O santuario histórico de Machu Picchu é unha área protexida do Perú de 32.592 hectáreas[1] que comprende a contorna natural do sitios arqueolóxico de Machu Picchu, situados na abrupta selva da vertente oriental dos Andes e a ambas as marxes do río Urubamba, que corre nesta sección con dirección noroeste.
Isto permite a esta singular área protexida abarcar o que podería considerarse un dos transectos altitudinais máis extraordinarios do Perú, e protexer, en só uns vinte quilómetros lineais, ecosistemas tan dispares como as neves eternas, a máis de 4.000 msnm, e as tórridas selvas tropicais, a pouco máis de 1.700 msnm.
Conservar a espectacular contorna paisaxista, hábitat natural de importantes especies de flora e fauna que se achan en situación vulnerable ou en perigo de extinción.
As principais son: o oso andino ou ucurnari (Tremarctos ornatus) declarado símbolo do Santuario, o quetzal de cabeza dourada (Pharomachrus auriceps) e o galo das rochas ou tunqui (Rupicola peruviana) en fauna e a wiñay wayna (Epidendrum secundum) e wacanki (Masdevallia veitchiana) palabras quechua que significan "chorarás" e "sempre nova", respectivamente.
Xeografía
Visto desde o aire, o territorio do Santuario móstrase como un gran libro aberto pola metade, co caudaloso río Urubamba na súa parte central e dúas grandes cadeas de montañas que se precipitan cara a ambos os lados dun profundo val cuberto por vexetación tropical.
En cada marxe do río, os límites desta área natural protexen de xeito integral seccións completas de dúas das subconcas máis importantes da rexión: no seu extremo norte a Cordilleira do Urubamba e, no sur, a de Vilcabamba. E con elas, dous dos seus cumes máis importantes: o Wekey Willka ou Verónica (5.750 msnm) e o maxestoso Salkantay (6.271 msnm), considerado o Apu ou divindade tutelar da rexión. Completan os lindeiros do Santuario os vales de Cusichaca e Acobamba, ao leste e oeste, respectivamente.
Clima
Llactapata, ruínas dun antigo poboado inca, con edificacións civís e socalcos de cultivo, a beiras do río Urubamba, no extremo sur do Santuario.
Polas súas características xeográficas e topográficas, o Santuario Nacional de Machu Picchu presenta variedades climáticas en razón de que existen picos que alcanzan a altura de 6,270 msnm onde a temperatura é extremadamente fría e as partes máis baixas con aproximadamente 2,000 msnm con temperaturas máis tépedas.
As temperaturas na área de Machu Picchu difiren se se avalían nas zonas altas ou no fondo dos canóns, aínda que polo xeral, o clima deste sector é benigno, ou sexa, con características tipicamente subtropicais: cálido e húmido, con sensación de calor durante o día e fresco polas noites. Por acharse nunha zona subtropical posúe unha temperatura que oscila entre os 8º e 22 °C. As temperaturas mínimas son de 8 °C a 11.2 °C, mentres que as máximas están a orde dos 20 - 22.20 °C.
Ecosistemas, flora e fauna
Paisaxe altoandino na ruta do Camiño Inca a Machu Picchu, que atravesa boa parte do Santuario
Os científicos rexistraron no seu interior ata dez zonas de vida e dúas ecorrexións ben diferenciadas, sendo as máis relevantes desde o punto de vista ecolóxico os herbales altoandinos, os bosques ananos de altura e a selva alta ou Iungas, representada polos bosques de borraxeira e a cella de montaña. Unha terra onde as variacións de temperatura son tan intensas que só algunhas criaturas logran sobrevivir: sol intenso durante o día e implacables xeadas polas noites. Esta enorme variedade de pisos ecolóxicos ou hábitat permite, á súa vez, a existencia dunha asombrosa variedade de especies de flora e fauna silvestre, adaptadas á perfección ás condicións específicas da súa contorna.
O mundo natural de Machu Picchu iníciase, pois, por encima dos 4.000 msnm, onde o vento varre sen cesar as planicies de ichu e onde as rochas pobóanse de liques e musgo. No territorio do cóndor andino e da taruca, o maior e máis elusivo dos cérvidos dos Andes; das xuguetonas vizcachas (roedores típicos das alturas) e do puma ou león da serra.
Descendendo, arríbase a unha zona onde os ventos fríos provenientes das montañas nevadas únense ás correntes cálidas que ascenden da selva para formar un estraño mundo en miniatura. Son os bosques ananos, un escenario de árbores retorcidos onde as dimensións parecen haberse trastornado por capricho da natureza: aquí as árbores son pequenos e os musgos, xigantes; os veados miden uns cantos centímetros e os troquilinos ou picaflores o tamaño dunha pomba. É a terra das bromelias e as flores máis raras; o fogar do oso andino ou ucumari e do tucano de altura.
Algo máis abaixo, alí onde a humidade reina ao longo do ano e as choivas son máis frecuentes que en ningún outro lugar do país, os bosques de borraxeira móstranse ao visitante de tanto en tanto, só cando o misterioso veo de néboa que os cobre ábrese para dar paso a unha visión máxica e marabillosa, este é un dos ambientes máis prolíficos e descoñecidos da natureza, un reino de fervenzas e seres misteriosos onde as árbores crecen case colgados dos cantís, aproveitando o escaso chan fértil que eles mesmos producen e suxeitándose ás grandes rochas de granito que afloran das montañas. Este é o fogar do colorido galo das rochas, ave nacional do Perú, de bandadas de tangaras multicolores, de tucanos esmeralda e quetzales de altura; de tigrillos e coatís; o reino dos fentos xigantes, as bromelias e as orquídeas, cuxo grupo alcanza aquí ata 200 especies, destacando entre elas as espectaculares wakanki e wiñay wayna, cuxas flores serviron para nomear algúns dos sitios arqueolóxicos máis espectaculares do Cápac Ñam (Camiños do Inca).
Finalmente, ao fondo dos vales e baixo o efecto térmico dos cursos de auga que os percorren, os bosques da cella de montaña brindan as condicións ideais para unha enorme variedade de cultivos: coca, achiote, millo, cacao, café e froitalles. esta foi a despensa dos incas, quen recorreron a ela en procura dos seus froitos máis prezados, e continúao sendo para os poboadores fincados nos seus dominios. Unha terra de bosques de bambú que florecen logo de décadas para morrer en masa, como seguindo un mandato misterioso e estraño; un territorio onde os vales ensánchanse e os ríos aplacan a súa furia para dar paso a canles transparentes que lamen das montañas o limo rico en nutrientes. Este é o limiar dos grandes bosques amazónicos.
Conservación e ameazas
Desde o punto de vista ambiental, o principal valor do Santuario reside no rol que xogan os densos bosques das súas montañas para o mantemento do equilibrio hídrico da rexión, captando a auga das choivas e conducíndoa, sen causar erosión, ata o curso do Urubamba. Se estes bosques desaparecesen, perderíanse con eles numerosas especies de flora e fauna únicas e case descoñecidas para a ciencia; pero sobre todo iniciaríase na área un irreversible proceso de deterioración ambiental que traería consigo consecuencias devastadoras para o home, como a destrución das vías de comunicación, a desaparición de zonas de cultivo, inundacións e deslizamentos de terra.
Camiñantes sobre o antigo camiño inca, nunha zona do bosque nubrado.
Na actualidade, a principal ameaza contra o Santuario, ademais do crecemento desproporcionado do turismo, son os incendios forestais. Iniciados por agricultores[2] residentes nas zonas altoandinas lindeiras con esta área protexida, os lumes estacionales, dirixidos a renovar os pastos naturais, vólvense incontrolables e ingresan, axudados polo vento e a fraxilidade da vexetación, ladeira abaixo cara ao corazón dos bosques de borraxeira. A miúdo, o lume arrasa con todo ao seu paso, destruíndo enormes extensións de selva virxe, ata que o efecto das choivas aplaca a furia das chamas. En anos recentes, a magnitude destes incendios foi tal que o seu efecto devastador chegou ata a trasponer os límites da cidadela inca de Machu Picchu.
Afortunadamente, a administración do Santuario, en coordinación cos diferentes sectores involucrados na súa conservación, e co apoio da cooperación internacional, vén traballando no desenvolvemento dun plan de uso múltiple de recursos, capacitando aos agricultores acerca dos perigos da queima anual de pastos e ofrecendo alternativas de aproveitamento non destrutivo dos recursos da área aos poboadores que dependen dela.[3]
