Dziedzice (niem. Dziedzitz, czes. Dědice) – dawniej samodzielna wieś i gmina, którą w 1951 połączono z Czechowicami, tworząc dzisiejsze miasto Czechowice-Dziedzice. Obecnie tworzą one również jedno z jego osiedli (jednostek pomocniczych)[1]. Dziedzice położone są w północno-zachodniej części miasta, na prawym, wschodnim brzegu Iłownicy, niedaleko jej ujścia do Wisły.
Nazwa
Miejscowość ma metrykę średniowieczną i jest notowana od XV wieku. Pierwszy zapis z 1427 brzmiał Cziedzicz, 1465 z Diedicz, 1480w Dziedziczach, 1521 zu Dieditz, 1566 Dieditz, 1665 w Diediczych, 1679 Diedzitz, 1736 Dziedzitz, 1881 Dziedzice, Dzieditz, Dziedzitz, 1869 Dziedzicz[2].
Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w 1427 jako [s] Dziedzicz[e][3][4]. Jest to nazwa patronimiczna od nazwy osobowej Dziad[4], a jej konsekwentne używanie również w dokumentach niemieckojęzycznych wskazuje, że zamieszkiwana była przez ludność etnicznie polską[3]. Dokument księcia Wacława I cieszyńskiego wystawiony 15 marca 1465 w Bielsku wymienia ówczesnego właściciela wioski, Jana z Diedicz[3]. Najstarsza zabudowa mieściła się na prawym brzegu Potoku Czechowickiego u jego ujścia do Iłownicy[5]. Najstarszy protokół pszczyński spisany roku pańskiego 1480-go w miejskiej radzie wyjawia zarys procesu sądowego z udziałem pierwszych znanych z imienia i nazwiska plebejskich mieszkańców Dziedzic.[6]
Pod względem politycznym Dziedzice znajdowały się początkowo w granicach księstwa cieszyńskiego, będącego lennem Królestwa Czech, a od 1526 w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii). W 1572 Dziedzice weszły w skład wydzielonego z księstwa cieszyńskiego bielskiego państwa stanowego, od 1754 księstwa bielskiego.
Dziedzice pozostawały wsią o charakterze rolniczym do połowy XIX wieku. Wiosna Ludów w Cesarstwie Austriackim pociągnęła za sobą liczne przemiany społeczne, prawne i administracyjne. Dziedzice utworzyły samorządną gminę podporządkowaną powiatowi politycznemu i sądowemu Bielsko. W 1855 otwarto w Dziedzicach połączenie kolejowe z Boguminem oraz Bielskiem w ramach Kolei Północnej. W kolejnym roku linię tę przedłużono do Oświęcimia, a w następnych latach do Krakowa i Lwowa. Kiedy w 1867 zbudowano kolejną linię do leżącej ówcześnie w Prusach Pszczyny, Dziedzice stały się jednym z największych węzłów kolejowych na północy Austro-Węgier. W 1889 ułożono drugą linię torów na trasie Bogumin – Dziedzice, aby usprawnić transport. Przy tej właśnie linii kolejowej zaczęły powstawać pierwsze duże zakłady przemysłowe.
Dziedzice, 10 września 1905, uroczystość otwarcia gniazda Sokoła
Jan Stryczek, długoletni naczelnik Ochotniczej Straży Pożarnej w Dziedzicach, najstarszej polskiej organizacji społecznej w tej miejscowości Wspomnienie pośmiertne o Janie Stryczku w „Strażaku Śląskim” nr 7 z 1936, cz. 1 Wspomnienie pośmiertne o Janie Stryczku w „Strażaku Śląskim” nr 7 z 1936, cz. 2
Według austriackich spisów ludności w latach 1880, 1890, 1900 i 1910 populacja gminy urosła z 1011 w 1880 do 2436 w 1910. Pod względem językowym większość stanowiły osoby polskojęzyczne (najmniej 78% w 1880, najwięcej 92,1% w 1890, w dwóch następnych spisach około 85%), mniejszością były osoby niemieckojęzyczne (najwięcej 19,7% w 1880, najmniej 6% w 1890, następnie około 12%) i czeskojęyzczne (pomiędzy 1,9% w 1890 a 3,5% w 1910). Pod względem religijnym w 1910 większość stanowili katolicy (88,6%), mniejszość natomiast żydzi (7,6%) i ewangelicy (3,8%)[9]. Powierzchnia gminy wynosiła w 1910 roku około 5,6 km²[10].
Drużyna Sokoła w Dziedzicach, która w 1914 wstąpiła do Legionu ŚląskiegoMaria Stryczek, wyróżniająca się[11] działaczka Komitetu Opieki nad Powstańcami w DziedzicachDziedzice, przed karczmą Jana Stryczka, wrzesień 1919, członkowie Komitetu Opieki nad Powstańcami. Od prawej stoją komendant Posterunku Wywiadowczego nr 5 Stanisław Krzyżowski (inicjator I powstania śląskiego) i Maria Stryczek (jego narzeczona, córka Jana); druga od lewej stoi Aniela Stryczek (córka Jana, siostra Marii), trzeci od lewej – ks. Faustyn Herrmann
W Dziedzicach działało założone w czerwcu 1905 Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Na jego uroczyste otwarcie we wrześniu 1905 przybyli przedstawiciele gniazd sokolich z okręgu krakowskiego, żywieckiego i lwowskiego oraz z Cieszyna, Górnego Śląska i Warszawy[12]. Druhowie dziedzickiej drużyny sokolej wyruszyli 25 sierpnia 1914 do Legionu Śląskiego i wyróżnili się walką o wolność i niepodległość Polski[13]. Dnia 17 stycznia 1915 otwarto w Dziedzicach cmentarz żydowski. Pierwszym pochowanym był rosyjski żołnierz zmarły w miejscowym lazarecie[14].
Po upadku monarchii austro-węgierskiej w 1918 miejscowość znalazła się na terenie spornym pomiędzy Polską a Czechosłowacją. Na początku listopada 1918 w miejscowości utworzona została polska Straż Obywatelska, a później regionalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego. Formacja w oficjalnych strukturach milicyjnych funkcjonowała jako 12 kompania w Dziedzicach i dowodzona była przez por. Garę, a później Stanisława Cyankiewicza. Podlegały jej placówki: Dziedzice (ob. Stryczek), Czechowice, Ligota (ob. Korzeniowski), Bronów (ob. Kopeć), Rudzica, Zabrzeg (ob. Tomaszczyk)[15]. Członkowie dziedzickiej milicji wzięli w 1919 czynny udział w walkach z wojskiem czeskim w czasie wojny polsko-czechosłowackiej o ziemię cieszyńską[16][17].
Po podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920, Czechowice i Dziedzice znalazły się w granicach II Rzeczypospolitej Polskiej. W dwudziestoleciu międzywojennym nadal trwał rozwój przemysłowy miejscowości, który wkrótce wpłynął również na rozwój gospodarczy sąsiednich Czechowic.
II wojna światowa
W okresie okupacji niemieckiej Dziedzice i Czechowice zostały włączone do III Rzeszy Niemieckiej. Do 1940 istniały samodzielne gminy Czechowice i Dziedzice, które wkrótce połączono w jedną jednostkę organizacyjną. Podczas okupacji Niemcy zmienili nazwę miasta na Tschechowitz (1943–1945). W latach II wojny światowej w Dziedzicach funkcjonowała antyniemiecka grupa konspiracyjna zbierająca informacje dla Okręgowej Delegatury Rządu Śląsk, a po wojnie – siatka wywiadowcza VII Śląskiego Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych (zgrupowania „Bartka”), w której działali m.in. Tadeusz i Marian Krzyżowscy (synowie Stanisława, wnukowie Jana Stryczka)[24][25]. 12 lutego 1945 na tereny miasta wkroczyła Armia Czerwona, po czym obszar ten przywrócono Polsce.
Okres powojenny
Początkowo istniała zbiorowa gmina Czechowice-Dziedzice, następnie podzielona na dwie odrębne jednostki. 1 stycznia 1951 gminę Dziedzice włączono do gminy Czechowice, nadając równocześnie (powiększonej) gminie Czechowice prawa miejskie i zachowując „Czechowice” jako nazwę miasta[26]. Wywołało to niezadowolenie mieszkańców Dziedzic, którzy podjęli działania na rzecz przywrócenia nazwy Dziedzice. W wyniku tych starań 22 listopada 1958 zmieniono nazwę miasta na Czechowice-Dziedzice[27], która obowiązuje do dnia dzisiejszego.
Przypisy
↑UM w Czechowicach-Dziedzicach: Jednostki pomocniczne. www.czechowice-dziedzice.pl. [dostęp 2010-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 lutego 2012)].
↑ abcZaplecze osadnicze Bielska. W: Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (redakcja). Wyd. drugie. T. I: Bielsko od zarania do wybuchu wojen śląskich. Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2011, s. 215. ISBN 978-83-60136-31-7.
↑Bogdan Cimała: Dziedzice, w: Encyklopedia Powstań Śląskich. Opole: Instytut Śląski, 1982, s. 118.
↑„Sokół” w Dziedzicach od roku 1905 do 1930. „Dwudziestopięciolecie »Sokoła« w Dziedzicach: 1905–1930. Jednodniówka wydana z okazji 25-lecia »Sokoła« w Dziedzicach 3 sierpnia 1930”, s. 3–4.
↑Ksiądz Ludwik Kojzar: Wymarsz drużyny sokolej w Dziedzicach do Legionu Śląskiego w roku 1914. „Dwudziestopięciolecie »Sokoła« w Dziedzicach: 1905–1930. Jednodniówka wydana z okazji 25-lecia »Sokoła« w Dziedzicach 3 sierpnia 1930”, s. 14.
↑Piotr Majewski: Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, słownik biograficzny. T. III (K–Ł). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2005, s. 255. ISBN 83-7059-712-2.
↑Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach – 03/1400, Akta kontrolno-śledcze Mariana Krzyżowskiego: Protokół przesłuchania Mariana Krzyżowskiego, Katowice, 8 kwietnia 1947, s. 1–2.
Robert Daniel: Nadolzie zrywa okowy. Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej, 1998. ISBN 83-909864-1-8.
Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
Praca zbiorowa: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. II, hasło „Dziedzice”. Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880, s. 270.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_i_Maria_Stryczek_(jego_narzeczona).jpg)
