Bukan

Bukan
	; Nothofagus obliqua
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	bukanowate
Rodzaj	bukan
	Nazwa systematyczna
	Nothofagus Blume; Mus. Bot. 1: 307 (1851)
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bukan, buk południowy, notofagus (Nothofagus Blume) – rodzaj roślin z monotypowej rodziny bukanowatych (Nothofagaceae Kuprian.). Obejmuje w zależności od ujęcia systematycznego 35^[2], 36^[4], 38^[3] lub 43^[5] gatunki. Do rodzaju tego należą zarówno drzewa zimozielone, jak i zrzucające liście. Występują one na półkuli południowej i są tam odpowiednikiem buka z półkuli północnej^[2]. Drzewa te są ważnym źródłem surowca drzewnego – pod tym względem tylko eukaliptus ma większe znaczenie na półkuli południowej^[6].

Występowanie

Współcześnie bukany występują od Nowej Gwinei, poprzez wschodnią Australię, Nową Zelandię po południową część Ameryki Południowej^[2]. To rozmieszczenie jest związane z długą historią tego rodzaju. W zapisie kopalnym od późnej kredy znanych jest wiele liści, kupul i pyłku bukanów, ukazujących że miał on dawniej większy zasięg. Bukany wywodzą się z prehistorycznego superkontynentu Gondwany, którego częściami były m.in. Australia, Nowa Zelandia, Antarktyda i Ameryka Południowa. W przeszłości bukany rosły także na Antarktydzie i dopiero 3–4 miliony lat temu zlodowacenie doprowadziło do ich wymarcia na tym kontynencie^[7].

Morfologia

Pokrój: Zimozielone lub zrzucające liście drzewa i krzewy^[5]. Gatunek N. grandis dorasta do 50 m wysokości^[8].
Liście: Skrętoległe, ułożone często na pędach w dwóch rzędach. Przylistki obecne. Blaszka liściowa pojedyncza, całobrzega, piłkowana lub podwójnie piłkowana^[5].
Kwiaty: Kwiaty męskie są najczęściej pojedyncze, lecz u niektórych gatunków mogą być zebrane maksymalnie po trzy w kwiatostany wierzchotkowate. Są siedzące lub wyrastają na bardzo krótkich szypułkach. Zawierają od 4 do 90 pręcików i okryte są 4–6 zrośniętymi listkami okrywy. Kwiaty żeńskie są siedzące lub krótkoszypułkowe, okryte trwałą kupulą. Dolna zalążnia jest zwieńczona krótką szyjką ze zwykle zagiętymi znamionami. W kwiatach często obecne są prątniczki^[5]. Podczas kwitnienia zalążki po prostu wybrzuszają się na zalążni i nie rozwijają się aż do zapylenia 9–10 tygodni później^[6].
Owoce: Dwu- lub trójkanciaste orzechy okryte kupulą^[5].
Rodzaje podobne: Rośliny z tego rodzaju podobne są do buka (Fagus)^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedyny rodzaj z rodziny bukanowatych stanowiącej klad bazalny w rzędzie bukowców, należącym do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych^[2]. W przeszłości włączany był do rodziny bukowatych, ale dowody molekularne spowodowały wyodrębnienie rodzaju Nothofagus w rodzinę bazalną dla całego rzędu bukowców^[5].

bukowce

bukanowate Nothofagaceae

bukowate Fagaceae

	woskownicowate Myricaceae

	orzechowate Juglandaceae

rzewniowate Casuarinaceae

	brzozowate Betulaceae

	Ticodendraceae

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe Takht., nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd bukowce Engl., rodzina bukanowate Kuprian.^[10]

Wykaz gatunków^[3]

Nothofagus aequilateralis (Baum.-Bod.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
Nothofagus alessandrii Espinosa, Revista Chilena Hist. Nat. 32: 175 (1928)
Nothofagus alpina (Poepp. & Endl.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
Nothofagus antarctica (G.Forst.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872) – bukan chilijski
Nothofagus × apiculata (Colenso) Cockayne, Trans. & Proc. New Zealand Inst. 43: 172 (1910 publ. 1911)
Nothofagus balansae (Baill.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
Nothofagus baumanniae (Baum.-Bod.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
Nothofagus betuloides (Mirb.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
Nothofagus brassii Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
Nothofagus carrii Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
Nothofagus codonandra (Baill.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
Nothofagus crenata Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
Nothofagus cunninghamii (Hook.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873) – bukan Cunninghama
Nothofagus discoidea (Baum.-Bod.) Steenis, J. Arnold Arbor. 35: 266 (1954)
Nothofagus dombeyi (Mirb.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
Nothofagus flaviramea Steenis, Nova Guinea, n.s., 6: 281 (1955)
Nothofagus fusca (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873)
Nothofagus glauca (Phil.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 163 (1896)
Nothofagus grandis Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
Nothofagus gunnii (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 354 (1873)
Nothofagus × leonii Espinosa, Revista Chilena Hist. Nat. 30: 268 (1926)
Nothofagus macrocarpa (A.DC.) F.M.Vázquez & R.A.Rodr., Bot. J. Linn. Soc. 129: 81 (1999)
Nothofagus menziesii (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873) – bukan Menziesa
Nothofagus moorei (F.Muell.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 161 (1896)
Nothofagus nitida (Phil.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 163 (1896)
Nothofagus nuda Steenis, in Fl. Males. 7(2): 285 (1972)
Nothofagus obliqua (Mirb.) Oerst., Bidr. Egefam.: 24 (1872)
Nothofagus perryi Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
Nothofagus pseudoresinosa Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
Nothofagus pullei Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
Nothofagus pumilio (Poepp. & Endl.) Krasser, Ann. K. K. Naturhist. Hofmus. 11: 161 (1896)
Nothofagus resinosa Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
Nothofagus rubra Steenis, Blumea 7: 147 (1952)
Nothofagus rutila Ravenna, Onira 5: 1 (2000)
Nothofagus solanderi (Hook.f.) Oerst., Skr. Vidensk.-Selsk. Christiana, Math.-Naturvidensk. Kl. 5(9): 355 (1873) – bukan Solandera
Nothofagus starkenborghii Steenis, Blumea 7: 146 (1952)
Nothofagus stylosa Steenis, Kew Bull. 41: 732 (1986)
Nothofagus womersleyi Steenis, in Fl. Males. 7(2): 294 (1972)

Zastosowanie

Bukany są istotnym źródłem drewna na półkuli południowej. Niektóre gatunki mają zastosowanie komercyjne także w zachodniej Europie i w północno-zachodniej Ameryce Północnej^[11]. Służą między innymi jako surowiec drzewny, jako drzewo do zastąpienia wiązu w krajobrazie (po epidemii holenderskiej choroby wiązu) lub także jako roślina ozdobna^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-03] (ang.).
↑ ^a ^b ^c World Checklist of Selected Plant Families. Kew Gardens. [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
↑ Nothofagus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-06-23].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 276-277. ISBN 978-1-84246-634-6.
↑ ^a ^b ^c D.J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 492. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).
↑ Robert Hill. Biogeography, evolution and palaeoecology of Nothofagus (Nothofagaceae): The contribution of the fossil record.. „Australian Journal of Botany”. 49, s. 321, 2001. DOI: 10.1071/BT00026. (ang.).
↑ Nothofagus grandis. Plantes & botanique. [dostęp 2017-02-20]. (fr.).
↑ Nothofagus. Plantes & botanique. [dostęp 2017-02-20]. (fr.).
↑ Crescent Bloom: Nothofagus. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. I. Trees and shrubs. London: Macmillan, 1988, s. 111. ISBN 0-333-73003-8.