Schisma (-atis n.) (ex nomine Graeco σχίσμα 'scissura', ex verbo σχίζω 'scindo'), ut neutraliter res exprimatur, plerumque est separatio formalis inter duo vel tres factiones in ecclesiis vel religionibus, quibus est hierarchia et structura plane definita.
Schisma est divisio inter homines, plerumque ad organizationem, motum, seu denominationem religionis. Verbum frequentius adhibetur ad scissuram in eo quod ante unum corpus religiosum fuerat, ut Magnum schisma occidentale. Usurpatur etiam verbum scissio intra ordinationem non religiosam vel motum vel, latius, separationis inter duos vel plures homines, fiant fratres, amici, amantes, et ceteri.
Schismaticus est qui schisma instigat vel recipit in ordinatione vel membrum festucae. Schismaticaadiectivum significat ad schisma vel schismata pertinens, vel ad illas notiones, consilia, et cetera quae ad schisma ducere vel promovere putantur.
In religione, crimen schismatis ab illa haerese distinguitur, quia schismatis offensa non interest fidei vel doctrinae, sed promotionis vel divisionis statum, praesertim inter circulos cum diversis iurisdictionibus et auctoritate pastoralibus. Schismata tamen saepe mutuas haeresis criminationes inducunt, ac etiam magnae apostasiae. In Romano-Catholica doctrina, omnis haeresis schisma est, dum possunt esse schismata quaedam a crimine haeresis addita. Liberalis autem Protestantismus haeresim schismatis saepe praetulit. Iacobus I. McCord, scholaris Presbyterianus (a Petro Lee, Episcopo Episcopali Virginiae, approbatione allatus), distinctionem inter eos distinxit, docens: "Si electionem facere debes inter haeresim et schisma, semper haeresim elige. Pro schismatico habes. Discerptum et divisum corpus Christi. Haeresim semper elige."[1]
Sensu latiore etiam separationes in religione Hinduistica aut Iudaica schismata vocantur, sensu latissimo omnis separatio in societate humana (in populis, familiis et ceteris).
Schismata in Christianitate
Principales religionis Christiani rami secundum evolutionem historicam. Crassitudo linearum nihil valet.
In religione Christiana ab initio et per omnia saecula schismata orta sunt. In Novo Testamento, imprimis in litteris Pauliapostoli, multa controversiarum separationumque vestigia inveniuntur. Discrimen maximum de quaestione, debeantne christiani ex paganis oriundi legis Iudaicae normas servare necne, ortum est. Ebionitae, Christiani ex Iudaeis oriundi, tum ab ecclesia segregati sunt.
Paulatim inter disputationes separationesque communitas nata est, quae se ipsam orthodoxamcatholicamque consideravit. Id diu sine vi publica progressum est. Ubi doctrina, qualis Gnosticorum, Donatistarum, Arianorum et aliorum, post multas controversias haeretica declarata est, assectatores quidem excommunicatione affecti sunt, status civilis autem intactus manebat. Usque ad annum 313 (Edictum Mediolanense) et "sectae" et ecclesia "orthodoxa-catholica" a civitate vexabantur.
Ex quo ecclesia a Constantino imperatore et successoribus fulta quasi "ecclesia imperialis" facta est, communitates "haereticae" sive "sectae" varia detrimenta acceperunt.
Distinguitur inter haeresim et schisma. Haereticus quandam ecclesiae doctrinam reicit, schismaticus communionem cum auctoritate ecclesiastica rumpit - cum aut sine de doctrina disputatione. Concilium Nicaenum PrimumArianorum doctrinas "anti-trinitarias" haereticas esse declaravit, Arium assectatoresque eius ecclesia exclusit. Schisma inter Petrum Alexandrensem et Meletium Lycopolitanum autem rem disciplinae, non fidei esse censuit.
Symbolum Nicaenum profitetur fidem in unam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam. Fere omnes, qui hoc symbolum agnoscunt, ecclesiam unam et unitam esse debere et fide et communione credunt. Ecclesiae veteres se unam sanctam catholicam et apostolicam esse ecclesiam considerant. Ita Ecclesia Catholica Romana hunc titulum sibi vindicans Ecclesias Orthodoxas schismaticas esse censet, cum hae sibi titulum vindicantes illam schismaticam et forsitan haereticam putent. Etiam quaedam ecclesiae Protestanticae se unam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam repraesentare et ecclesias Catholicas ac Orthodoxas in errore esse arbitrantur, cum aliae ecclesiarum unitatem nec sperent nec appetant.
Oecumenismus incepta ad unitatem (vel cooperationem) inter ecclesias doctrina, historia praxique divisas fovet et unicam ecclesiam Christianam appetit.
Doctrina Ecclesiae Catholicae Romanae
Secundum Ecclesiae Catholicae doctrinam, schisma est "subiectionis Summo Pontifici aut communionis cum Ecclesiae membris eidem subditis detrectatio."[2] Itaque, illi orientales summo pontifici subiectionem denegantes ab Ecclesia Catholica schismatici censentur. Praeterea, aliae omnes religiones Christianae eidem non subiectae item aestimantur.
Tali quidem modo Ecclesia Catholica ducit summo pontifici subiectionem esse necessariam ut etiam doceat neminem salvum fieri posse nisi ei se subiectum reddat: "Porro subesse Romano Pontifici omni humanae creaturae declaramus, dicimus, definimus et pronuntiamus omnino esse de necessitate salutis."[3]
Poena canonica quae super schismaticos cadit est excommunicatio latae sententiae: "Apostata a fide, haereticus vel schismaticus in excommunicationem latae sententiae incurrit",[4], quae excommunicatio "medicinalis" habetur, ut reus unionem poena commotus redintegraret. Excommunicatio quidem actum formalem defectionis ab Ecclesia catholica requirit[5]; persona, quae communione auctoritatis ecclesiasticae se recipit neque expulsus neque formaliter deficiens, ecclesiae membrum quamvis non oboediens remanet.
Aliter status eorum se habet, qui a parvis in communitate adoleverunt, quae quidem plena cum Ecclesia Catholica Romana communione caret, tamen autem fide orthodoxa gaudet: qui membra quamvis imperfecta ecclesiae censentur.[6] Quod imprimis ad ecclesias orientales pertinet.
Notissima schismata Christiana
Schisma Orientale, anno 1054 habitum, evenit cum Graeci ab ecclesia occidentali seiuncti sunt.
