Androgynous Peripheral Attach System lub Androgynous Peripheral Assembly System, w skrócie APAS (ang. Androgyniczny Peryferyjny System Łączenia / Przyłączania) – seria systemów dokowania używana w radzieckich i rosyjskich pojazdach i stacjach orbitalnych. System podobny do systemu APAS używany jest także w chińskich statkach Shenzhou[1].
Budowa
Urządzenia cumownicze statków Apollo i Sojuz A - wersja radziecka, B - wersja amerykańska, 1 - Zapadki, 2 - Występy naprowadzające, 3 - Powierzchnia zetknięcia ruchomych pierścieni, 4 - Pierścień ruchomy w połączeniu aktywnym, 5 - Zamki, 6 - Wysuwane pręty napędu pierścieni, 7 - Pierścień ruchomy w połączenie biernym (transportowym).
Akronim pochodzi od rosyjskiej nazwy systemu – Андрогинно-периферийный агрегат стыковки, w cyrylicy zapisywany jako АПАС. Angielskojęzyczny odpowiednik został przetłumaczony tak, aby dać ten sam akronim, chociaż nie jest tłumaczeniem dokładnym.
W odróżnieniu od systemów takich jak zaprojektowany również w Związku Radzieckim SSWP czy współczesny CBM węzły APAS są „androgyniczne” co oznacza, że obie strony mogą pełnić zarówno aktywną jak i pasywną funkcję, inaczej niż w w/w systemach, gdzie węzły aktywne i pasywne różnią się od siebie znacznie.
Istnieją trzy podstawowe wersje systemu.
APAS-75
APAS-75 został opracowany na potrzeby lotu Sojuz-Apollo (ASTP). W odróżnieniu do wcześniejszych systemów dokowania, każdy węzeł mógł przyjąć rolę aktywną lub pasywną, w zależności od potrzeb. Najpierw z węzła aktywnego wysuwały się sondy, służące zgrubnemu ustaleniu pozycji. Pierścień węzła obracał się, aby zatrzasnąć rygle. Po ich zamknięciu uruchamiały się amortyzatory (w urządzeniu amerykańskim) i tłumiki mechaniczne (w urządzeniu radzieckim), niwelując skutki zderzenia. Część aktywna cofała się, zaciskając kołnierze systemu dokującego. Przy odcumowaniu węzły odpychane były przy pomocy czterech sprężyn[4].
Związek Radziecki zbudował pięć statków Sojuz typu 7K-TM wyposażonych w APAS-75. Trzy pierwsze posłużyły do testów nowej kapsuły (jako Kosmos 638, Kosmos 672 oraz Sojuz 16). Sojuz 19 został użyty w projekcie Sojuz-Apollo i był to jedyny egzemplarz, w którym faktycznie użyto węzła dokującego. Ostatni statek odbył misję jako Sojuz 22 po przebudowaniu modułu orbitalnego. Śluza, zacumowana do statku Apollo, z jednej strony wyposażona była w węzeł APAS-75, z drugiej w węzeł dokujący Apollo.
APAS-89
Strona pasywna
Strona aktywna
Razem z pracami nad stacją Mir trwały prace w ramach programu Buran. APAS-89 miał być systemem przeznaczonym do dokowania radzieckich wahadłowców do stacji Mir. Pierwotny projekt został mocno zmodyfikowany. Zmniejszono zewnętrzną średnicę węzła z 2030 mm do 1150 mm, zaś prowadnice skierowano do wewnątrz zamiast na zewnątrz jak w oryginalnym projekcie. Spowodowało to zmniejszenie średnicy wewnętrznej przejścia przez węzeł do 80 cm[5]. Program Buran został ostatecznie odwołany w 1994 roku, a żaden z orbiterów nie cumował nigdy do stacji, lecz moduł Kristałł wyposażony został w dwa takie węzły. Shuttle Docking Module używany do dokowania przez wahadłowce amerykańskie był także wyposażony w dwa węzły APAS-89. Ta wersja systemu jest czasem określana mianem Androgynous Peripheral Docking System.
APAS-95
Strona pasywna (wersja nieandrogyniczna)
Strona aktywna
Program Shuttle-Mir wykorzystywał przez cały czas trwania APAS. Amerykańskie wahadłowce korzystały z węzła zaprojektowanego dla orbitera Buran, zamontowanego na ramie, przygotowywanej na potrzeby niewybudowanej stacji Freedom. RKK Energia na oznaczenie tego systemu użyła nazwy APAS-95, w rzeczywistości jednak nie różni się on praktycznie od APAS-89[6]. Był wykorzystywany następnie do dokowania wahadłowców do ISS oraz do połączenia modułów Zaria i PMA-1[7]. APAS na śluzach wahadłowców pozostał niezmieniony – w misjach na Mir i ISS używany był ten sam system. Węzły na modułach PMA były na stałe ustawione jako pasywne.
Chiński system dokujący
Chiński węzeł, wykorzystywany w pojazdach Shenzhou i laboratorium orbitalnym Tiangong 1 jest modyfikacją systemu rosyjskiego[8][9], najprawdopodobniej pochodną wersji APAS-89[10]. Wskazuje na to nie tylko zewnętrzny wygląd węzłów, ale też fakt, że Chińczycy przejęli od Rosjan wiele technologii (m.in. Sojuz-TM i skafandry Sokoł). Węzły chińskie wyposażone są w dwanaście zatrzasków[8]. Zgodnie z deklaracją strony chińskiej, zgodne są z węzłami APAS, w jakie wyposażona jest Międzynarodowa Stacja Kosmiczna, co umożliwia potencjalne dokowanie pojazdów chińskich do ISS[8].
Galeria
Wahadłowiec dokuje do stacji Mir z użyciem systemu APAS
↑Edward Clinton Ezell, Linda Neuman Ezell: An International Docking System. [w:] SP-4209 The Partnership: A History of the Apollo-Soyuz Test Project [on-line]. NASA, 1978. s. 170-174. [dostęp 2015-09-09]. (ang.).
