A existencia desta provincia foi proposta a partir do descubrimento de dúas inscricións atopadas en León a mediados do século XIX, cuxa interpretación suxire a existencia da mesma e cuxa duración foi reducíndose conforme foron aparecendo máis probas epigráficas desde o postulado inicial de que existiu durante todo o século III ata considerar que este nome é en realidade unha denominación alternativa da provincia Citerior Tarraconense.
Recentemente, o descubrimento doutra inscrición en Italia reavivou o debate sobre esta provincia, pero esta vez chamándoa Provincia Hispania Superior e cun ámbito territorial máis reducido, agrupando os conventos lucense e bracarense mais excluíndo ao conventus asturicense, que anteriormente considerábase incluído nela como o estivo posteriormente a Gallaecia de Diocleciano.[2]
Hai dúbidas sobre o momento final da provincia pois mentres Ozcáriz Gil opina que tivo que ser contra o 235 con Maximino o Tracio[3] outros, cren que esta provincia volveu ser parte da Citerio até o goberno de Diocleciano (284-305), quen levou a cabo unha gran reorganización do Imperio, co criterio de multiplicar as provincias e agrupalas baixo a dependencia de unidades máis amplas chamadas diocese.[1]
Epigrafía
As dúas inscricións aparecidas en León no século XIX nas que se cita a un gobernador chamado Caio Xulio Cerealis, quen estaría ao mando dunha, aparentemente, nova provincia esgazada da Citerior e que sería unha provincia consular,[4] son as seguintes:
[Iunoni Regina[e] / pro salute [a]c imperii / diuturnitate [imp(eratoris)] / M. Aurelli (sic) Antonin[i] / Pii Fel(icis) Aug(usti) et Iulia[e] / piae fel(icis) Aug(ustae) matri[s] / Antonini Aug(usti) ca[s] / trorum senatus ac / patriae / C. Iul(ius) Cerealis co(n)s(ularis) leg(atus) / Aug(usti) pr(o) pr(aetore) pr(ovinciae) H(ispaniae) N(ovae) C(iterioris) Anton[i] / nianae post div(issionem o isam) / provinc(iae) primus ab eo m[issus][5][6][7]
Nesta primeira, Hübner e Diego Santos[8] len "post divissionem" mentres que Alföndy le "post divisam".
[...matris Antonini Aug. castrorum] / senat[us ac patriae] / C. Iul. C[erealis cos.] / leg. Aug. [pr. pr. H. n. c.] / Antoni[nianae post] /divisam [provinciam] / primu[s ab eo missus.][9][10]
Alföldy, Géza (2002). Provincia Hispania Superior(en castelán). A Coruña: Universidade da Coruña. ISBN9788497490375.
Escudero, José Antonio (2012). Curso de Historia del Derecho(en castelán) (4ª ed.). Madrid: Escudero Lopez, Jose Antonio. ISBN9788461597871.
Diego Santos, Francisco (2009). El Conventus Asturum y Anotaciones al Noroeste Hispano(en castelán). Oviedo: KRK EDICIONES. ISBN978-84-8367-222-8.
Hübner, (1888). . Barcelona: pp. 169-170., Emil (1888). La Arqueología de España(en castelán). Barcelona: Tipo-litografía de los sucesores de Ramírez y ca.
Santos Yanguas, Narciso (1988). El ejército y la romanización de Galicia: conquista y anexión del noroeste(en castelán). Oviedo: Universidade de Oviedo. ISBN84-7468-144-8.
