Atrium

Atrium (od łac. ater – czarny) – najczęściej niezadaszone (hypetralne) pomieszczenie wewnętrzne.

W architekturze jest to zamknięta przestrzeń, niekoniecznie wyrównana w pionie, przechodząca przez dwie lub więcej kondygnacji w obiekcie budowlanym.

W starożytności

W budownictwie Etrusków określano tak pomieszczenie poprzedzające główną izbę, w którym umieszczano palenisko, tak by dym przez otwór w dachu mógł uchodzić swobodnie, a zarazem ogień nie został zalany opadami deszczu (łacińska nazwa miała pochodzić od poczerniałych od dymu ścian)^[1]. W późniejszym czasie, po usunięciu paleniska zastąpiono je niewielkim basenem na wodę deszczową – impluvium^[2].

W domach mieszkalnych starożytnego Rzymu było to centralne pomieszczenie w kształcie prostokąta, wokół którego rozmieszczone były pokoje mieszkalne. Zwykle z otworem w czterospadowym dachu (compluvium) i poniżej usytuowanym impluvium, które później (w czasach republiki) zastąpiono wodotryskiem. Dach wsparty był na kolumnach, a wnętrze ozdobione zielenią, posągami, mozaikami (zwłaszcza dno zbiornika na wodę), ściany pokrywano malowidłami lub stiukami. W atrium tradycyjnie też umieszczano kapliczkę – lararium, poświęconą duchom opiekuńczym domostwa (larom) oraz podobizny przodków (imagines). W miejscu tym skupiało się życie rodzinne, przyjmowano gości, klientów i interesantów^[3]. Ponadto, wobec niemal zupełnego braku okien, pomieszczenie to zapewniało wnętrzu domostwa niezbędną ilość powietrza i światła^[4].

Po wprowadzeniu w budownictwie rzymskich domów prywatnych hellenistycznego perystylu (ogrodowego dziedzińca paradno-gościnnego), atrium zaczęło spełniać jedynie rolę okazałego przedsionka, wciąż jednak jako składowa część tradycyjnego domostwa (pars antica) i nadal wytyczając jego oś wzdłużną. W szczególnie zamożnych i rozbudowanych domach (willach) istniały nawet 2-3 atria^[5].

Witruwiusz), architekt i konstruktor rzymski, będący autorem traktatu „O architekturze ksiąg dziesięć” (De architectura libri X), opisał i typologicznie podzielił atrium na:

toscanicum (etruskie, toskańskie) – utworzone przez pastady z wysuniętymi do wnętrza okapami i opartym na dwóch belkach dachem nachylonym z czterech stron do wewnątrz;
displuviatum – odmiana toscanicum, w której dach odchylony na zewnątrz tworzył compluvium w kształcie prostokątnej latarni;
tetrastylum – z dachem i compluvium podpartym i otoczonym w narożnikach czterema kolumnami (powstałe pod wpływem greckim);
corinthium (korynckie) – którego dach z compluvium był podparty większą liczbą kolumn (również wpływ grecki);
testudinatum (sklepione) – przykryte dachem i pozbawione compluvium^[5].

W okresie wczesnego chrześcijaństwa nazwę tę odnoszono do dziedzińca przed kościołem, otoczonego krużgankami lub portykiem, który pełnił rolę narteksu. W atrium przeznaczonym dla wiernych przybywających z daleka, znajdowała się też studnia lub zbiornik wody do ablucji^[6].

Współcześnie

We współczesnej architekturze jako atrium określa się dziedziniec domów w zabudowie dywanowej (domy atrialne), a także zadaszony szklanym przekryciem dziedziniec w budynkach biurowych i usługowych.

Zobacz też

Przypisy

↑ Livio Zerbini: Starożytne miasto rzymskie. Historia i życie codzienne. Warszawa: Bellona, 2008, s. 79, ISBN 978-83-11-11099-1. Szerzej o genezie atrium: Anna Sadurska: W cieniu Panteonu. O sztuce starożytnego Rzymu. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1965, s. 40-41.
↑ Kazimierz Kumaniecki: Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN, 1972, s. 345.
↑ Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z, dz. cyt., s. 99.
↑ Elżbieta Makowiecka: Sztuka Rzymu od Augusta do Konstantyna. Warszawa: WUW, 2023, s. 29.
↑ ^a ^b Słownik kultury antycznej, dz. cyt., s. 68.
↑ Witold Szolginia: Architektura i budownictwo, dz. cyt., s. 17.

Bibliografia

Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (pod red. L. Winniczuk). Wyd. 5. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 68, ISBN 83-214-0406-5
Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z (red. Zdzisław Piszczek). Wyd. 5. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 98-99, ISBN 83-010-3529-3
Witold Szolginia: Architektura i budownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1991, s. 17, ISBN 83-204-0820-2