Yn Ghrianchryss

She ard mygeayrt Cryss ny Cruinney ee yn Ghrianchryss ny yn Chryss Heh. T'ee roshtyn Çhyndaa yn Phartan 'sy twoaie ec 23° 26′ 16″N (ny 23.4378°) N as Çhyndaa yn Ghoayr 'sy jiass ec 23° 26′ 16″ (ny 23.4378°) S. Ta'n Ghrianchryss goaill stiagh dagh ooillay ynnyd 'sy teihll raad ta'n Ghrian dy jeeragh er-dty-skyn keayrt ennagh 'sy vlein (poynt fo-ghreiney).

T'ad scarrey yn Ghrianchryss veih daa chryss elley ny cruinney: dowan-lheeadyn meanagh as ardjyn ardoil.

Ard-artyn: Emshyraght ghrianchryssagh as imbagh fliaghee

Dy mennick ayns ymmyd cadjin, ta "grianchryssagh" cowraghey emshyraght ghrianchryssagh, dy ghra myr shen, çheh as tash er fud ny bleeaney, as ram glassyraght ayn.

Ta imbaghyn çhirrmey as fliughey ec ymmodee ynnydyn grianchryssagh. Ayns lheid yn ynnyd, ta cooid smoo jeh fliaghey ny bleeaney goll er ceau 'syn imbagh fliaghee. ^[1] Cha nel feer imbagh fliaghee ec keyllyn fliaghee grianchryssagh, son ta fliaghey kinjagh oc er fud ny bleeaney.^[2] Ayns kuse d'ardjyn as imbagh fliaghee oc, ta brishey 'sy 'liaghey tra ta cryss cho-chleaynagh geayghyn ny grianchryss scughey çheu-ard oc (eddyr oc as ard ny twoaie ny ard y jiass, rere y lieh-chruinney).^[3]

My ta'n imbagh fliaghee taghyrt 'syn imbagh çheh, ny 'sy tourey, ta fliaghey tuittym 'syn 'astyr son y chooid smoo. 'Syn imbagh shoh ta quallid aer çheet as quallid ushtey millish çheet dy ve ny share, as ta glassyraght gaase dy tappee, myr shen ta baair anmagh 'syn imbagh. Er y laue elley, ta thooillaghyn ayns awinyn as ta kuse dy veiyn shirrey thalloo ard. Ta quallid thallooin leodaghey er y fa dy vel stoo beaghee goll er laistey ass y thalloo, as ta crimmey ayn. Ayns ardyn as malaarey ayndaue, ta mennickaght ny smoo 'syn imbagh shoh. Dy cadjin, ta dolley bee leah 'syn imbagh shoh kyndagh rish yn imbagh çhirrym roish, son nagh vel y maair aarloo foast.

Cha nel emshyraght ghrianchryssagh ec dagh ard 'sy Ghrianchryss. Ta tundrey alpagh as sleityn sniaghtagh ayn, goaill stiagh Mauna Kea, Slieau Kilimanjaro, as ny h-Andeeyn eddyr y Veneswaaley as ardjyn hwoaie ny Shillee ny ny h-Argenteen. Rere rang-oardraghey emshyraght Köppen, shimmey ard 'sy Ghrianchryss t'ad cur "çhirrym" ny "breck-hirrym" er, goaill stiagh yn Sahara, faasagh Atacama as eear-chooyl ny h-Austrail.

Ta lossreeyn grianchryssagh dooghyssagh da'n Ghrianchryss. Ta eggochoryssyn grianchryssagh goaill stiagh keyll 'liaghee, keyll yn-lhoamey hirrym, keyll yialgagh, faasagh as ynnydyn elley. Dy cadjin, ta bea-neuchaslys vooar ayn, chammah's dooieyn dooghyssagh, ayns keyljyn son y chooid smoo. Cha nel monney stoo beaghee ayns thalloo keyljyn grianchryssagh, as myr shen t'ad surranse jee-cheyllaghey giarrey as lostey, ny keayrtyn fo chorys troarey arraghee.