Vela (tea)

Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde xullo de 2017.)

Atención: Este artigo ou apartado precisa dun traballo de revisión. Comprobar que o léxico marítimo sexa correcto Por favor, vexa a lista de problemas indicados neste modelo e mellóreo de acordo coas indicacións. Cando os problemas se resolvan, retire esta mensaxe, pero non quite esta mensaxe ata que estea todo solucionado. De ser posible, sería mellor substituír este marcador por outro máis específico. (Desde xuño de 2018)

Unha vela é toda superficie —xeralmente unha peza de tea ou lámina de material plástico— utilizada para propulsar unha embarcación mediante a acción do vento sobre ela. O conxunto de todas as velas da embarcación forma o velame, que é parte do que se denomina o aparello da embarcación.

A orixe das velas é moi antigo, quizais case tanto como a navegación. No antigo Exipto atribuíaselle a súa invención á deusa Isis, á que cando buscaba ao seu fillo, co obxecto de apresurar máis a viaxe, ocorréuselle elevar un pau no medio da embarcación e pór nel un lenzo capaz de recibir o vento. Para os gregos foron dous os inventores: Dédalo cando se escapou do labirinto de Creta, ou Eolo, deus dos ventos.

A figura e material das velas variou moito. Fixéronse de figura redonda, triangular e cadrada. Os exipcios facíanas coa cortiza do papiro. En tempos de Xulio César os bretóns tiñan velas de coiro. Os romanos empregaban o liño, e algúns pobos o esparto e os xuncos. Os chineses usan velas suxeitas por canas. Tamén se fabricaron velas de algodón ou de cánabo forte. De cánabo eran as velas coñecidas como "olonnes" que deron orixe no século XV ao termo "lona".

No século de Homero, os gregos empregaban xa velas de liño, aínda que nun principio só se servían delas cando os ventos eran favorables. Algunhas veces tinguían as velas de cor azul, e por luxo chegaron ao extremo de tinguilas de púrpura. Ás veces tinguíanas en forma de pequenos cadros, segundo se deduce dunha pasaxe de Plinio o Vello.^[1]

Unha clasificación xeral, sería:^[2]

• Vela cuadra.
• Vela latina: a de forma triangular.
• Vela de coitelo, vela randa ou áurica.

Atendendo aos dous tipos principais pode ser de dúas clases: de coitelo ou áuricas e cadradas ou cuadras. O primeiro grupo comprende:

As velas cuadras denomínanse especificamente segundo a súa disposición sobre o pau. Por orde ascendente denomínanse:

• As do pau maior: maior, gavia baixa, gavia alta, xoanete maior baixa, xoanete maior alta e sobrexoanete maior.
• As do pau de proa: trinquete, vela baixa, vela alta, xoanete de proa baixo, xoanete de proa alto e sobrexoanete de proa.
• As do pau de mesana: mesana, sobremesana baixa, sobremesana alta, perico baixo, perico alto, sobreperico e sosobreperico.

Os sobrexoanetes ou sobrepericos adoitan ser as últimas velas da embarcación; só se largan con ventos débiles. Tamén con airexiña ou por medio de pequenas vergas e botalóns van largadas, a guisa de á das vergas principais, as rastreras, todas cuadrangulares. De igual natureza é a boneta, engadida á parte inferior dunha vela de coitelo, e a de baticulo, largada ao grátil de sotavento da cangrexa de popa.

Denomínase de coitelo porque vai orientada no centro do buque, envergada no pau. Chámase tamén vela áurica. Comprende esta clase as trapezoidales como a vela cangrexa e a vela de estay. Tamén son velas de coitelo as de forma triangular, como os foques.^[2]

• Vela mística: de figura trapezoidal, está entre medio da latina e a vela ao terzo.
• Vela tarquina ou ao terzo: a vela trapezoidal envergada nunha verga izada polo seu terzo como as que usan os lugres e quechamarines.
• Vela de abanico ou de cuncha: a vela cuxos panos converxen todos nun punto, como o foque de abanico.^[2]
• Vela de cola de pato: aquela cuxo alunamiento de pujamen excede neste lado ao cuadrilátero ou triángulo da súa total figura ou ten o seu arco ou curvidad para fóra.
• Vela faldona, vela demasiado larga por defecto do seu corte
• Vela rastreira, vela que se move preto da superficie da auga e en particular, a á ou rastrera maior ou a de trinquete
• Vela sobranceira: vela demasiado longa ou ancha respecto ao lugar que debe ocupar
• Vela mestra: a vela que se larga no pau principal dos buques latinos
• Vela miúda: as de cotonía ou vitre que só se largan con ventos bonancibles, como as ás, rastreras, sobrejuanetes, monterillas, etc.
• Vela alta: toda a superior
• vela baixa toda a inferior ás gavias.
• Velas maiores, principais: velas que pertencen aos paus maiores ou principais como nos buques de tres a mesana, maior e trinquete
• Vela tormentosa: a que pola súa especie ou situación ou polas circunstancias, fai traballar ou molesta moito ao buque, pau, etc.
• Vela de auga: a que adoita largarse nalgunhas embarcacións debaixo da botavara con ventos bonancibles e longos.
• Vela de fortuna: vela cuadra ou redonda con que as embarcacións latinas navegan en popa con ventos fortes
• Vela de baticulo: mesana moza ou especie de cangreja que usan os faluchos e outras embarcacións latinas nun pau que colocan á beira das chamadas por algunhas aletas. Tamén se usa nos botes, falúas, etc.
• Vela de capa ou capeo e vela de correr: a disposta convenientemente en calquera destes casos para o fin respectivo como a maior, a gavia, o trinquete, o treo, a trinquetilla etc.
• Vela de fume: vela que se coloca pola cara de proa da cheminea do fogón cando o buque está aproado ao vento
• Vela de lastre ou de lastrar: a que se tende desde a borda ou desde a porta de lastrar ao lanchón condutor do lastre, para impedir que este caia á auga ao embarcalo a bordo.^[3]

1. Puño de driza ou pena.
2. Garrucho ou patíns.
3. Táboa de gratil.
4. Sabre ou batem.
5. Baluma ou caída de popa.
6. Grátil ou caída de proa.
7. Vela bermudana ou marconi.
8. Extremo de nervio.
9. Faxa de rizos ou matafiones.
10. Puño de amura.
11. Pujamen.
12. Puño de escota.

• Vela (deporte)
• Cinguida (náutica)