Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Fidel

Skilt på Den etiopiske ambassaden i Paris, med tekst på fransk og amharisk. Teksten ይኢትዮጵያ ኤምባሲ skal lesast jɜʔitjop'p'ja embasi 'Den etiopiske ambassaden', eller bokstavleg 'Etiopias ambassade'. Legg merke til at ein i fidel ikkje skil enkle og doble (lange) konsonantar, slik at ጵ p' er skriven berre éin gong, utan markering av lenging eller fordobling.
Wikipedia på amharisk: ውክፔዲያ wɨkɨpedija.

Fidel (ፊደል fidɜl) er ein abugida som vart laga for å skrive det semittiske språket ge'ez (ግዕዝ ɡɨʕɨz) eller gamaletiopisk, og som i dag blir brukt til å skrive dei semittiske språka amharisk, tigrinja og ein del andre språk i Etiopia og Eritrea. Ein skriv fidel frå venstre mot høgre, i liner ovanfrå og nedover.

amharisk tyder ordet ፊደል fidɜl eigentleg 'bokstav'.

Historie

Fyrste mosebok, 9, 11-16 på ge'ez. Manuskriptet er frå 1400-talet.

Fidel vart utvikla frå den sabeiske eller sørarabiske skrifta.

Dei eldste innskriftene i sabeisk, funne i den sørvestlege delen av Den arabiske halvøya, er frå midten av fyrste tusenåret f. Kr. I dei siste hundreåra f. Kr. byrja kolonistar frå Sørvest-Arabia å busetje seg ned på den andre sida av Raudehavet, i Abyssinia. Språket deira ge'ez blei fyrst skrive med sabeisk skrift, eit typisk semittisk alfabet, der berre konsonantane blei skrivne.

På 300-talet endra dei ge'ez-talande abyssinarane den sabeiske skrifta, ved å leggje til små strekar til venstre, høgre eller under symbola for å uttrykkje vokalar; truleg hadde ideen kome frå India, der devanagari og andre skriftsystem får fram vokalane på den måten. Slikt skapte dei den skrifta som vi kallar fidel. Medan sabeisk blei skrive frå høgre mot venstre, bortsett frå boustrofedon i dei eldste innskriftene, blir fidel skriven frå venstre mot høgre.

Grunnsymbol

Fidel har 26 grunnsymbol, her translittererte på grunnlag av uttalen i tigrinja og amharisk, i IPA-transkripsjon; korrespondansane med sabeisk skrift er òg tekne med.[1] Skilnadene i uttale mellom tigrinja og amharisk kjem av at tigrinja har eit meir konservativt konsonantsystem, medan amharisk har mist mange lydar som er karakteristiske for semittiske språk.

Grunnsymbol
Tigrinja h l ħ m s r s k' b t x n ʔ
Amharisk h l h m s r s k' b t h n ʔ
Fidel
Sørarabisk h l ḥ m s2 r s1 ḳ b t ḫ n ʾ
Grunnsymbol
Tigrinja k w ʕ z j d g t' p' s' s' f p
Amharisk k w ʔ z j d g t' p' s' s' f p
Fidel
Sørarabisk k w ʿ z y d g ṭ ṣ ḍ f

Som ein ser, blir både ሠ og ሰ uttala [s] og både ጸ og ፀ blir uttala [s'], men dei skal ha blitt uttala forskjellig i ge'ez. I transkripsjonen av ge'ez er det vanleg å skrive dei slik:

  • s, ሠ ś
  • s', ፀ ś'

Modifiserte symbol

Når vi ser bort frå skrivemåten av vokalane, som er skildra i avsnittet Vokalar nedanfor, kan grunnsymbola i fidel mofiserast på to vis:

  1. Frikativiserings/palataliserings-modifikasjon
  2. Labialiseringsmodifikasjon

Frikativiserings/palataliserings-modifikasjon

Her er eit oversyn over symbol med frikativiserings/palataliserings-modifikasjon som blir nytta i tigrinja og amharisk. Som ein ser, er denne modifikasjonen i alle unnateke eitt tilfelle, ጨ, ein vassrett strek over eit grunnsymbol. Grunnsymbola er tekne med, for samanlikningas skyld.

Grunnsymbol
Tigrinja s k' b t n k z d t'
Amharisk s k' b t n k z d t'
Fidel
Modifiserte symbol
Tigrinja ʃ x' v ʧ ɲ x ʒ ʤ ʧ'
Amharisk ʃ v ʧ ɲ h ʒ ʤ ʧ'
Fidel

Som tabellen viser, blir labiale og dorsale orale lukkelydar til frikativar, medan alveolare konsonantar blir palataliserte, i vid meining.

Labialiseringsmodifikasjon

Det finst to typar labialiseringsmodifikasjon:

  1. Wa-modifikasjon
  2. Dorsal-labialisering

Wa-modifikasjon

Symbol som står for ikkje-dorsale konsonantar – bortsett frå dei laryngaleh, ሐ ħ/h, አ ʔ og ዐ ʕ/ʔ, halvvokalanew og የ j og frikativens – kan få lagt til ein strek under – bortsett frå ved ሯ rʷa, der han er over – for å uttrykkje at dei skal uttalast med tillegget wa. Til dømes kan በ b gjerast til ቧ bʷa. Ved wa-modifikasjonen blir med andre ord konsonanten labialisert og får vokalen a. Her er eit oversyn over alle wa-modifiserte konsonantsymbol, både grunnsymbol og frikativiserings/palataliserings-modifiserte symbol:

Wa-modifiserte symbol
Tigrinja lʷa mʷa sʷa rʷa sʷa ʃʷa bʷa vʷa tʷa ʧʷa nʷa ɲʷa
Amharisk lʷa mʷa sʷa rʷa sʷa ʃʷa bʷa vʷa tʷa ʧʷa nʷa ɲʷa
Fidel
Wa-modifiserte symbol
Tigrinja xʷa zʷa ʒʷa dʷa ʤʷa t'ʷa ʧ'ʷa p'ʷa s'ʷa fʷa pʷa
Amharisk hʷa zʷa ʒʷa dʷa ʤʷa t'ʷa ʧ'ʷa p'ʷa s'ʷa fʷa pʷa
Fidel

Dorsal-labialisering

Symbol som står for dorsale konsonantar kan få labialisering, med fire ulike teikn, avhengig av kva for ein av fem (urunda) vokalar som følgjer:[2]

Labialiserte dorsal-symbol
Tigrinja k'ʷɜ k'wi k'ʷa k'ʷe k'ʷɨ xʷɜ xʷi xʷa xʷe xʷɨ
Amharisk k'ʷɜ k'wi k'ʷa k'ʷe k'ʷɨ hʷɜ hʷi hʷa hʷe
Fidel
Labialiserte dorsal-symbol
Tigrinja kʷɜ kʷi kʷa kʷe kʷɨ gʷɜ gʷi gʷa gʷe gʷɨ
Amharisk kʷi kʷa kʷe kʷɨ gʷɜ gʷi gʷa gʷe gʷɨ
Fidel

Vokalar

Vokalar utan labialisering kan normalt følgjast av sju forskjellige vokalar, som er uttrykte gjennom modifikasjonar av konsonantsymbola. Heile systemet er sett opp i tabellane nedanfor. Det er vanleg praksis å omtale settet med konsonantar med same vokal som ein orden, og ordenane er nummererte frå 1 til 7. Symbola i 1. orden er grunnformene i dette systemet; dei har ingen vokalmodifikasjon.

Når uttalen i tigrinja og amharisk er forskjellig, står tigrinja-uttalen føre og amharisk-uttalen etter ein skråstrek, til dømes slik: ħ/h. Merk vidare at nokre konsonantar i 1. orden er uttala med vokalen a i staden for vokalen ɜ. Det gjeld desse: ሀ ha, ሐ ħa/ha og ዐ ʕa/ʔa.

Vokalmodifikasjon
Orden 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
ɜ u i a e ɨ o
h
l
ħ/h
m
s
r
s
ʃ
k'
x'/–
b
v
t
ʧ
x/h
n
ɲ
ʔ
Vokalmodifikasjon
Orden 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
ɜ u i a e ɨ o
k
x/h
w
ʕ/ʔ
z
ʒ
j
d
ʤ
g
t'
ʧ'
p'
s'
s'
f
p

Teiknsetjing

Tradisjonelt blei orda i ei setning skilde frå kvarandre med to prikkar, ፡. Denne praksisen gjekk gradvis av bruk etter at ein byrja å trykkje tekstar. Slutten på ei setning blir merkt med fire prikkar, ።. Teiknet ፥ svarer jamt over til vårt komma (,), og ፤ til vårt semikolon (;).

Funksjon: ordskilje . , ;
Symbol:

Talteikn

I fidel finst det eigne symbol for talord. Det finst eigne symbol for einarane frå 1 til 9, for tiarane frå 10 til 90, og dessutan for 100 og 10 000.

Einarar
Verdi 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Fidel
Tiarar o.a.
Verdi 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 10 000
Fidel

Mal:Clesr

Teiknkoding

I Unicode blir fidel koda i området U+1200 – U+139F og U+2D80 – U+2DDF (desimal 4608–5023 og 11648–11743):

    0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
1200  
1210  
1220  
1230  
1240  
1250  
1260  
1270  
1280  
1290  
12A0  
12B0  
12C0  
12D0  
12E0  
12F0  
1300  
1310  
1320  
1330  
1340  
1350  
1360  
1370  
1380  
1390  
2D80  
2D90  
2DA0  
2DB0   ⶿
2DC0  
2DD0  

Bakgrunnsstoff

Fotnotar

  1. Sidan fidel er ein abugida, blir alle konsonantane uttala med ein vokal etter. Dette er skildra i avsnittet om vokalar.
  2. ኀ er ikkje dorsal i amharisk, men framleis i tigrinja, som har ein meir konservativ uttale.

Kjelder

  • Leslau. Wolf 2000. Introductory grammar of Amharic. (Porta Linguarum Orientalium. Neue Serie. Bd. 21.) Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.

Read other articles:

Фінал Кубка Футбольної ліги 2022Турнір Кубок Футбольної ліги 2021—2022 «Челсі» «Ліверпуль» 0 0 Після додаткового часу Ліверпуль переміг у серії пенальті 11-10Дата 27 лютого 2022Стадіон «Вемблі», ЛондонГравець матчу Вірджил ван ДейкАрбітр Стюарт АттвеллГлядачі 85 512← 2021 2023 → Ф�...

 

Polish footballer This article uses bare URLs, which are uninformative and vulnerable to link rot. Please consider converting them to full citations to ensure the article remains verifiable and maintains a consistent citation style. Several templates and tools are available to assist in formatting, such as reFill (documentation) and Citation bot (documentation). (August 2022) (Learn how and when to remove this template message) Marcin Burkhardt Personal informationFull name Marcin BurkhardtDa...

 

Anthropomorphic Volkswagen Beetle, a character that is featured in several Disney motion pictures Herbie the Love Bug redirects here. For the TV series, see Herbie, the Love Bug (TV series). For other uses, see Herbie (disambiguation). Fictional character HerbieAn original Herbie used by Disney for the filming of Herbie Goes to Monte CarloFirst appearanceThe Love BugMake/ModelVolkswagen BeetleIn-universe informationGenderMaleOccupationRacing carNationalityGerman American Herbie, the Love Bug ...

2017 single by OG3NE Lights and ShadowsSingle by OG3NEfrom the album We Got This (Special Edition) Released3 March 2017GenrePopR&BsoulLength3:00LabelBMGSongwriter(s)Rick VolRory de KievitProducer(s)Rick VolRory de KievitOG3NE singles chronology Loved You First (2016) Lights and Shadows (2017) But I Do (2017) Eurovision Song Contest 2017 entryCountryNetherlandsArtist(s)OG3NELanguageEnglishComposer(s)Rory de KievitLyricist(s)Rick VolFinals performanceSemi-final result4thSemi-final points200...

 

Putri TikalRatu Tikalberkuasa dengan Kaloomte' BahlamGlif Putri TikalBerkuasa19 April 511-sekitar tahun 527PendahuluChak Tok Ich'aak IIPenerusCakar BurungKelahiran1 September 504KematianSetelah kisaran tahun 527AgamaAgama Maya Putri Tikal,[1] juga dikenal dengan sebutan Perempuan Tikal (1 September 504 – setelah tahun 527), adalah seorang ratu di Tikal, salah satu kota terbesar di peradaban Maya. Ia berkuasa dari tanggal 19 April 511 hingga sekitar tahun 527.[2][3] M...

 

1955 studio album by Peggy LeeSongs from Pete Kelly's BluesStudio album by Peggy LeeReleased1955 (1955)GenreVocal jazzLength38:27LabelDeccaProducerMilt GablerPeggy Lee chronology Songs in an Intimate Style(1954) Songs from Pete Kelly's Blues(1955) Black Coffee(1956) Professional ratingsReview scoresSourceRatingAllmusic[1] Songs from Pete Kelly's Blues is an album by jazz singer Peggy Lee that contains songs from the film Pete Kelly's Blues (1955). Lee starred in the film ...

Dedi WahyudiKapolres Bengkulu Tengah Informasi pribadiLahir28 Desember 1979 (umur 43)Jakarta Timur, DKI JakartaAlma materAkademi Kepolisian (2002)Karier militerPihak IndonesiaDinas/cabang Kepolisian Negara Republik IndonesiaMasa dinas2002—sekarangPangkat Ajun Komisaris Besar PolisiSatuanKepolisian Daerah BengkuluSunting kotak info • L • B AKBP Dedi Wahyudi, S.Sos, S.IK., M.H., MIK (lahir 28 Desember 1979) adalah seorang perwira menengah Polri yang sejak 23 Desem...

 

Східнонімецьке місто Бауцен (нім. Bautzen) здавна є територією проживання слов'ян лужичан попри офіційну німецьку має і слов'янську назву — Будишин (в.-луж. Budyšin, н.-луж. Budyšyn), таким чином обидві назви одна до одної виступають як екзоніми Екзо́нім (від ἔξω екзо «зовні, поза» т

 

Diprotodon Periode Pleistosen, 1.6–0.044 jtyl PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓ Diprotodon optatum (en) TaksonomiKerajaanAnimaliaFilumChordataKelasMammaliaOrdoDiprotodontiaFamiliDiprotodontidaeGenusDiprotodon Owen, 1838 Tipe taksonomiDiprotodon optatumOwen, 1838 Tata namaSinonim takson D. australis Owen, 1844 D. annextans McCoy, 1861 D. bennettii Krefft, 1873 D. loderi Krefft, 1873 D. longiceps McCoy, 1865 D. minor Huxley, 1862 lbs Diprotodon adalah ma...

William Flower (1497/98–1588)[1] was an English Officer of Arms in the reigns of Henry VIII, Edward VI, Mary I and Elizabeth I. He rose to the rank of Norroy King of Arms, serving in that capacity from 1562 until his death in 1588. Life and work William Flower was born at York about 1498, and was probably the elder son of John Flower, tailor and corn merchant, of the parish of All Saints' Church, Pavement, York. Flower became Guisnes pursuivant extraordinary on the removal of Fulke ...

 

×Artikel ini tidak memiliki referensi atau sumber tepercaya sehingga isinya tidak bisa dipastikan. Tolong bantu perbaiki artikel ini dengan menambahkan referensi yang layak. Tulisan tanpa sumber dapat dipertanyakan dan dihapus sewaktu-waktu.Cari sumber: Kasipalli – berita · surat kabar · buku · cendekiawan · JSTOR Kasipalli (Makassar: ᨀᨔᨗᨄᨒᨗ, translit. kasipalli, pengucapan bahasa Makassar: [ka.si.ˈpal.li]) pemali atau tabu,...

 

Association football club This article needs to be updated. The reason given is: outdated. Please help update this article to reflect recent events or newly available information. (June 2023) Football clubUnión San FelipeFull nameClub de Deportes Unión San FelipeNickname(s)Uni-Uni AconcagüinosFoundedOctober 16, 1956; 67 years ago (1956-10-16)GroundEstadio Municipal de San FelipeCapacity12,000[1]ChairmanPablo DelgadoManagerVíctor RiveroLeaguePrimera B20202nd Home ...

Quidditch adalah sebuah olahraga fiktif dalam seri novel Harry Potter. Permainan ini berasal dari rawa queerditch. Pemain Ada tujuh pemain dalam permainan ini yaitu: Keeper Keeper bertugas menjaga 3 gawang yang berbentuk lingkaran di ujung tiang berukuran 15 m. Dua beater Beater bertugas menjaga para pemain dalam tim masing-masing dari bludger dengan memukulnya. Terkadang beater juga memukul bludger ke arah pemain di tim lawannya sehingga pemain di tim lawannya itu terjatuh dari sapu. Tiga ch...

 

الشركة المصرية القابضة للغازات الطبيعيةEgyptian Natural Gas Holding Co. - EGAS (بالإنجليزية) الشعارمعلومات عامةالجنسية مصر التأسيس 2001 النوع شركة قابضة المقر الرئيسي مدينة نصر موقع الويب egas.com.eg (الإنجليزية) المنظومة الاقتصاديةالصناعة صناعة نفطية مناطق الخدمة مصر أهم الشخصياتالمالك وزارة...

 

Reality film or reality movie describes a genre of films that have resulted from reality television.[1] Criteria Titles such as The Real Cancun, MTV's film version of The Real World (which was originally titled Spring Break: The Reality Movie), are examples of the genre.[2][3] In an article in Time Magazine, Joel Stein wrote, Like reality TV, a reality film is supercheap, and as Jackass proved, there's an audience willing to pay $9 for what it gets free on television.&...

This article includes a list of references, related reading, or external links, but its sources remain unclear because it lacks inline citations. Please help to improve this article by introducing more precise citations. (June 2016) (Learn how and when to remove this template message)The native form of this personal name is Ibrányi Mihály. This article uses Western name order when mentioning individuals. Ibrányi Mihály Mihály Ibrányi (born 3 December 1895, Debrecen, Austro-Hungarian...

 

Artikel atau sebagian dari artikel ini mungkin diterjemahkan dari Kila (Buddhism di en.wikipedia.org. Isinya masih belum akurat, karena bagian yang diterjemahkan masih perlu diperhalus dan disempurnakan. Jika Anda menguasai bahasa aslinya, harap pertimbangkan untuk menelusuri referensinya dan menyempurnakan terjemahan ini. Anda juga dapat ikut bergotong royong pada ProyekWiki Perbaikan Terjemahan. (Pesan ini dapat dihapus jika terjemahan dirasa sudah cukup tepat. Lihat pula: panduan penerjema...

 

Chadic language of Nigeria, Niger, Chad and neighbouring countries This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Hausa language – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (October 2019) (Learn how and when to remove this template message) Hausaهَرْشٜن هَوْسَHarshen/Halshen HausaNative ...

Mohammed Shahabuddin Chuppu in Ankara, 2023 This is a list of international presidential trips made by Mohammed Shahabuddin Chuppu, the 16th and current president of Bangladesh. Mohammed Shahabuddin has made 3 international trips to 4 different countries since his inauguration as president on 24 April 2023 following his election in February of the same year. Summary President Mohammed Shahabuddin's visits by country Number of visits Country 1 (3) Turkey, Saudi Arabia, Indonesia 2 (1) Singapor...

 

All Elite Wrestling web television program AEW Dark: ElevationAEW Dark: Elevation logoGenreProfessional wrestlingCreated byTony KhanStarringAEW roster and independent wrestlersCountry of originUnited StatesOriginal languageEnglishNo. of seasons1No. of episodes112 (list of episodes)ProductionCamera setupMulticamera setupRunning time90–120 minutesProduction companyAll Elite WrestlingOriginal releaseNetworkYouTubeReleaseMarch 15, 2021 (2021-03-15) –April 24, 2023 (2023-04-24)R...

 
Kembali kehalaman sebelumnya