London

Por altra loki nomizita London, videz London (homonimo).

London
Panoramo di London (supre); Palaco di Westminster (centre); Tower Bridge (“Turmo Ponto”, sinistre); Turmo di London (dextre).
Standardo	Blazono
Lando:	Unionita Rejio
Informo:
Latitudo:	51°30'28" N
Longitudo:	00°07'41 W
Altitudo:	24 m
Surfaco:	1 577,3 km²
Habitanti:	8 799 800 (2021)
Denseso di habitantaro:	5598 hab./km²
Horala zono:	UTC+0 UTC+1 dum somero
Urbestro:	Sadiq Khan
Mapo:
Oficala retosituo:
www.london.gov.uk

London esas la chef-urbo di Unionita Rejio ed anke di Anglia. Ol havis 8 615 246 habitanti en lua metropolala regiono en 2013. La tota surfaco di lua metropolala regiono esas 1.579 km² (la nomizita City havas 2,6 km² ed 8.600 habitanti).

London esas blokala urbo^[1] ed esas, kune New York en Usa, un ek la precipua financala centri de la mondo. L'urbo havas vigoroza influo en la politiko, financi, eduko, ciencala inquesto, jurnalaro, arti e modo di tota mondo. Ol esas la sideyo por plu kam 50 ek la 100 maxim grand kompanii dil Unionita Rejio.

London okupas la du rivi dil fluvio Thames. Ol havas la maxim extensa metroo dil mondo, kun plu kam 400 km di subtera ferovoyi.

L'aeroportuo Heathrow, jacanta en Hillingdon, distrikto weste dil urbo, servas London. L'aeroportuo recevis plu kam 68 milion veheri en 2007. Altra important aeroportuo servas London: Gatwick, jacanta 5 km de la centro dil urbo.

L'urbo fondesis dum la 1ma yarcento aK da Romani. La Romana nomo Londinium forsan devenas de nomo di tribuo o persono. Pos 1898 on kredas ke l'origino dil nomo esas Kelta e signifikus loko qua apartenis a (viro nomizita) "Londinos".

En 1999 restaji de la Bronz-epoko (1500 aK) deskovresis avanrive la ponto Vauxhall. En 2010, sude de la ponto Vauxhall, deskovresis restaji de 4500 aK. Malgre ta restaji probar l'existo di anciena kolonieti en la regiono, la precipua kolonio fondesis da Romani, pos invado en 43 pos Kristo. Ta anciena urbo parkonsumesis per fairo en 61, pos atako dal Eceni, kelta tribuo komandita da rejino Boudika. London rikonstruktesis da Romani ed, en la yaro 100 ol superiris l'anciena chef-urbo di la provinco Britannia, Colchester.

Pos la krulo di Romana imperio dum la 5ma yarcento London cesis esar chef-urbo, e Londinium abandonesis. Pos la yaro 500, Anglo-Saxona kolonieto konocata kom Lundenwic prosperis en la sama regiono. Cirkume la yaro 680 ol ja esis importanta portuo. Pos 820 l'urbo dekadis, pro Viking ataki.

Vikingi establisis rejio qua pose konocesis kom Danelaw, en la regiono inter London e Chester. L'urbo itere komencis kreskar ed en la 11ma yarcento ol ja esis la maxim granda urbo di Anglia.

Pos la batalio di Hastings en 1066 Normanda William la Konquestero divenis rejulo di Anglia e kronizesis en l'abadeyo di Westminster. William konstruktis la turmo di London, l'unesma ek la multa normanda kasteli en Anglia. Dum la 12ma yarcento, guvernal institucuri komencis establisesar en Westminster (nun konocata kom City of Westminster), quankam la rejala trezoro repozis en la turmo di London. Westminster divenis fakte la politikala chefurbo, kontre ke lua vicina London esis la maxim populoza e komercala centro di Anglia.

Dum la nigra pesto en la duimo dil 14ma yarcento la habitantaro di London diminutis po 1/3. London esis la foko di la rurana revolto en 1381.

Dum Tudor-periodo la reformo protestanta gradope chanjis la religio dil habitanti di London, e la proprietaji gradope transferesis de la katolik-eklezio a privata posedinti. Pos Anglia komencar direta komerco kun Nederlando en 1565, komercal aktiveso rapide expansis su. London divenis la precipua portuo di la Norda Maro, e lua habitantaro kreskis de 50,000 en 1530 til 225,000 en 1605.^[2]

Dum la 16ma yarcento William Shakespeare vivis en l'urbo, en un epoko desfavoroza a la developo dil teatro. Kande Tudor-periodo finis, London nur restis mikra. Dum la 17ma yarcento eventis la granda epidemio di 1665-1666, qua mortigis 100 000 personi, o 1/5 de la habitantaro. En 1666 anke eventis la Granda Fairo di London qua destruktis rapide la ligna domi. Lua rikonstrukturo duris dum 10 yari, inspektita da la filozofo ed arkitekto Robert Hooke.

En 1762 lora rejulo George la 3ma di Britania kompris la palaco di Buckingham, qua pose plugrandeskis dum la sequanta 75 yari. De 1835 til 1925 London esis la maxim grand urbo dil mondo. Lua granda habitantaro kreis kondicioni por du grand epidemii di kolero^[3], en 1848 e 1866, qui mortigis rispektive 14.000 e 6.000 personi. La kresko di trafiko stimulis la kreado dil unesma urbala fervoyo dil mondo, en 1863.

Dum l'unesma mondomilito London bombardesis da Germani, e subisis plu intensa bombardi dum la duesma mondomilito, kande 30 000 de lua habitanti perisis. En 1948 l'Olimpiala Ludi eventis en la stadio Wembley, kande lor l'urbo apene komencis rekuperar su de la milito.

Pos la yari 1940a l'urbo komencis recevar enmigranti de multa membri di la Commonwealth, exemple Jamaika, India, Bangladesh e Pakistan, qui transformis London en un ek la maxim diversigita urbi de Europa. La kulturo dil yuni komencis developar su en l'urbo dum la duimo di la yari 1960a, en la regioni di King's Road, Chelsea e Carnaby Street. Dum la yari 1970a punk-movado aparis.

Dum la 20ma yarcento ol gastigis du Olimpiala Ludi: en 1908 ed en 1948. En 2012 ol esis itere sideyo dil Somerala Olimpiala Ludi.

Panoramo di London.

La metropolala regiono di London (Granda London) havas 1.583 km² habitita da 7 172 036 personi en 2001, e trairata da fluvio Thames sud-weste til este. La nivelo dil Thames afektesas da marei, e l'urbo esas vundebla a inundadi. En 1974 komencis konstruktado di bariero kontre l'inundadi, finita pos dek yari.

Granda London dividesas en 5 subregioni: Nordo, Sudo, Westo, Esto e Centro. En 1965 ol dividesis en 32 municipi (boroughs) plu l'anciena City, qua nun esas la precipua financala centro dil urbo. Dum recenta yari, konstruktesis la komercala e financala komplexo nomizita Canary Wharf en la regiono ube ante jacis la doki dil urbo (Docklands).

London havas temperema oceanala klimato (Cfb) simila a la sudo di Britania. Quankam famoza por lua pluvi, London recevas min pluvo (601 mm omnayare) kam Roma (834 mm ommayare). La maxima temperaturo enrejistrita esis 38.1°C en agosto 2003 e la minima esis -16.1°C en januaro 1962.

Panoramo di Greenwich.

Segun la situo visitlondon.com, la 10 maxim vizitita loki di London^[4] esas:

• Britaniana Muzeo (British Museum). Fondita ye la 7ma di januaro 1753 ol gastigas plu kam 8 milion objekti, di qui 50.000 esas en permananta expozo. Lua kolektajo di objekti pri Anciena Egiptia esas la duesma maxim granda del mondo, dop la muzeo di Kairo.
• The National Gallery, la precipua muzeo pri arto de London. Inaugurita en 1834, ol gastigas plu kam 2.300 pikturi de la yari 1250 til 1900.
• La Muzeo pri Naturala Historio (Natural History Museum). Ol havas plu kam 70 milion exempleri di planti, insekti ed altra animali, fosili e minerali. Ol esas un ek la tri muzei de la strado Exhibition Road, esante l'altra du la Muzeo pri Cienco di London (Science Museum) e la Muzeo Victoria ed Albert (Victoria and Albert Museum).
• La Muzeo pri modern arto Tate Modern. Ol jacas en l'anciena energieyo Bankside, konstruktita inter 1947 e 1963. L'energieyo klozesis en 1981, e riapertesis kom muzeo ye la 12ma di mayo 2000. Ol gastigas verki da Pablo Picasso, Andy Warhol, Salvador Dalí, Mark Rothko, ed altra.^[5]
• La "Norio dil Yarmilo" (London Eye, o Millenium Wheel), alta de 135 metri, qua inauguresis la yaro 2000.

• La Muzeo pri Cienco di London (Science Museum). Inaugurita en 1857 ol gastigas ciencala equipuri, equipuri uzata por agrokultivo, telekomuniko e por transporto (exemple la precipua modulo di la kosmonavo Apollo 10), la maxim anciena vaporomashino dil mondo (konstruktita en 1877). Entote cirkume ol havas 300 000 objekti.
• La Muzeo Victoria and Albert (Victoria and Albert Museum), kun pikturi donita dal meceno Constantine Alexander Ionides (entote 82 pikturi da Tintoretto, Sandro Botticelli, Camille Corot ed altri), pluse objekti pri Europana dekor-arto, skulturi montrata en 26 galerii, ceramikajo, moblaro, edc.
• La Turmo di London (London Tower), konstruktita en 1078 da William la Konquestero. La rejala juveli montresas ibe.
• La rejala muzei di Greenwich. Entote esas quar muzei: Nacionala Marala Muzeo (National Maritime Museum), la Domo di la Rejino (Queen's House, konstruktita de 1616 til 1635), la Rejala Observatorio di Greenwich (Royal Observatory), e l'anciena klipero Cutty Sark, qua uzesis kom transportonavo de 1869 til 1922.
• La Vaxo-Muzeo Madame Tussauds, la maxim konocata vaxo-muzeo dil mondo, inaugurita en 1835. La muzeo gastigas imaji pri politikisti, artisti, sportisti ed altra famoza personi.^[6]

Muzeo di London

Ultre, existas la Muzeo di London (Museum of London), qua inauguresis en 1976, e montras objekti pri la historio dil urbo e di lua habitanti, de ante l'arivo di Romani til nun, inkluzite instrumenti de la petr-epoko. La muzeo distas per poka minuti de la katedralo di Santa Paulus, konstruktita - nuna baroka edifico - de 1676 til 1710 en la sama loko di l'originala kirko konstruktita en 604. En la katedralo di Santa Paulus eventis la mariajo dil princo Charles kun la princino Diana.

La katedralo di Westminster esas la maxim granda katolika katedralo di Anglia, e sideyo dil arkiepiskopo di Westminster. Ol kompresis en 1885. La katedralo ne povas konfundesar kun l'abadeyo di Westminster, qua rikonstruktesis en 1517, qua apartenas a l'Eklezio di Anglia. En l'abadeyo di Westminster kronizesas la suvereni dil Unionita Rejio.

La Katedralo Metodista di Central Hall Westminster konstruktesis de 1905 til 1911, ed uzesis da Metodist Eklezio til la yaro 2000. Nun ol esas muzeo. Lua orgeno en la centrala salono havas 4.731 tubi.^[7]

La tri precipua parki di London esas la rejala parki: Parko Hyde (Hyde Park), la gardeni di Kensington, e Regent's Park, norde dil urbo. En Regent's Park jacas la zoo di London, la maxim anciena zoo dil mondo, e ne multe distanta de ol jacas la muzeo Madame Tussauds. Proxim la centro di London jacas du mikra rejala parki: Green Park ("verda parko") kun 0.19 km² e la Parko Santa James (St. James's Park).

La parko Hyde esas la maxim granda, kun 140 hektari (1.4 km²) di tota surfaco. Ol esis eventeyo por l'unesma universala expozo, en 1851. Por l'expozo inauguresis la "Palaco di Kristalo" (Crystal Palace), edifico en vitro nefortunoze destruktita per fairo en 1936. La habitantaro di London kustume praktikas sporti en Hyde Park, e tandem eventas koncerti en ol. La gardeni di Kensington, kun 110 hektari (1.1 km²) esas vicina a Hyde Park ed anke esis unika parko, qua separesis en 1728.

Fore central areo di London jacas mult altra parki, exemple Rejala Parko di Greenwich (Greenwich Park) sudweste, Bush Park e la parko Richmond (la maxim granda, kun 9,55 km²) sudeste, e Victoria Park este del urbo. Norde de Regent's Park on povas vidar bela panoramo dil urbo de la kolino Primrose.

Norde de London, Hampstead Heath esas parko qua mixas naturala ed artificala boski. Ol havas 320 hektari (3,2 km²) ed esas un ek la maxim anciena del urbo. La bosko di Epping, kun 2476 hektari okupas tereni norde di London e sude di Essex. Parto di lua vejetantaro esas naturala, e parto esis plantacata.

Panoramo pri London, vidita del Observatorio di Greenwich.