|
Basa Yami
Basa Yami (Basa Cina: 雅美), uga diarani basa Tao, iku sawijining basa Melayu-Polinésia. Basa iki anggotaning kontinum dhialèk Iwatan sing dicaturaké déning wong Yami sing dumunung ana ing Pulo Anggrèk, 46 kilomèter kidul-wétaning pulo utamaning Taiwan. Basa Yami uga karan ciriciring no Tao utawa "caturaning manungsa" déning panyatur asliné.[1]
Basa Yami iku siji-sijiné basa aslining pribumining Taiwan sing dudu anggota kulawarga basa Formosa, nanging kalebu sajeroning kulawarga basa Batan sing tinemu saloring nagara Filipina.
Fonologi
Basa Yami nduwé 20 uni wyanjana lan 4 uni swara:[2]
- Uni wyanjana (sajeroning aksara Yami)
- Uni andhegan: ⟨p, b, t, d, k, g, '⟩
- Uni frikatif: ⟨v, s, h⟩ (⟨s⟩ is retroflex)
- Uni anuswara: ⟨m, n, ng⟩
- Uni likuida: ⟨l, r⟩
- Uni afrikat: ⟨c, j⟩ (afrikat cethak)
- Uni geter: ⟨z⟩ (geter alvéolar)
- Uni luncuran: ⟨w, y⟩
- Uni swara
- ⟨a, e, i, o⟩ (e swara madya-tengah)
Basa Yami Iraralay sing dicaturaké ana ing pasisir lor mbédakaké uni wyanjana dawa saka uni wyanjana cendhèk (kaya ta, opa 'pupu' lawan oppa 'babon' minangka sapasang minimal).[3]
Tembung kriya
Ana ngisor iki pratélan inflèksi tembung kriyaning basa Yami saka cathetaning Rau (2006: 135).
- Intransitif dinamis
- -om-/om- (subjungtif: N-)
- mi-
- ma-
- maN-
- maangka
- maci-/masi-/maciangka /macipa-
|
- Statif
- ma- (subjungtif: a-)
- angka... -an (subjungtif: angka... -i)
|
- Dinamis
- pi-
- pa-
- paN- (subjungtif: maN-)
- paangka (subjungtif: maangka)
- paci- (subjungtif: maci-)
|
- Transitif
- -en (subjungtif: -a)
- -an (subjungtif: -i)
- i- (subjungtif: -an)
|
- Statif njabat dadi transitif
- ma- (subjungtif: a-... -a)
- angka... -an (subjungtif: a-... -a)
|
Rimbagan
Ana ngisor iki pratélan rimbaganing basa Yami saka cathetaning Rau (2006: 135-136).
- icia- 'wong sabarakan sanasib sarupa'
- ikeyangka 'luwih-luwih'
- iangka 'rumangsa ngono ngéné amarga...'
- iangka 'angka urutan'
- ipi- 'angka kapingan'
- ji a- 'négasi utawa mbangetaké'
- angka 'padha, sa-..., tembung aran niskala'
- angka 'banjur, nembé waé, namung'
- angka 'ater-ater tembung kriya statif minangka tembung kriya transitif'
- angka (dwilingga) 'temen'
- angka (dwilingga) 'kéwan sing dijuluki miturut cirèné'
- angka ... -an 'tembung aran umum'
- ma-... -en 'seneng nglakoni iki kaé'
- mapaangka 'éthok-éthok dadi iki kaé'
- mapi- 'nggawé iki kaé minangka pakaryan'
- mi-/mala- 'gegayutan kulawarga sing ngloro utawa nelu'
- miangka /mapiangka /ipiangka 'kabèh, siji-siji'
- mala- 'krasa utawa kaya...'
- mipa- 'sangsaya...'
- mipipa- 'malah luwih...'
- mapi-/mapa-/pa-... -en/ipa- 'rimbagan tembung kriya kausatif'
- ni- 'perfèktif'
- ni-... na 'malingké (superlatif)'
- noangka 'kapungkur'
- noma- 'mbésuk (adoh)'
- sicia- 'saiki'
- sima- 'mbésuk (cedhak)'
- tey- 'panujon'
- tey- 'banget'
- tey- (dwilingga) 'cacahing saben iji
Logat
Tembung kognat karo kulawarga basa Filipina
Jawa
|
Yami
|
Filipino/Ilokano/Tagalog, lsp.
|
wong
|
tao
|
tao
|
bok
|
ina
|
ina
|
rama
|
ama
|
ama
|
sirah
|
oo
|
ulo
|
ha'a
|
nohon
|
oho (apa)
|
kanca
|
kagagan
|
kaibigan
|
sapa
|
sino
|
sino
|
| dhèwèké
|
sira
|
sila
|
| -é/-né
|
nira
|
nila
|
| anak
|
anak
|
anak
|
aku
|
ko
|
ko, -ko (Ilokano)
|
| kowé
|
ka
|
ka, -ka (Ilokano)
|
dina
|
araw
|
araw, aldaw (Ilokano)
|
mangan
|
kanen
|
kain, kanen (Ilokano)
|
| ngombé
|
inomen
|
inumin, inomen (Ilokano)
|
basa
|
ciriciring
|
siling (Hiligaynon, tembung), siring (Waray-waray, tembung)
|
lan
|
aka
|
saka
|
yung
|
Ananay
|
Aray, Araray (Cebuano), Annay (Ilokano)
|
omah
|
vahay
|
bahay, balay (Ilokano, Cebuano)
|
babi
|
viik
|
biik (piglet)
|
wedhus
|
kadling
|
kambing, kanding (Cebuano), kalding (Ilokano)
|
watu
|
vato
|
bato
|
siji
|
ása
|
bisa, maysa (Ilokano)
|
loro
|
dóa (raroa)
|
dalawa, duha (Cebuano), dua (Ilokano)
|
telu
|
tílo
|
tatlo, tulo (Cebuano), tallo (Ilokano)
|
papat
|
ápat
|
apat, upat (Cebuano), uppat (Ilokano)
|
lima
|
líma
|
lima
|
enem
|
ánem
|
anim, innem (Ilokano), unom (Cebuano)
|
pitu
|
píto
|
pito
|
wolu
|
wáo
|
walo
|
sanga
|
síam
|
siyam, siam (Ilokano)
|
sapuluh
|
póo
|
sampu, sangapulo (Ilokano)
|
Tembung silihan basa Jepang
| Jawa
|
Yami
|
Jepang
|
montor mabur
|
sikoki
|
hikouki (飛行機)
|
alkohol
|
saki
|
sake (酒)
|
kapal perang
|
gengkang
|
gunkan (軍艦)
|
injil
|
seysio
|
seisho (聖書)
|
kristus
|
Kizisto
|
kirisuto (キリスト)
|
dhokter
|
koysang
|
o-isha-san? (お医者さん)
|
| sènter
|
dingki
|
denki (電気)
|
roh kudus
|
seyzi
|
seirei (聖霊)
|
kunci
|
kagi
|
kagi (鍵)
|
tamba
|
kosozi
|
kusuri (薬)
|
montor
|
otobay
|
ootobai (オートバイ; auto bike)
|
pulisi
|
kisat
|
keisatsu (警察)
|
pamulangan
|
gako
|
gakkō (学校)
|
tas pamulangan
|
kabang
|
kaban (鞄)
|
guru
|
sinsi
|
sensei (先生)
|
karcis
|
kipo
|
kippu (切符)
|
trek
|
tozako
|
torakku (トラック; truck)
|
Tembung silihan basa Cina
| Jawa
|
Yami
|
Cina Mandarin
|
arak
|
potaw cio
|
pútáojǐu (葡萄酒)
|
Cathetan suku
- ↑ Rau 2006: 79
- ↑ Rau 2006: 79-80
- ↑ Rau 2006: 81
Rujukan
Pranala njaba
|
|
