Śmierć młodego króla Ferdynanda IV zmusiła jego matkę Marię de Molina do pokierowania losami królestwa, tym razem w imieniu wnuka i z pomocą drugiego syna i szwagra. Gdy wszystkich zabrakło, Alfons liczył zaledwie 10 lat i wydawało się, że królestwo się rozpadnie. Tak się nie stało dzięki społeczeństwu przywiązanemu do państwa kastylijskiego i dziedzicznej monarchii.
W 1325 Alfons XI przejął osobiste rządy, a następnie w krwawy sposób rozprawił się ze wszystkimi, którzy w jego imieniu sprawowali do tej pory władzę. Dla wzmocnienia państwa Alfons XI przeprowadził cały szereg reform prawnych poczynając od uznania procedur prawa rzymskiego za obowiązujące w królestwie. Zamki znajdujące się w posiadaniu możnych miały podlegać królewskiej kontroli, ustanowiono funkcję sędziów królewskich obejmującą cały kraj oraz wprowadzono nowy podatek od sprzedaży (alcabala).
Reformy te wzmocniły państwo i podniosły jego prestiż, jednocześnie wywołując zaniepokojenie władców Grenady, którzy przy pomocy oddziałów marokańskich zaatakowali tereny należące do królestwa Kastylii i Leónu, zdobywając w 1333 Gibraltar. Następnie zawarto 6-letni rozejm, po którym walki zostały wznowione. Siły Alfonsa XI i Alfonsa IV Portugalskiego wyruszyły na pomoc oblężonej Tarifie. Do spotkania z wojskami merynidzkiego władcy Abu al-Hassana Alego I doszło nad Rio Salado pod Tarifą, gdzie wojska chrześcijańskie pobiły Maurów. Następnie Alfons podjął oblężenie Algeciras, które poddało się w 1344, oraz Gibraltaru, podczas którego wybuchła wśród oddziałów chrześcijańskich wielka zaraza (czarna ospa), której ofiarą stał się też król.
Nazywany był Mścicielem lub Nieprzejednanym ze względu na zajadłość, z jakim tępił anarchię możnych, Alfonsem z Rio Salado ((hiszp.Alfonso de Rio Salado) na pamiątkę zwycięskiej bitwy z Maurami, spotyka się również przydomek Szlachetny (hiszp.El Noble) lub Prawodawca (hiszp.El Justiciero).
Od czasu Karola I Kastylia-León i Aragonia, mimo pewnych odrębności prawnych, de facto tworzyły jedno Królestwo Hiszpanii. (Zobacz – władcy Hiszpanii.)