Op 1 juli1863 schafte het Koninkrijk der Nederlanden met de Emancipatiewet de slavernij af in de kolonie Suriname en de kolonie Curaçao en onderhorigheden.[2][noot 1] Er kwamen op dat moment ruim 45.000 oorspronkelijk Afrikaanse slaven vrij, 34.441 slaven in Suriname en 11.800 in Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba.[3] De slavenhouders werden voor elke slaaf met 300 gulden schadeloos gesteld, maar de vrijgemaakte mensen kregen zelf niets en werden in Suriname nog tien jaar verplicht op contractbasis het werk te blijven doen soms onder dezelfde erbarmelijke omstandigheden. Om die reden erkent onder andere ook premier Rutte dat het op zijn plaats is om in 2023, 150 jaar na 1873, de afschaffing van de slavernij groots te herdenken.[4]
Ketikoti in Suriname
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd 1 juli 1863 reeds openlijk gevierd in Suriname – tachtig jaar na dato.[5] Op 1 juli 1955, onder premier Ferrier, werd 'Ketikoti' een officiële Surinaamse feestdag (vrije dag). Formeel heet deze dag Dag der Vrijheden. Informeel wordt de feestdag ook wel Kettingsnijden genoemd.
Ter gelegenheid van honderd jaar afschaffing slavernij werd op 1 juli 1963 in Paramaribo het Kwakoe-standbeeld onthuld. Het beeld stelt een weggelopen en weer gevangengenomen slaaf voor, die het symbool werd voor de drang naar vrijheid. Bij de GhaneseAkan, de voorouders van veel slaven, is het gebruikelijk dat kinderen de Akan-voornaam dragen van de dag waarop ze geboren worden, zoals Kwasi voor een kind dat op zondag ter wereld kwam. Met name mannelijke nakomelingen die op woensdag werden geboren kregen de naam Kwakoe. Omdat 1 juli 1863 op een woensdag viel, heeft het beeld de naam Kwakoe gekregen.
Ketikoti is een feest voor alle inwoners, niet alleen voor de nazaten van de slaven. Onderdeel van de festiviteiten is Bigi Spikri ('grote spiegel'), een kleurige parade in feestelijke en vaak traditionele kledij, waarbij de vrouwen vaak kleine witte parasols met zich meedragen.
In Amsterdam wordt sinds 2009 in het Oosterpark een (landelijke) herdenking van de slavernij en viering van het einde van de slavernij georganiseerd.[8] In dit park staat sinds 1 juli 2002 het Nationaal monument slavernijverleden.[8] Jaarlijks wordt hier een ritueel plengoffer uitgevoerd door okomfo (wintipriesteres) Nana Efua (Marian Markelo).[9] In Rotterdam staat sinds 2013 ook een slavernijmonument. Het is geplaatst in het Lloydkwartier waar ooit veel slavenhandelaren met hun schip vertrokken richting Afrika. In meerdere steden zijn ondertussen slavernijmonumenten opgericht, waar op 30 juni en/of 1 juli bij wordt stil gestaan.
Ook in Nederland wordt op Ketikoti vaak herheri geserveerd.[6][13] In verschillende plaatsen zijn steeds meer activiteiten op 1 juli met daarbij aandacht voor de Surinaamse culinaire traditie(s).
Excuses slavernijverleden
Speech Femke Halsema bij Ketikoti: Amsterdam maakt excuses voor slavernijverleden (2021)
Op 1 juli 2021 bood de AmsterdamseburgemeesterHalsema officiële excuses aan "voor de belangrijke rol die deze stad en haar bestuurders hadden in de handel in mensen".[14]
Op 1 juli 2021 overhandigde het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden het rapport Ketenen van het Verleden aan minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ollongren. Hierin wordt de regering opgeroepen 1 juli als een nieuwe nationale feestdag vast te stellen.[17] Daarop stuurden de gemeentes Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht een gezamenlijke brief naar de Tweede Kamer met het verzoek om van Ketikoti een nationale feestdag te maken.[18] Arnhem ondertekende deze brief even later.[19] Ook in andere hoeken groeit de steun voor dit idee.[20][21][22]
Veel plaatselijke Ketikoti-comité's in Nederland hebben hun naam veranderd in Comité 30 juni-1 juli om aan te geven dat er niet alleen gefeest moet worden, maar ook herdacht: Op 30 juni worden de offers herdacht die de voorouders hebben gebracht in de tijd van de slavernij, op 1 juli wordt de afschaffing van de slavernij gevierd. Dit is vergelijkbaar met wat gebruikelijk is geworden op 4 en 5 mei.[23]
Naamswijziging en diversiteit
Bevochten en grootgemaakt door met name de Surinaamse gemeenschap in Nederland, gaan er sinds het herdenkingsjaar 2023 stemmen op voor een naamswijziging van Ketikoti. De naam Ketikoti komt uit het Sranantongo van Suriname en zou daarom niet iedereen aanspreken.[24] In het Papiaments is 'Kadena Kibrá’ de vertaling van gebroken ketenen. Op de Bovenwindse eilanden wordt 1 juli 1863 al jarenlang onder de term Emancipation Day herdacht. Op Sint Maarten werd de slavernij de facto al op 6 juni 1848 afgeschaft. Afstammelingen van Surinaamse marrons kennen nog eigen bevrijdingsdagen zoals 10 oktober (Dag der Marrons) en 19 september (Saamaka Daka). Daarnaast is de wens te horen om de geschiedenis van de Caribische eilanden meer voor het voetlicht te brengen.[25]
Erfgoedlijst
In december 2023 is Ketikoti samen met Dia di Emansipashon (Kòrsou/Boneiru), Dia di Emancipacion di esclavitud (Aruba), Emancipation day (St.Maarten/ Saba/ St.Eustatius) bijgeschreven op de Inventarislijst Immaterieel Erfgoed Nederland. De bijschrijving vond plaats op voordracht van het NiNsee. De verschillende gemeenschappen laten hiermee zien dat ze bezig zijn met de borging van hun erfgoed en werken aan de zichtbaarheid ervan. Ketikoti staat al sinds 2020 in de Canon van Nederland, de vijftig vensters met belangrijke historische gebeurtenissen voor Nederland, maar een officiële feestdag is 1 juli nog niet.[26]
↑ abJuliët Boogaard, Reportage - De Surinaamse geschiedenis kun je op je bord terugzien. NRC (30 juni 2021). Gearchiveerd op 2 juli 2022. Geraadpleegd op 2 juli 2022. “Het Creoolse gerecht heri heri is wat hoogleraar sociologie Ruben Gowricharn een 'restjesgerecht' noemt: ontstaan tijdens de slavernij, uit restjes die overbleven. Het is een eenpansgerecht dat bestaat uit cassave, zoete aardappel, ei, bakbanaan en bakkeljauw (gezouten en gedroogde kabeljauw). Vanwege de ontstaansgeschiedenis wordt het vooral op 1 juli veelvuldig genuttigd.”
↑Free Heri Heri for all. Free Heri Heri. Gearchiveerd op 31 maart 2022. Geraadpleegd op 2 juli 2022. “Ter nagedachtenis aan onze voorouders en ter herdenking van de afschaffing van de slavernij door het Nederlandse Koninkrijk, is Free Heri Heri in het leven geroepen om aandacht te vragen en bewustwording te creëren voor deze historische dag.”
↑Ruben Koops, Historische Keti Koti: Amsterdam maakt excuses voor slavernijverleden. Het Parool (1 juli 2021). Gearchiveerd op 9 juli 2021. Geraadpleegd op 30 december 2023. “Op verzoek van de gemeenteraad maakte burgemeester Halsema in een toespraak tijdens de Nationale Herdenking Nederlands Slavernijverleden officiële excuses voor de belangrijke rol die deze stad en haar bestuurders hadden in de handel in mensen.”
↑Fred van der Kraaij, ‘Wissel een christelijke feestdag in voor een nieuwe nationale dag: Keti Koti’. De Gelderlander (30 juni 2023). Gearchiveerd op 1 juli 2023. Geraadpleegd op 1 juli 2023. “De Nederlandse maatschappij is op vele manieren geconfronteerd met dit institutionele racisme, een gevolg van het slavernijverleden. Om dit te veranderen is een allesomvattende aanpak nodig waarbij alle Nederlanders betrokken worden. Onderwijs speelt hierbij een belangrijke rol. Ook kan een nationale dag als Keti Koti hieraan bijdragen.”
↑Bas van Weegberg, Maak van Keti Koti een nationale feestdag. BNNVARA (1 juli 2017). Gearchiveerd op 2 juli 2023. Geraadpleegd op 1 juli 2023. “Nederland heeft meegedaan aan een industrie die vele mensenlevens letterlijk heeft verwoest. Dat erkennen is niet meer dan eerlijk. Daarvoor officiële excuses en herstelbetalingen aanbieden is niet meer dan normaal naar onze mening. Met Keti Koti als nationale feestdag hebben we niet alleen de mogelijkheid om samen stil te staan bij het verleden, maar vooral om vooruit te kijken. Zo werken we aan een Nederland waar we ook afstammelingen van tot slaaf gemaakten zich thuis kunnen voelen.”
↑Mirjam Wolfsbergen, 'Maak Keti Koti een nationale feestdag', afschaffing slavernij steeds meer gevierd. Omroep West (30 juni 2022). Gearchiveerd op 1 juli 2023. Geraadpleegd op 1 juli 2023. “Baldewsingh legt de nadruk op de gemeenschappelijke geschiedenis die enkele honderden jaren heeft geduurd. 'Laten we diep in de ogen van die pijnlijke geschiedenis kijken.' Volgens hem wordt Ketikoti op dit moment alleen gedeeld onder Surinamers, Afro-Surinamers of Afro-Caribische mensen maar het is een geschiedenis van 17,6 miljoen mensen. 'Dat moeten we daarom samen doen. Het is belangrijk om een vrije dag te hebben zodat wij met elkaar dat stukje geschiedenis kunnen omarmen.'”
