Machu Picchu

Machu Picchu (nom castelhan) o Machu Pikchu (nom quíchoa, de machu, vièlh, e pikchu montanha, es a dire, «montanha vièlha»)^[1] es lo nom contemporanèu de la vièlha llacta (ciutat) inca de pèira (que son nom original foguèt Pikchu ^[2]) bastida principalament a la mitat del sègle XV sul puèg rocós que religa las montanhas de Machu Picchu e de Huayna Picchu sul pendís oriental dels Andes Centrals, al sud de Peró.

De documents de la mitat del sègle XVI ^[3] suggerisson que Machu Picchu seriá estat una de las residéncias de Pachacuti Inca Yupanqui (primièr emperaire inca, 1438-1470). Segurament una de sas construccions màgers, que l'evident caractèr ceremonial de la via principala d'accès a la llacta demòstra que foguèt utilizada coma santuari religiós ^[4]. Los dos usatges (palais e santuari) foguèron pas incompatibles. Es estat escartat, ça que la, un caractèr militar supausat (que los qualificatius populars de "fortalesa" o "ciutadèla" aurián daissat supausar) ^[5]

Machu Picchu es considerat tanben coma una òbra mestressa de l'arquitectura e de l'engenhariá ^[6]. Sas caracteristicas arquitecturalas e païsatgièras particularas e lo mistèri entretengut al seu subjècte per una brava part de la literatura publicada subre lo sit, n'an fach una de las destinacions toristicas pus popularas de la planeta ^[7]. Machu Picchu es sus la Lista del Patrimòni Mondial de l'Umanitat de l'UNESCO dempuèi 1983. Lo 7/7/2007 Machu Picchu foguèt demèst los sits seleccionats sus la lista de las Sèt Meravilhas del Mond Modèrne, una iniciativa privada sens lo sosten de l'UNESCO.

Se tròba a 13º 9' 47" de latitud sud e 72º 32' 44" de longitud oèst. Fa partida del districte del meteis nom, dins la província d'Urubamba, de la Region Cusco, en Peró. La ciutat importanta mai pròcha (130 km) es Cusco, actuala capitala regionala e vièlha capitala dels incas.

Las montanhas de Machu Picchu e Huayna Picchu fan partida d'una granda formacion orografica coneguda coma Batolito de Vilcabamba dins la Cordilhièra Centrala dels Andes perovians. Se tròban sus la riba esquèrra de las gòrgas del riu d'Urubamba (conegut ancianament coma Quebrada (vabre) de Picchu ^[8]). Al pè de las sèrras e gaireben a l'entorn raja lo riu de Vilcanota-Urubamba. Las roïnas incas se tròban a mièg camin entre las cimas d'aquestas montanhas, a 450 m subre lo nivèl del riu e a 2438 m subre lo nivèl de la mar.

Las roïnas pròpriament dichas son situadas al dintre d'un territòri del Sistèma Nacional d'Airals Naturals Protegits per l'Estat (SINANPE) ^[9] apelat Santuari istoric de Machu Picchu que s'espandís subre una superfícia de 32 592 km² dins la conca del riu de Vilcanota-Urubamba (lo Willka mayu o "riu sacrat" dels incas). Lo Santuari istoric protegís una tièra d'espècias biologicas en perilh d'extincion e mantun luòc inca ^[10] que lo Machu Picchu es considerat coma lo principal.

La zona arqueologica es accessibla, pels camins incas que i menan, o en utilizar la rota de Hiram Bingham (que puja la còsta de la sèrra de Machu Picchu dempuèi l'estacion de trin de Puente Ruinas, situada al fons de las gòrjas). La visita de las roïnas es paganta pels visitaires.^[11]

Aquela rota, pasmens, es pas integrada al malhum nacional de rotas de Peró. Comença dins lo vilatge d'Aguas Calientes que sonque es accessible amb lo trin (a 3 oras de Cusco) o l'elicoptèr (a 30 min de Cusco). L'abséncia d'una rota directa al santuari de Machu Picchu es intencionala e permet de contrarotlar lo flux de visitaires dins la zona, qu'es particularament sensibla a la multitud. Pasmens aquò a pas empachat lo creissement desordenat (criticat per las autoritats culturalas) d'Aguas Calientes que viu per lo torisme .

Per arribar a Machu Picchu pel principal Camin Inca se deu far per un viatge de 3 jorns. Per aquò es necessari de prene lo trin fins al quilomètre 82 de la via ferrada Cusco - Aguas Calientes d'ont part lo trajècte a pè.

Unes visitaires prenon un carri local dempuèi Cusco fins a Ollantaytambo (via Urubamba) e d'aquí prenon un transpòrt fins al quilomètre 82. Un còp aquí seguisson las vias del trin pendent los 32 km fins a Aguas Calientes.

Lo temps es caud e umid pendent lo jorn e fresc pendent las nuèits. La temperatura oscilla entre 12 °C e 24 °C. La zona es generalament plujosa (1955 mm annals), especialament entre novembre e març. Las pluèjas, importantas, altèrnan rapidament amb de passas solelhadas.

Lo vabre de Picchu, situat a mièg camin entre los Andes e la selva amazoniana, foguèt una region colonizada per de populacions montanhòlas (venent de las regions de Vilcabamba e de la Val Sagrado, a Cusco) e pas forestièras, en recèrca d'una expancion de sas frontièras agràrias. De pròvas arqueologicas indican que l'agricultura se practica dins la region dempuèi almens 760 a.C.^[12]. Una explosion demografica se faguèt a partir del Periòde Orizont Mejan (an 900 de la nòstra èra), per de gropes pas documentats istoricament mas que foguèron benlèu ligats a l'etnia tampu de l'Urubamba. Se pensa qu'aquestes pòbles podrian aver format una part de la federacion Ayarmaca, rivalas dels primièrs incas de Cusco ^[13]. Dins aqueste periòde l'airal agricòla construit s'espandiguèt considerablament. Pasmens l'emplaçament especific de la ciutat que nos ocupa (la cresta rocosa que religa las montanhas de Machu e Huayna Picchu) presenta pas de traças de construccion anterioras al sègle XV ^[14]

Lo vabre de Picchu foguèt conquistat per Pachacutec cap a 1440 ^[15], primièr emperaire inca (1438-1470). L'emplaçament de Machu Picchu deviá impressionar lo monarca per sas caracteristicas particularas dintre la geografia sacrada de la region ^[16] e per aquò faguèt construir aquí, vèrs 1450, un complèxe urban amb de bastiments de grand luxe civils e religioses ^[17].

Se pensa que Machu Picchu aguèt una populacion mobila coma la majoritat de las llactas incas, qu'oscillava entre 300 e 1000 abitants ^[18] apartenent a un elèit (possiblament membres de la panaca de Pachacutec ^[19]) e acllas. S'es demostrat que la fòrça agricòla se compausava de colons mitmas (mitmaquna) que provenián de diferents parçans de l'empèri ^[20].

Machu Picchu, ça que la, foguèt pas jamai un complèxe isolat (donc, lo mite de la "ciutat perduda" e de "refugi secrèt" dels emperaires incas, manca d'autenticitat istorica).

Las vals que coïncidissián dins lo vabre formavan una region densament poblada qu'aumentèt fòrça sa productivitat agricòla a comptar de l'ocupacion inca en 1440 ^[21]. Los incas bastiguèron aquí fòrça cèntres administratius (los pus importants foguèron Patallacta e Quente Marca ^[22] e de nombroses complèxes agricòlas de faissas cultivadas que provesissián son alimentacion a Machu Picchu (los camps del sector agrari de la ciutat avián de resultats insufisents per aprovisionar la populacion ^[23]. La comunicacion interregionala èra possibla mercé al malhum de camins incas (8 camins menavan a Machu Picchu ^[24]). La ciutat de Picchu, pasmens, se diferencia de las localitats vesinas per la qualitat singulara de sos edificis principals.

A la mòrt de Pachacutec, e segon las costumas reialas incas, la vila de Picchu e la rèsta de sas proprietats personalas serián passadas a l'administracion de sa panaca, que deviá destinar las rendas produsidas al culte de la momia del rei defunt ^[25]. Se pensa qu'aquesta situacion contunhèt pendent los govèrns de Tupac Yupanqui (1470-1493) e Huayna Cápac (1493-1529).

Machu Picchu aguèt de pèrdre en partida son importància per aver de concórrer en prestigi amb las proprietats personalas dels emperaires successors. En fach, la dubertura d'un camin pus segur e larg entre Ollantaytambo e Vilcabamba (lo de la Val d'Amaybamba) faguèt que la rota del vabre de Picchu foguèsse mens emplegada ^[26].

La guèrra civila inca (1531-32) e l'irrupcion espanhola a Cusco en 1534 deguèron afectar considerablament la vida de Machu Picchu. La totalitat del païsans de la region èran principalament de mitmas, colons de diferentas nacions conquistadas per los incas menats de fòrça dins aqueste luòc. Aprofechèron de la casuda del sistèma economic cusquenho per tornar a lors tèrras d'origina ^[27]. La resisténcia inca dirigida per Manco Inca en 1536 convoquèt los nòbles de las regions pròchas per integrar sa cort dins l'exili de Vilcabamba ^[28] e es fòrça probable que los principals nòbles de Picchu ajan abandonat alavetz la ciutat. De documents de l'epòca indican que la region èra plena de vilas vuejas (despobladas) ^[29]. Picchu auriá contunhat d'èsser abitada e son registre s'es pas perdut e foguèt considerada coma un poblament tributari de l'encomienda espanhòla de Ollantaytambo ^[30]. Aquò significa pas necessàriament que los espanhòls visitèsson Machu Picchu sovent; en fach, sabèm que lo tribut de Picchu èra liurat als espanhòls un còp l'an dins lo vilatge de Ollantaytambo e non pas reculhit localament ^[31]. Ça que la, es clar que los espanhòls èran assabentats subre lo site encara que fins a uèi i a pas d'indicis de que los espanhòls ajan conegut son importància passada. Los documents colonials tanben mencionan lo nom d'aquel qu'èra lo curaca (benlèu lo darrièr) de Machu Picchu en 1568: Juan Mácora ^[32]. Que se nomenava "Juan" indica qu'èra estat, almens nominalament, batejat e doncas somés a l'influéncia espanhòla.

D'autres documents ^[33] indican que l'Inca Titu Cusi Yupanqui, que reinava alavetz a Vilcabamba, demandèt als fraires agustins d'anar evangelizar "Piocho" cap a 1570. Se coneis pas cap de luòc de la zona sonat "Piocho" senon "Piccho" o "Picchu", çò que fa supausar a Lumbreras que los famoses "extirpadors d'idolatrias" podrián èsser arribats a Picchu e èsser implicats dins la destruccion e l'incendi de la Torre del Temple del Solelh ^[34].

Lo soldat espanhòl Baltasar de Ocampo escriguèt a la fin del sègle XVI sus un vilatge en naut d'una montanha amb de bastiments fòrça grands ont i aviá un grand acllahuasi, als darrièrs ans de la resisténcia inca. La descripcion brèva que fa del luòc nos fa pensar a Picchu. Lo mai interessant es qu'Ocampo ditz que se ditz "Pitcos". L'unic luòc del meteis nom es "Vitcos", un site inca a Vilcabamba completament diferent del luòc descrit per Ocampo. L'autre candidat es, naturalament, Picchu ^[35]. Se sap pas fins a uèi se se tracta del meteis luòc o non. Ocampo indica qu'en aqueste luòc auriá viscut Tópac Amaro (successor de Titu Cusi e darrièr Inca de Vilcabamba).

Aprèp la casuda del reialme de Vilcabamba en 1572 e la consolidacion del poder espanhòl dins los Andes Centrals, Machu Picchu se mantenguèt dintre de la jurisdiccion de proprietats colonialas que cambièron de mans mantun còp fins al temps de la republica (en 1821). Çaquelà, ja Machu Picchu èra vengut un luòc aluenhat dels novèls camins e aisses economics de Peró. La region foguèt practicament ignorada per lo regim colonial (que mandèt pas bastir cap de temple ni de vilatge important dins la zona)... encara que pas necessàriament ignorada per l'òme andin.

D'efièch, lo sector agricòla de Machu Picchu sembla pas d'èsser estat complètament desabitat ni desconegut: de documents de 1657 ^[36] e de 1782 ^[37] fan allusion a Machu Picchu, coma tèrras d'interès agricòla. Al contrari, los bastiments principals de son airal urban, semblan pas d'èsser estats ocupats e foguèron rapidament ganhats per la vegetacion del bòsc espés.

En 1865 lo naturalista italian Antonio Raimondi passèt al pè de las roïnas sens o saber e faguèt allusion al fach que la region èra fòrça pauc poblada. En 1870, lo nòrdamerican Harry Singer vengut prospectar per las minas mencionèt pel primièr còp dins una carta l'emplaçament del tuc de Machu Picchu e se referís al Huayna Picchu coma tuc de "Huaca de l'Inca", nom que revèla clarament una coneissença del ligam amb los incas e tanben suggerís un caractèr religiós (una huaca, dins los Andes Ancians, èra un luòc sagrat) ^[38]. Dins la carta de 1874 de l'alemand Herman Gohring son mencionadas e plaçadas dins lors luòcs exactes las doas montanhas ^[39]. Lo viatjaire francés Xerris Wiener afirmava que i aviá de "roïnas a Machu Picchu" en 1880 mas las poguèt pas aténher ^[40]. Tot indica que l'existéncia de las roïnas s'èra pas desbrembada.

Las primièras referéncias dirèctas actualament conegudas sus lo luòc de Machu Picchu indican qu'Agustín Lizárraga, un arrendièr de tèrras de Cusco, arribèt sus plaça lo 14 de julh de 1902 en guidant los autres cusquenhs Gabino Sánchez, Enrique Palma e Just Ochoa ^[41]. Los visitaires daissèron un graffiti amb lors noms sus una de las parets del Temple de las Tres Fenèstras que foguèt mai tard verificat per divèrsas personas ^[42]. I a d'informacions que suggerisson que Lizárraga aviá ja visitat Machu Picchu en companhiá de Luis Béjar en 1894 ^[43]. Lizárraga mostrava los bastiments als "visitaires" encara que la natura exacta de sas activitats siá pas encara coneguda ^[44].

Hiram Bingham, un professor american d'istòria interessat en trapar los darrièrs reduches incas de Vilcabamba aguèt coneissença sus Lizárraga a comptar de sos contactes amb los terratenents locals ^[45]. Foguèt aital qu'arribèt a Machu Picchu lo 24 de junh de 1911 guidat per un arrendièr de tèrras (Melchor Arteaga) e acompanhat per un sergent de la gàrdia civila peroviana nomenat Carrasco ^[46]. Trobèron doas familhas de païsans que vivián aquí: los Recharte e los Álvarez, qu'utilizavan los planets del sud de las roïnas per cultivar e bevián l'aiga d'un canal inca qu'encara foncionava e que menava l'aiga d'una font. Pablo Recharte, un dels mainatges de Machu Picchu, guidèt Bingham fins a la "zona urbana" cobèrta pel bòsc ^[47].

Bingham demorèt fòrça impressionat per çò que veguèt, e gestionèt los emparaments e favors de l'Universitat de Yale, la National Geographic Society e lo govèrn perovian per tal d'iniciar sul pic l'estudi scientific del luòc ^[48]. Atal, amb l'engenhaire Ellwood Erdis, l'osteològ George Eaton, la participacion dirècta de Toribio Recharte e Anacleto Álvarez e un grop de trabalhaires locals anonims, Bingham dirigèt las òbras arqueologicas a Machu Picchu de 1912 fins a 1915, periòde dins lo qual se netegèt l'espesura e se faguèron de cavaments de las tombas incas dins los extramurs de la ciutat. La "vida publica" de Machu Picchu comença en 1913 amb la publicacion de tot aquò dins un article de la revista de la National Geographic. Es ben segur que Bingham descurbiguèt pas Machu Picchu al sens estricte del mot (degun o faguèt pas, atengut que jamai se "perdèt" realament) es indobtable qu'aguèt lo merit d'èsser la primièra persona que reconeguèt l'importància de las roïnas, en las estudiant amb una còla multidisciplinària e en divulgant sas descobèrtas. Aquò malgrat que los critèris arqueologics de trabalh fòguesson pas los del periòde actual ^[49] e la polemica al subjècte de la sortida illegala del país del material arqueologic excavat ^[50] que fins ara es pas estat restituit al govèrn perovian.^[51]

Entre 1924 e 1928 Martín Chambi e Juan Manuel Figueroa faguèron una seria de fotografias a Machu Picchu que foguèron publicadas dins divèrsas revistas perovianas, fasent créisser l'interès local per las roïnas e en las transformant en un simbòl nacional ^[52]. Amb lo temps (e especialament amb la dubertura en 1948 d'una via carroçabla que pujava la còsta de la montanha fins a las roïnas dempuèi l'estacion de tren) Machu Picchu venguèt la destinacion toristica principala de Peró. Pendent los dos primièrs tèrces del sègle XX, çaquelà, l'interès per son esplecha toristica foguèt pus fòrt que non pas lo de la conservacion e de l'estudi de las roïnas, çò qu'empachèt pas que qualques cercaires importants avancèsson dins la resolucion dels mistèris de Machu Picchu (en destacant especialament las òbras de la Viking Found dirigida per Paul Fejos suls luòcs incas a l'entorn de Machu Picchu e las investigacions de Luis I. Valcárcel qu'identifiquèron pel primièr còp lo luòc amb Pachacutec). Tre lo decenni de 1970, de generacions novèlas d'arqueològs (Chávez Ballón, Lorenzo, Ramos Condori, Zapata, Sánchez, Valencia, Gibaja), istorians (Glave e Remy, Rowe, Angles), astronòms (Dearborn, White, Thomson), antropològs (Reinhard, Urton), s'ocupèron de l'investigacion de las roïnas e de lor passat.

L'establiment d'una Zona d'Aparament Ecologic a l'entorn de las roïnas (1981), l'inclusion de Machu Picchu dins la Lista del Patrimòni Mondial (1983), e l'adopcion d'un Plan Mèstre per lo desvolopament sostenible de la region (2005) son estats los faches fondamentals mai importants dins l'esfòrç per conservar Machu Picchu e son entorn. Çaquelà, contra aquestes esfòrçes i a agut qualques marridas restauracions parcialas passadas ^[53], d'incendis forestièrs (coma lo de 1997) e de conflictes politics sorgits dins las localitats pròchas per una melhora distribucion de las ressorsas obtengudas per l'Estat dins l'administracion de las roïnas. Lo 10 de novembre de 2003 lo Congrès de Peró votèt la lei 28100 qu'establís que 10% dels beneficis eissits del pagament de l'entrada al Parc Arqueologic de Machu Picchu administrat per l'Institut Nacional de Cultura, seràn atribuits a la comuna de Machu Picchu ^[54].

Lo 12 de julh de 2006 lo Congrès de Peró emetèt la lei 28778 pel repatriament dels objèctes arqueologics que fan partida de la colleccion Machu Picchu del Musèu Peabody a l'Universitat de Yale als Estats Units d'America, que foguèron autorizats de sortir del país pel Decrèt Suprèm 1529 del 31 d'octobre de 1912 e pel Decrèt Suprèm 31 del 27 de genièr de 1916 [54]. En 2007, lo govèrn de Peró decretèt lo 7 de julh coma lo "Jorn del Santuari Istoric de Machu Picchu, Novèla Meravilha del Mond", pr'amor que lo 7 de julh de 2007 Machu Picchu foguèt designat coma un dels ganhaires de la lista de las Sèt Meravilhas del Mond Modèrne ^[55].

L'airal bastit a Machu Picchu es de 530 m de long per 200 m de larg e includís almens 172 encenchas. Lo complèxe es clarament dividit en doas grandas zonas: la zona agricòla (formada per un ensemble de terrassas de cultura), que se tròba al sud, e la zona urbana (qu'es, supausada, aquela ont visquèron sos ocupants e ont se desvolopèron las principalas activitats civilas e religiosas). Las doas zonas son separadas per un mur, una val pichona e una escaleta, elements que corrisson en parallèl per la còsta èst de la montanha.

Las faissas o terrassas de cultura de Machu Picchu semblan de grands escalièrs bastits sus lo versant. Son d'estructuras formadas per un mur de pèira e comolas de divèrses jaces de material (pèiras, argila e tèrra) que facilitan lo drenatge, en evitant que l'aiga siá restancada (per que i a fòrça pluèja dins la zona) e tombe l'estructura. Aqueste tipe de bastiment permetèt la cultura fins al primièr decenni del sègle XX. D'autres faissas pus pichonas se tròban dins la part bassa de Machu Picchu, al torn de tota la ciutat. Sa foncion èra pas agricòla senon de servir de murs de sostenement.

Cinc grands bastiments se plaçan sus las terrassas a l'èst del camin inca qu'arriba a Machu Picchu del sud. Foguèron emplegats coma zonas de provesiment. A l'oèst del camin se tròban d'autres grands ensembles de terrassas: d'unes concentrics de forma semicirculara e d'autres dreches.

Un mur d'aperaquí 400 m de long dividís la ciutat de l'airal agricòla. Parallèl al mur cor un valat pichon utilizat pel drenatge principal de la ciutat. Dins la part nauta del mur i a la pòrta de Machu Picchu qu'aviá un mecanisme de barrament intèrne. La zona urbana es estada dividida pels arqueològs actuals en grops de bastiments nomenats amb un numèro de 1 a 18. Encara que siaga sempre valid l'esquèma definit per Chávez Ballón en 1961 que la dividís en un sector hanan (naut) e autre hurin (bas) segon la division tradicionala de la societat e la ierarquia andina. L'ais fisic d'aquesta division es una plaça alongada, bastida sus de terrassas a de nivèls diferents segon l'inclinason de la montanha. Lo segond ais important de la ciutat forma una crotz amb lo precedent, en traversant practicament tota la largor de las roïnas d'èst en oèst: consistís en dos elements: una escala larga e longa que fa foncion de "carrièra principala" e un ensemble de fonts d'aiga elaboradas que corron parallèlament a aquela. A lor interseccion son plaçadas la residéncia de l'inca, lo temple-observatòri de la torre e la primièra e pus importanta de las fonts d'aiga.

Ensemble 1

L'ensemble 1 inclutz d'estructuras restacadas amb l'atencion a los qu'arribavan a la ciutat per la pòrta (un "airal vestibular"),^[56] d'estables per los camelids, talhièrs, codines e abitacions. Tot aquò al costat èst del camin, dins una succession de carrièras parallèlas que davalan per la còsta de la montanha. Lo bastiment mai important (lo bastiment vestibular) aviá dos estatges e divèrses accèsses. A man esquèrra del camin d'acuèlh i a d'abitacions de mendre reng que serián restacadas amb lo trabalh dins las peirièras, plaçadas dins los voltants d'aqueste sector. Tots los bastiments son d'arquitectura comuna e fòrça d'eles èran emblanquinats e pintats.

S'i accedís per un portal de dobla camba, qu'èra barrat (i a las rèstas d'un mecanisme de seguretat). Lo bastiment principal es conegut coma Torreón, de blòcs finament talhats. Foguèt utilizat per de ceremònias ligadas amb lo solstici de junh ^[57]. Una de sas fenèstras mòstra de traças d'ornaments incrustats que foguèron arrancats a mantun moment de l'istòria de Machu Picchu, en destruire una partida de son estructura. Al delà i a de traças d'un grand incendi. Lo Torreón es bastit subre una granda ròca que dejós i a una pichona bauma qu'es estada recobrida complètament amb de maçonariá fina. Se crei que foguèt un mausolèu e que dins sas grandas nichas repausavan de momias. Lumbreras tanben crei qu'i a d'indicis que permeton de pensar que foguèt lo mausolèu de Pachacutec e que sa momia foguèt aquí fins a l'irrupcion espanhòla a Cusco.^[58]

Residéncia Reiala Demest los bastiments destinats a l'abitacion aqueste es lo pus fin, grand e melhor distribuit de Machu Picchu. Sa pòrta d'accès dona sus la primièra font de la ciutat e, en crosar la carrièra formada per lo grand peiron, al Temple del Solelh. Compren doas abitacions de grands lindals monolitics e murs de pèira ben talhada. Una d'aquestas abitacions a accès a una cambra de servici amb un canal d'escolador. L'ensems inclutz un corral per camelids e una terrassa privada amb vista sul costat èst de la ciutat.

Plaça Sagrada Se nomena atal un ensems de bastiments dispausats a l'entorn d'un pati carrat. Tot indica que lo luòc foguèt destinat a de rituals divèrses. Inclutz dos dels melhors bastiments de Machu Picchu, que son formats per de ròcas talhadas fòrça grandas: lo Temple de las Tres fenèstras (que sos murs de blòts grands poligonals foguèron assemblats coma un puzzle) e lo Temple Principal (de blòts pus regulars) que se pensa que foguèt lo principal claus ceremonial de la ciutat. Unit a aqueste darrièr i a lo nomenat "ostal del prèire" o "cambra dels ornaments". D'indicis suggerisson que la bastison de l'ensems general restèt inacabada.

Intihuatana Se tracta d'un pojòl que sos flancs foguèron transformats en terrassas, en prenent atal la forma d'una granda piramida de basa poligonala. Inclutz dos longs escalièrs d'accès, al nòrd e al sud, aquest darrièr èssent especialament interessant de per sa longor e per èsser talhat en una sola ròca. Enrodada per amont de bastiments d'elèit, se tròba la pèira Intihuatana ("ont lo Solelh s'arrapa"), un dels objèctes mai estudiats de Machu Picchu, qu'es estat restacat amb una tièra de luòcs considerats sagrats que s'i pòdon establir d'alinhaments clars amb d'eveniments astronomics e las montanhas a l'entorn.

Ròca Sagrada Es una pèira plana pausada sus un pedestal grand. Es un tèrme geografic que marca l'extrèm nòrd de la ciutat e es lo punt de partida del camin a Huayna Picchu.

Grop dels Tres Portals Es un ensems arquitectural grand dominat per tres grandas kanchas plaçadas simetricament e que comunican entre elas. Sos portals, fachs del meteis biais, confrontan la plaça principala de Machu Picchu. Inclutz d'ostals e de talhiers.^[59]

Grop dels Mortièrs o Acllahuasi Es l'ensems pus grand de la ciutat que, malgrat aquò, aguèt una sola pòrta d'entrada, çò que podriá significar qu'èra l'Acllahuasi (o l'ostal de femnas causidas) de Machu Picchu, utilizadas pel servici religiós e per l'artesanat fin. Inclutz una cambra famosa de pèira ben talhada que dins son membre se tròban dos afloraments rocoses talhats en forma de mortièrs redonds utilizats per mòure lo gran. Mai d'un autor crei qu'aqueles èran emplits d'aiga e que s'i miralhavan los astres. L'ensems inclutz de pròvas d'un usatge ritual (i a d'autars e encara d'una kancha bastida a l'entorn d'una ròca granda). Una partida de sos abitats semblan d'èsser estats los ostals dels elèits.^[60]

Grop del Condor

Es un ensems grand de bastiments, que son traçat es pas sempre regular, que proficha los contorns de las ròcas. Inclutz mai d'una cauna que i a d'indicis d'un emplec ritual e una pèira granda talhada dins lo centre d'un pati grand que mai d'un i vei la representacion d'un condor. Al sud del "condor" se tròban los ostals dels elèits, qu'avián l'unic accès privat a una de las fonts de Machu Picchu. Demest los ostals e lo pati del condor s'es identificat de rèstas claras de bastiments dedicats a la creatura de Cavia porcellus.

Peiron de las fonts

Es un ensems format per un escalièr grand amb un sistèma de 16 casudas artificialas d'aiga, que la majoritat son plan talhadas en blòts poligonals e enrodadas de canalòts laurats dins la ròca. L'aiga ven d'una font situada dins las nautors del puèg de Machu Picchu que foguèt canalizada al temps dels incas. Un sistèma addicional amont de la montanha recuèlh las infiltracions de pluèja de la montanha e las deriva al canal principal.^[61]

Una ciutat de pèira bastida amont d'un "istme" entre doas montanhas e entre doas falhas geologicas, dins una region somesa a de constants tèrratrems e, subretot, a de fòrtas pluèjas tot l'an supausa una escomesa per que que sia bastisseire: Defugir que tot lo complèxe se demolisca. Segon Alfredo Valencia e Keneth Wright Lo Secret de la longevitat de Machu Picchu es son sistèma de drenatge .^[62] D'efièch lo sòl de las zonas non cobèrtas es provesit d'un sistèma de drenatge que consista en jaces de grava (pèiras trituradas) e ròcas per evitar l'infiltracion de l'aiga de pluèja. 129 canals de drenatge.^[63] s'espandisson per tot l'airal urban, concebut d'un biais d'evitar regiscladas e erosion, desembocant dins sa màger part dins lo valat que dessepara l'airal urban de l'agricòla, qu'èra en realitat l'escolador principal de la ciutat. Se calcula que los 60% del esfòrç constructiu de Machu Picchu foguèt per las fondacions sus las terrassas emplidas de gravas per un bon drenatge de las aigas restantas ^[64]

Pareis evident que los bastisseires prenguèron en compte de criteris astronomics e rituals per la construccion coma lo confirman los estudis de Dearborn, White, Thomson e Reinhard, entre autres. D'efièch, l'alinhament d'unes edificis importants coïncidís amb l'azimut solar durant los solsticis d'un biais constant qu'es pas fortuït,^[65] amb los punts del levant e del ponent a d'epòcas determinada de l'anada e amb los sucs de las montanhas a l'entorn.^[66]

Totas las construccions conservadas son de granit de color blancassa, compausadas de 60% de feldespat, 30% de quars e 10% de mica.^[67] Totes los materials venián de las peirièras cavadas a l'entorn del complèxe inca.

An entre 6 e 7 grases de duretat sus l'escala de MOHS. Al temps dels incas la pèira foguèt trabalhada amb d'aisinas de bronze (s'utilizava pas d'aisinas de fèrre dins lo Peró ancian) e percutors de pèiras mai duras. Las pèiras foguèron alisadas per abrasion amb d'arena e pèira.^[68]

Gaireben totes los edificis son de forma rectangulara. D'unes an una, doas e fins a uèit pòrtas, normalament en un sol dels costats largs del rectangle. Existisson paucas construccions de forma corba o circularas.

Son frequentas las construccions sonadas huayranas. Aquestas an sonque tres parets. Dins aquel cas dins l'espaci del mur mancant apareis de còps que i a una colomneta de pèira per sosténer una fusta que serviá de supòrt al teulat. Existisson tanben d'huayranas doblas (doas huayranas unidas per un mur median) a las que se sona masmas.

Las construccions abitualament seguisson l'esquèma de kanchas, es a dire, quatre construccions rectangularas dispausadas a l'entorn d'un pati central unidas per un axe de simetria transversal.^[69] Totas las pòrtas donan sus aquel pati.

Los materials dels murs de pèira son basicament de dos tipes:

De pèira correnta unida amb de mortièr de fanga e d'autras substàncias. Semblariá qu'aquestas construccions (que son en majoritat a Machu Picchu) foguèron aliscadas amb un jaç d'argila e pintadas (de colors jaune^[70] e roge).^[71] La desintegracion primairenca dels teulats de las construccions las faguèt venir vulnerablas a la pluèja permanenta de la zona e, per aquò, se son pas conservadas.

De pèira finament talhada dins las construccions dels elèits. Son de blòts de granit, sens rebocatge e perfectament talhats en forma de prismas rectangulars (parallelepipèdes, coma las bricas) o poligonals. Sas fàcias exterioras podián èsser protuberantas o ben perfectament lisas. Dins aquestes cas l'union dels blòts pareis perfècta e faguèt pensar a d'unes que i aviá pas cap de cement; mas i a ben un jaç finòt de material aglutinant entre las pèiras mas qu'es invisible del defòra.^[72] L'esfòrç d'aquestas realizacions dins una societat sens aisina de fèrre (coneissián solament lo bronze) es remarcable.

S'es pas conservada cap de teulada originala, mas se pensa que la majoritat de las construccions avián una teulada de dos o quatre pendís e èran sostengudas per una estructura de fustas de vèrnhe (Alnus acuminata)^[73] estacada e cobèrta per un jaç de palha de (Stipa ichuun). La fragilitat d'aqueste tipe de palha e l'importància de las pluèjas dins la region fasián qu'èra necessari qu'aquestas teuladas aguèsson una fòrta inclinason, fins a 63º.^[74] Aital la nautor de las teuladas aumentava fòrça la de la rèsta de l'edifici.

Coma es classic dins l'arquitectura inca la majoritat de las pòrtas, fenèstras e nichas (sonadas falsas fenèstras) an una forma trapezoïdala, pus larga a la basa qu'al lindal. Los lindals podián èsser de fusta o de pèira (un sol blòt grand). Las pòrtas dels claus mai importants èran de dobla camba e dins qualques cas inclusián un mecanisme de tancadura al dintre.

Las parets interioras d'una bona partida de las construccions tenon de nichas de forma trapezoïdala, joncha a las fenèstras. De blòts cilindrics o rectangulars despassan dels murs, dispausats d'un biais simetric amb las nichas e las fenèstras.

Machu Picchu, coma partida integranta d'una region de grands movements economics al temps de Pachacutec, èra integrada dins lo malhum de camins incas de l'empèri. Per aquestas vias podèm, encara uèi, accedir a d'autres complèxes incas pròches que presentan un grand interès. Al nòrd, per las bifurcacions del camin de Huayna Picchu se pòt arribar al nomenat Temple de la Luna o a la cima de la montanha ont i a de construccions incas. A l'oèst es lo camin que mena a Intipata e passa pel famós Pont mobil. Un autre camin, que preniá Agustín Lizárraga, mena fins al riu e a Sant Miquèl.

Al sud, se tròba la rota mai coneguda e la principala de totas, qu'es la rota de trekking mai populara de Peró. Lo Camin Inca a Machu Picchu es una correguda de 3 a 4 jorns que seguís çò qu'a la fin del sègle XV foguèt la principala rota d'accès a Machu Picchu, que començava al Complèxe de Llactapata e passava pels centres ceremonials de Sayacmarca, Phuyupatamarca e Wiñay Wayna, per acabar a Intipunku.

• Hiram Bingham portèt 5000 pèças arqueologicas a l'Universitat de Yale, produch dels escavaments a Machu Picchu. Fins ara son pas estadas tornadas, malgrat las reclamacions del govèrn perovian.

• En mai de 2005, l'anciana vila jordaniana de Petra s'embessonèt amb la vila de Machu Picchu.

1. ↑ Teofilo Laime Acopa, Diccionario Bilingüe, Iskay simipi yuyay k'ancha, Quechua – Castellano, Castellano – Quechua: machu - adj. y s. m. Viejo. Hombre de mucha edad (Úsase también para animales). - machu - s. m. Anciano. Viejo. pikchu - s. Pirámide. Sólido puntiagudo de varias caras. || Cono. Ch'utu. machu pikchu - s. La gran ciudadela pétrea que fue quizá uno de los más grandes monumentos religiosos del incanato, entre el valle del Cusco y la selva virgen (JAL). || Monumento arqueológico situado en el departamento actual del Cusco, junto al río Urubamba, en una cumbre casi inaccesible (JL).
2. ↑ Glave e Remy 1983: 247
3. ↑ Un document judiciari de 1568 trapat per Glave e Remy (1983) e agrandit per Rowe (1990) fa referéncia al caractèr privat de mantun cèntre poblats de la region de "Picchu" a l'epòca inca, qu'inclusiá Machu Picchu. La proprietat personala èra una potestat exclusiva dels governants incas e es un subjècte que María Rostworowski a largament trabalhat (1993 : 105 - 146). Sul caractèr "privat" de Machu Picchu i a un consensus (Rowe, Burger, Lumbreras, Wright, Valencia, Rostworowski, Reinhard), mas Kauffmann es pas d'acòrd (Kauffman 2006: 62)
4. ↑ Alfredo Valencia en Burger et. al. 2006 : 81
5. ↑ I a pas de constatacion d'un usatge militar: L'airal agricòla e l'origina de las fonts d'aiga de Machu Picchu son pus luenh dels murs de la ciutat çò que fa que Machu Picchu suportariá pas un sètge long; la muralha es pas tròp nauta e lo valat es en realitat un escolador(Wright e Valencia, dins http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/ mas lo subjècte èra ja estat suggerit per Buse (1962). Los enemics mai pròches dels incas a l'epòca de Pachacutec èran dins la val d'Apurímac (Rowe 1990, 142 ; Rostworowski 2004, 53) que Machu Picchu n'èra separat per la region granda de Vilcabamba. La natura e los bastiments dels establiments incas per l'usatge militar arqueologicament coneguts dins la region (coma Marcaypiri, Salapunko e Huilca Raccay, prospectats pel Projècte Cusichaca (Kendall 1987 : 98) son totes diferents de Machu Picchu. Sus la basa del tipe de rèstas umanas trobadas dins los crotons de Machu Picchu, Lumbreras afirma: "tot senhala que la populacion inclusiá pas de guerrièrs" (https://web.archive.org/web/20070227192422/http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/actividades.htm). Kauffman o corrobòra en senhalar que "se poiriá pas dire qu'èra una fortalesa. E en cas que o foguèsse: contra qual?" (Kauffmann 2006: 62)
6. ↑ Lo 20 de setembre de 2006 e dins l'encastre de la XXX Convencion Panamericana d'Engenhaires se declarèt Machu Picchu (e lo complèxe inca de Tipón) de Monument Istoric de la Engenhariá Civila
7. ↑ D'autras informacions subre sa popularitat: en 2006 al Reialme Unit los legeires britanics de Wanderlust causiguèron Machu Picchu coma la primièra meravilha del monde. (http://www.etravelblackboard.com/index.asp?id=43564&nav=21) (https://web.archive.org/web/20070315133717/http://www.thisistravel.co.uk/travel/news/London-Eye-is-oneofworldswonders-article.html?in_article_id=45530). Aqueste meteis an una enquesta de la NHK sus las destinacions favoritas dels japoneses demest los sits del Patrimòni Mondial designèt Machu Picchu en primièra posicion (https://web.archive.org/web/20070211124920/http://www.nhk.or.jp/sekaiisan/ranking/index0722.html). La revista Travel at Home (EEUU) inclutz un torn a Machu Picchu coma un dels dètz màgers per viatjar sol pel mond (l'interessent es que todos los demás sitios en la lista son resorts): (www.rpp.com.pe/portada/nacional/47114_1.php)
8. ↑ Glave e Remy 1983 : 4
9. ↑ Qu'es lo sistèma de Parcs Nacionals de Peró, jol contraròtle de l'Institut Nacional de las Ressorsas Naturalas (INRENA)
10. ↑ Se'n pòt mencionar Patallacta, Quente e Torontoy dins lo fons de la Val e las roïnas de Runkuracay, Sayaqmarca, Phuyupatamarca, Wiñay Wayna, Intipata e fòrça autras dins los versants de las montanhas pròchas, en mai d'un malhum de camins incas e de complèxes agricòlas ancians
11. ↑ Al començament de 2007 los estrangièrs devián pagar US$ 20, e los perovians US$ 10.
12. ↑ Kendall 1994: 102
13. ↑ Kendall 1994: 103
14. ↑ Valencia e Gibaja 1992 : 319
15. ↑ Aquò ven, segon Rowe, de las cronicas del sègle XVI de Martín de Murúa e de Miguel Cabello de Balboa (Rowe 1990: 143)
16. ↑ Reinhard (1991) a cercat sus aqueste subjècte e a trobat d'indicis nombroses d'alinhaments e de relacions visiblas dempuèi Machu Picchu entre montanhas consideradas sagradas, huacas e lo percors del solelh a de datas clau del calendièr andin
17. ↑ La data ven de doas fonts: d'una part los documents presentats per Glave e Remy (1983) e John Rowe (1990) que suggerisson que Pachacutec faguèt bastir Machu Picchu en las annadas de 1450 e d'autra part la datacion del radiocarbòni obtengut per Reinaldo Chohfi e Rainer Berger dins l'encencha 6 de las Colcas de Machu Picchu (Valencia e Gibaja 1992: 317)
18. ↑ http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/
19. ↑ Lumbreras 2005 : https://web.archive.org/web/20110625192319/http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/presentacion.htm
20. ↑ Las recèrcas osteologicas d'Eaton en 1912 e sa revision per Verano (Burger et al. 2003) mòstran qu'i aviá a Machu Picchu tant d'estajants originaris de la còsta nòrd peroviana coma de l'altiplan bolivian. Aqueste fach foguèt tanben notat per Chávez Ballón (1961) dins son estudi sus la ceramica de Machu Picchu. Sembla qu'èran de mitamaquna o de mitmas, de colons allistats per l'Estat e enviats per de rasons politicas (pena o prèmi) a viure e a trabalhar dins unas zonas de l'empèri aluenhadas de lors tèrras d'origina
21. ↑ Las recèrcas del Projècte Cusichaca (Kendall,1988: 100) senhalan que se produsissiá un 90% de produccion excedentària agricòla dins l'airal. Que se'n fasiá? Tot senhala que aprovisionava la Val Sagrada encara mai poblada e la capitala inca Cusco relativament pròcha
22. ↑ Kendall, 1988: 99
23. ↑ Valencia e Gibaja : 324
24. ↑ Valencia e Gibaja 1992: 22
25. ↑ Un document de 1568, utilizat tanben per tal d'identificar Machu Picchu coma proprietat personala de Pachacutec, relata que las tèrras del vabre de Picchu foguèron consacradas a de ceremònias del culte dels mòrts (Rowe 1990: 152) çò qu'es coerent amb la teoria de la proprietat personala de Pachacutec
26. ↑ Rowe, 1990: 143
27. ↑ Valencia e Gibaja 1992, 324 ; Kauffman 2006, 64; Lumbreras 2006 : https://web.archive.org/web/20080821113259/http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/actividades1.htm
28. ↑ Kauffman, 2006 : 67
29. ↑ Rowe, 1990: 140
30. ↑ Que son primièr encomendero (colon qu'a d'indians en comission) foguèt lo conquistaire Hernando Pizarro (Glave e Remy 1983: 6
31. ↑ Rowe 1990 : 142
32. ↑ Glave e Remy 1983 : 247
33. ↑ Ibid.
34. ↑ https://web.archive.org/web/20080821114635/http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/desocupa.htm
35. ↑ Valcárcel 1968
36. ↑ Glave e Remy: 191
37. ↑ Que se'n publiquèt una informacion dins lo numèro 1745 de la revista '"Caretas de Lima"
38. ↑ https://web.archive.org/web/20120119020818/http://www.mapuche.info/indgen/lavozdelinterior040121.html
39. ↑ Mould de Pease n'utiliza coma cobertura de son libre de 2003
40. ↑ Kauffman Doig 2006: 18
41. ↑ Mould 2003, 57
42. ↑ Hiram Bingham trapèt lo graffiti en 1911 coma el meteis reconeis dins son libre de 1922 (http://www.gutenberg.org/files/10772/10772-h/10772-h.htm). Luis Cossío o vegèt en 1912. Pus tard foguèt escafat per Bingham per rasons de manten, mas mai suggerís amb mesfisança que volguèt eliminar Lizárraga de l'istòria, per demorar el meteis l'unic "descobreire". Ça que la, dins sas nòtas personalas, Bingham apèla Lizárraga "descobreire de Machu Picchu" (Mould 2003: 56) encara que los autors contemporanèus remeton en question la pertinéncia d'aqueste títol
43. ↑ http://www.arqueologiamericana.com.br/artigos/artigo_06.htm e http://www.labyrinthia.com/bingham.htm
44. ↑ Mould de Pease cita d'indicis nombroses que, a son vejaire, suggerisson de cercar l'istòria de Lizárraga en rason de son inclinacion supausada de colleccionar de "tresaurs"; Mould 2003.
45. ↑ Bingham 1922 : http://www.kellscraft.com/IncaLand/incalands10.html
46. ↑ Bingham 1963 :259
47. ↑ Bingham 1963 : 263
48. ↑ Bingham 1913: 567
49. ↑ unes criteris que, ça que la, predominavan dins l'arqueología naissenta d'alavetz, segon o ditz Lumbreras en https://web.archive.org/web/20080914135226/http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/desarque1.htm
50. ↑ Aperaquí 5000 pèças arqueologicas foguèron enviadas de biais provisòri a l'Universitat de Yale als EUA dins la tòca de los cercar a per l'escambi de la restitucion a Peró e lor divulgacion de las recèrcas e de las fotografias fachas (*Mould de *Pease 2003 : 58). Encara que i aviá de disposicions legalas que permetián aquela exportacion (lo decret suprem del 31 d'octòbre de 1912, senhat pel president Augusto B. Leguía), contravenián a la legislación peroviana d'aquela epòca.
51. ↑ Sobre la posición peruana véase
52. ↑ https://web.archive.org/web/20051024012028/http://www.casamerica.es/utilidades/expos/pag/2002/chambi.htm
53. ↑ descritas críticamente por Valencia e Gibaja 1992: 275
54. ↑ (es) https://web.archive.org/web/20070927003009/http://www.congreso.gob.pe/ntley/Imagenes/Leyes/28100.pdf
55. ↑ (es) https://web.archive.org/web/20150511110919/http://www4.congreso.gob.pe/ntley/Imagenes/Leyes/28778.pdf
56. ↑ Lumbreras 2006 : https://web.archive.org/web/20080109132951/http://machupicchu.perucultural.org.pe/dscseccion2.htm
57. ↑ Ziegler 2003; Reinhard 1997
58. ↑ Machu Picchu
59. ↑ Valencia e Gibaja 1992 : 312
60. ↑ Valencia e Gibaja 1992 : 313
61. ↑ Wright e Valencia en www.enjoy-machu-picchu.org/machu-picchu/informacion-especial-machu-picchu-ingeniería-machu-picchu.php.
62. ↑ Wright, Valencia e Lorah 2000, http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/
63. ↑ ibid
64. ↑ Ibid.
65. ↑ Ziegler, 2003 en https://web.archive.org/web/20070726083525/http://www.adventurespecialists.org/mapi1.html
66. ↑ Reinhard 1991, 41-62
67. ↑ http://www.qosqo.com/qosqoes/litica.html. También http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu/
68. ↑ Agurto 1987 : 131
69. ↑ Bouchard 1991 : 442
70. ↑ Las excavaciones de Julihno Zapata en el Conjunto 1 han encontrado suficientes restos de esta pintura (Valencia e Gibaja, 39X)
71. ↑ Lo testimoni de Luis Rodríguez, que trabalhèt dins las recèrcas de 1911-1915 revèla la descobèrta de divèrses rebocats roges pendent las òbras d'escavaments de Bingham (Mould de Pease 2003: 214)
72. ↑ Bouchard 1991 : 436 ; Valencia e Gibaja 1992.
73. ↑ Agurto 1987: 193-197
74. ↑ En acòrd amb los trabalhs d'Eulogio Cabada dins lo Grop dels Tres Portals. (Agurto, 1987: 189)

• • 

• AGURTO CALVO, Santiago - Estudios acerca de la Construcción, Arquitectura y Planeamiento incas - 1987 - Lima: CAPECO
• BINGHAM, Hiram - INCA LAND. Explorations in the Highlands of Peru - 1923 - Cambridge - The Riverside Press - http://www.kellscraft.com/IncaLand/incalandscontents.html
• BINGHAM, Hiram - La ciudad perdida de los incas. Historia de Machu Picchu y sus constructores - 1964 - Santiago de Chile: Zig Zag
• BOUCHARD, Jean Francois - La arquitectura Inca - Los incas y el antiguo Perú - 1991 - Madrid: Sociedad Estatal Quinto Centenario
• BURGER, Richard y Lucy Salazar, editores - Machu Picchu: Unveiling the Mystery of the Incas - 2004 - New Haven: Yale University Press
• BUSE DE LA GUERRA, Hermann - Machu Picchu - 1961 - Lima: Nueva Crónica
• GLAVE, Luis Miguel y Maria Isabel REMY - Estructura Agraria y vida rural en una región Andina. Ollantaytambo entre los sègles XVI e XIX - 1983 - Cusco : Centro de Estudios Rurales Andinos Bartolomé de las Casas
• KAUFFMANN DOIG, Federico - Machu Picchu, tesoro inca - 2006 - Lima: Cartolan
• KENDALL, Ann - Proyecto arqueológico Cusichaca, Cusco : investigaciones arqueológicas y de rehabilitación agrícola - 1994 - Lima: Southern Peru Copper Corporation
• LUMBRERAS - Luis - Machu Picchu - 2006 - Lima, Perú - Fundación Telefónica - https://web.archive.org/web/20110625192005/http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/
• Mould de Pease, Mariana - Machu Picchu y el código de ética de la Sociedad de Arqueología Americana : una invitación al diálogo intercultural - 2003 - Lima: CONCYTEC
• REINHARD, Johann - Machu Picchu, the Sacred Center - 1991 - Lima: nuevas Imágenes
• ROSTWOROWSKI, María - Ensayos de Historia Andina: Elites, etnias, recursos - 1993 - Lima : Instituto de Estudios Peruanos
• ROWE, John H. - Machu Picchu a la luz de los documentos del sègle XVI - 1990 - Histórica, XIV, 1
• VALCARCEL, Luis E. - Machu Picchu: El más famoso monumento arqueológico del Perú - 1964 - Buenos Aires: EUDEBA
• VALENCIA, Alfredo y Arminda GIBAJA - Machu Picchu: la investigación y conservación del monumento arqueológico después de Hiram Bingham - 1992 - Cusco: Municipalidad del Cusco
• WRIGHT, Kenneth, Alfredo VALENCIA y William L. LORAH - Ancient Machu Picchu Drainage Engineering - 1999 - Journal of Irrigation and Drainage Engineering, Vol. 125, No. 6 - http://www.waterhistory.org/histories/machupicchu
• ZAPATA, Antonio - Guía de Machu Picchu - 1999 - Lima: PROMPERU
• ZIEGLER, Gary y J. McKim MALVILLE - Machu Picchu, Inca Pachacuti’s Sacred City: A multiple ritual, ceremonial and administrative center - 2003 - https://web.archive.org/web/20070726083525/http://www.adventurespecialists.org/mapi1.html

• 
• Pachacutec
• Hiram Bingham
• Huayna Picchu
• Alturas de Machu Picchu / Nautors de Machu Picchu : Pablo Neruda

• 

• (es) (en) (fr) Torn virtual de Machu Picchu - Vistas a 360 degràs
• (es) Sit sul Patrimòni de Peró
• (es) (en) Machu Picchu
• (es) Litigi amb l'Universitat de Yale
• (es) Litigi amb l'Universitat de Yale
• (en) Rediscover Machu Picchu
• (en) Declaracion del Santuari istoric de Machu Picchu coma Patrimòni Mondial de l'Umanitat per l'UNESCO

• 
• [1]

• sus YouTube... mai de 11 900 documents subre Machu Picchu en picar coma clau Machu Picchu Peru

demest los quals

• Visita de Machu Picchu