Berkheide is een 1700 ha. groot duingebied aan de Nederlandse Noordzeekust tussen Scheveningen en Katwijk. Het ligt grotendeels in de gemeente Wassenaar en vormt samen met Meijendel het Natura 2000 gebied Meijendel & Berkheide. Bij eigenaar Staatsbosbeheer maakt het deel uit van de beheerseenheid Hollands Duin. Berkheide was ook de naam van een voormalig vissersdorpje dat gedurende enkele honderden jaren in het gebied lag.
Dorp
Het dorp Berkheide werd volgens de bewaard gebleven stichtingsakte gesticht in 1396. Het lag vermoedelijk bij de huidige Wassenaarse Slag.
Volgens genoemde akte kreeg Gillys van Cralingen het recht om een stuk duin aan zee ter grootte van honderd roeden geschikt te maken voor bewoning. De mensen die zich in Berkheide vestigden moesten hem vis leveren en verder de 25e penning van alle goederen, die hier verkocht werden. In huidige terminologie kreeg Van Cralingen een monopolie op de vishandel en kon hij 4% btw incasseren op alle verhandelde goederen.
Het vissersdorp Berkheide is altijd klein gebleven en heeft niet lang bestaan. Reeds in de vijftiende eeuw werd het dorp kleiner. Mogelijke oorzaken hiervoor waren gelegen in de feodale structuren zoals die nog in Holland bestonden: het klaarblijkelijke monopolie op de vishandel van de heer van het dorp. Dit heeft het als vestigingsplaats mogelijk minder aantrekkelijk gemaakt dan nabijgelegen vissersplaatsen als Katwijk aan Zee en Scheveningen. Mogelijk heeft ook een rol gespeeld dat Berkheide geen gemakkelijke verbindingen met het achterland had, zoals Katwijk aan Zee en Scheveningen in respectievelijk Leiden en Den Haag wel hadden. De enige verbinding van Berkheide naar het achterland was een onverhard duinpad naar het in die periode nog kleine dorp Wassenaar.
Toen de geschiedschrijver Paulus Merula in 1605 de historie van het Hollandse duingebied beschreef, was het dorp reeds verdwenen. Het vissersdorpje kan door duinzand zijn overstoven. Niet uitgesloten is dat de laatste restanten van het dorp in 1570 zijn weggespoeld door de Allerheiligenvloed, die destijds ook een groot deel van Scheveningen heeft weggeslagen. Weliswaar maakte eind 16e eeuw de Haarlemse tekenaar Hendrick Goltzius een afbeelding voor een gedrukt pamflet getiteld "De Walvisch van Berkhey", over een ter plekke op het strand aangespoelde dode potvis. De datering daarvan is 1598.
In 1798 vertelde de landbouwkundige Kops, die bezig was een duin te ontginnen, dat hij fundamenten had gevonden. Omdat zij alweer ondergestoven waren, kon hij zijn vondst niet onderzoeken. Als Kops inderdaad de fundamenten van Berkheide heeft gevonden zijn er twee mogelijkheden: de resten liggen nog steeds onder de duinen in de buurt van de zeereep; of zij zijn in de laatste tweehonderd jaar door de steeds verder oprukkende Noordzee weggespoeld.
Natuurgebied
Het 1700 ha. grote duingebied Berkheide aan de kust tussen Wassenaar en Katwijk wordt beheerd door waterwinningsbedrijf Dunea en Staatsbosbeheer. Het grootste deel ervan is officieel stiltegebied en werd in 1992 aangewezen als staatsnatuurmonument. Duinvalleien en paraboolduinen zijn kenmerkend. Het open landschap met graslanden wordt hier en daar afgewisseld door bos of struweel. Op sommige plaatsen zijn restanten van landbouwkundig gebruik te zien in de vorm van voormalige aardappelakkertjes. Ook zijn er veel sporen van de Atlantikwall uit de Tweede Wereldoorlog te vinden in de vorm van bunkers, hindernissen voor tanks, zoals een kilometerslange tankmuur.
De waterwinningsactiveiten van Dunea zijn sinds de jaren negentig van de twintigste eeuw in het zuidwestelijk deel van Berkheide afgebouwd. Het beheer werd daar gericht op natuurontwikkeling met het doel natte en vochtige duinvalleien te laten ontstaan. Hierdoor komen er nu onder meer rugstreeppadden, parnassia en zandhagedissen voor, opvallend is verder de vele duinroos. In de bunkers huizen vleermuizen. Alleen het door Staatsbosbeheer beheerde gedeelte van het duingebied, aan de zijde van de zeereep, is toegankelijk voor recreanten.
Galerij
