzira Ribeiro Goulart, e Ferreira é o sobrenome da familia, eu entón me chamo José Ribamar Ferreira; mais como todo o mundo no Maranhão é Ribamar, eu decidín mudar o meu nome e fixen iso, usei o Ferreira que é do meu pai e o Gullar que é de miña nai, só que eu mudei a grafía porque o Gullar de miña nai é o Goulart francés; é un nome inventado, como a vida é inventada eu inventei o meu nome".[4]
Segundo Mauricio Vaitsman, ao lado de Bandeira Tribuzi, Lucy Teixeira, Lago Burnett, José Bento, José Sarney e outros escritores, formou parte dun movemento literario difundido a través da revista que lanzou o posmodernismo no Maranhão, A Illa, da cal foi un dos fundadores. Até a súa morte, moitos o consideraban o maior poeta vivo do Brasil e non sería esaxero dicir que, durante súas seis décadas de produción artística, Ferreira Gullar pasou por todos os acontecementos máis importantes da poesía brasileira e participou deles.
Morando no Río de Xaneiro, participou do movemento da poesía concreta, sendo entón un poeta extremamente innovador, escribindo os seus poemas, por exemplo, en placas de madeira, gravándoos.[1]
En 1956 participou da exposición concretista que é considerada o marco oficial do inicio da poesía concreta, tendo se afastado desta en 1959, creando, xunto con Lígia Clark e Hélio Oiticica, o neoconcretismo, que valoriza a expresión e a subxectividade en oposición ao concretismo ortodoxo.[1] Posteriormente, aínda no inicio dos anos de 1960, afastarase deste grupo tamén, por concluír que o movemento levaría ao abandono do vínculo entre a palabra e a poesía, pasando a producir unha poesía comprometida e envolvéndose cos Centros Populares de Cultura (CPCs).[5]
En 2014, foi considerado un inmortal na Academia Brasileira de Letras.[6]
Ferreira Gullar morreu o 4 de decembro de 2016, na cidade do Río de Xaneiro no transcurso de varios problemas respiratorios que culminaron nunha pneumonía. O velorio do escritor foi realizado inicialmente na Biblioteca Nacional[7], pois ese era un desexo de Gullar. Dali, o corpo foi levado nun cortexo fúnebre até a Academia Brasileira de Letras no Río de Xaneiro.[8] Unha semana antes de morrer, Ferreira Gullar pediu á filla Luciana para que o levase até a Praia de Ipanema. O enterro foi no Cemiterio de San João Batista en Botafogo no Río. Gullar ocupaba a tríxésima sétima cadeira da ABL.[9]
Militancia política
En 1957.
Ferreira Gullar foi militante do Partido Comunista Brasileiro e, exiliado pola ditadura militar, viviu na Unión Soviética, na Arxentina e Chile. El comentou que "bacharelou en subversão" en Moscova durante o seu exilio, mais que ao longo do tempo e debido a correctos traxes históricos, se desilusionou do socialismo, sustentando en 2014 que o socialismo non facía máis sentido, pois fracasou.[10]
“
(...) toda sociedade é, por definição, conservadora, uma vez que, sem princípios e valores estabelecidos, seria impossível o convívio social. Uma comunidade cujos princípios e normas mudassem a cada dia seria caótica e, por isso mesmo, inviável.
Gañou o concurso de poesía promovido polo Jornal de Letras co seu poema "O Galo" en 1950. Os premios Molière, o Saci e outros premios do teatro en 1966 con Se correr o bicho pega, se ficar o bicho come, que é considerada unha obra prima do teatro moderno brasileiro.
En 2002, foi indicado por nove profesores dos Estados Unidos, do Brasil e de Portugal para o Premio Nobel de Literatura. En 2007, seu libro Resmungos gañou o Premio Jabuti de mellor libro de ficción do ano. O libro, editado pola Imprensa Oficial do Estado de São Paulo, reúne crónicas de Gullar publicadas no xornal Folla de S. Paulo o ano de 2005. Foi considerado pola Revista Época un dos 100 brasileiros máis influentes do ano de 2009.
O 15 de outubro de 2010, foi contemplado co título de Doutor Honoris causa, na Facultade de Letras da UFRJ.
En Imperatriz, gañou na súa homenaxe o teatro Ferreira Gullar.
En 1999 é inaugurada en San Luís a Avenida Ferreira Gullar.
En 20 de outubro de 2011, gañou o Premio Jabuti co libro de poesía Em Alguma Parte Alguma, que foi considerado "O Libro do Ano" de ficción.[13]
En 2011, a obra Poema Sujio inspirou a vídeo instalación Há muitas noites na noite,[14] dirixida por Silvio Tendler. En 2015, o poema inspirou unha serie documental, tamén denominada: "Há muitas noites na noite", con sete episodios con 26 minutos cada, exhibida na TV Brasil entre decembro de 2015 e xaneiro de 2016, tamén dirixida por Silvio Tendler.[15]
Obras
Poesía
Um Pouco Acima do Chão, 1949
A Luta Corporal, 1954
Poemas, 1958
João Boa-Morte, Cabra Marcado para Morrer (cordel), 1962
Quem Matou Aparecida? (cordel), 1962
A Luta Corporal e Novos Poemas, 1966
História de um Valente, (cordel; na clandestinidade, como João Salgueiro), 1966
Por Você por Mim, 1968
Dentro da Noite Veloz, 1975
Poema Sujo, (onde se localiza a letra de Trenzinho do Caipira) 1976
Na Vertigem do Dia, 1980
Crime na Flora ou Ordem e Progresso, 1986
Barulhos, 1987
O Formigueiro, 1991
Muitas Vozes, 1999
Um Gato chamado Gatinho, 2005
Em Alguma Parte Alguma, 2010
Antoloxías
Antologia Poética, 1977
Toda poesia, 1980
Ferreira Gullar - seleção de Beth Brait, 1981
Os melhores poemas de Ferreira Gullar - seleção de Alfredo Bosi, 1983
