Share to: share facebook share twitter share wa share telegram print page

Fasola

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: Fasola – program telewizyjny, Jaś Fasola oraz Fasolki.
Fasola
Ilustracja
Fasola wielokwiatowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

fasola

Nazwa systematyczna
Phaseolus L.
Sp. Pl. 723. 1753
Typ nomenklatoryczny

Phaseolus vulgaris L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strąki fasoli
Nasiona fasoli

Fasola (Phaseolus L.) – rodzaj roślin jednorocznych i bylin należący do rodziny bobowatych. Naturalnie występują w Ameryce Południowej i Północnej, na północy sięgając po Connecticut, ale największe zróżnicowanie osiągają w tropikach[4]. Rodzaj obejmuje co najmniej od ok. 36[4] do 96 gatunków[5]. Liczne gatunki zostały rozpowszechnione w uprawie na całym świecie po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba, przy czym większość w strefie tropikalnej. W klimacie umiarkowanym, w tym w Europie i Polsce, najważniejsze znaczenie użytkowe mają dwa gatunki – fasola zwykła i wielokwiatowa[4][6]. Rośliny z tego rodzaju należą do ważniejszych roślin uprawnych w skali świata[7].

Morfologia

Pokrój
Pnącza zielne (jednoroczne i wieloletnie) osiągające do 6 m wysokości[4] o wijących się i przeważnie cienkich łodygach[7].
Liście
Złożone, z trzema listkami i drobnymi przylistkami[4].
Kwiaty
Motylkowe, zebrane w luźne grona. Działki kielicha w liczbie 5 zrośnięte. Płatki korony, także w liczbie 5, nierówne. Górny w formie okazałego żagielka. Boczne tworzą stulone skrzydełka okrywające łódeczkę zawierającą 10 pręcików i słupek. Pręciki zrosłe są w rurkę i tylko jeden, najwyższy, jest wolny. Zalążnia jest górna, powstaje z jednego owocolistka i zawiera kilka zalążków rozwijających się w nasiona. Płatki mają barwę od białej przez pomarańczowo-czerwoną, po czerwoną[4].
Owoce
Strąki cylindryczne lub spłaszczone, zawierające nasiona barwy białej, czarnej lub marmurkowe (wielobarwne)[4].

Systematyka

Synonimy[8]

Alepidocalyx Piper, Minkelersia M. Martens & Galeotti, Rudua F. Maek.

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Phaseoleae, podplemienia Phaseolinae[8].

Pozycja według systemu Revala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd bobowce (Fabales Bromhead), rodzina bobowate (Fabaceae Lindl.), podrodz. Phaseoloideae Burnett, plemię Phaseoleae DC., podplemię Phaseolinae Bronn. rodzaj fasola (Phaseolus L.)[9].

Wykaz gatunków[5]

Właściwości fizykochemiczne

Zwykła surowa fasola zawiera w sobie fazynę – białko, które powoduje sklejanie się erytrocytów. Niektóre gatunki fasoli zawierają tyle fazyny, że już cztery lub pięć nasion wystarczy, by wystąpiły wymioty i biegunka. W ekstremalnym przypadku spożycie surowej fasoli może zakończyć się śmiercią. Dopiero w wyniku podgrzania do temperatury około 90 stopni Celsjusza zawarta w fasoli fazyna ulega rozkładowi[potrzebny przypis].

Zastosowanie

Do rodzaju należą liczne rośliny uprawne uprawiane głównie jako warzywa o dużych wartościach odżywczych. Należą do grupy tzw. roślin strączkowych. W uprawie jest ok. 20 gat. fasoli. Niektóre gatunki o efektownych kwiatach uprawiane są także jako rośliny ozdobne.

Fasola w postaci zielonych strąków stanowi cenny surowiec do produkcji konserw i mrożonek[10]. Fasola stanowi surowiec dla przetwórstwa warzywnego[11].

Uprawa

Pochodzenie i historia uprawy

Fasola pochodzi z Ameryki Środkowej i Południowej, gdzie uprawia się ją od ponad 7 tysięcy lat. Uznawana jest za jedną z najstarszych roślin uprawnych na terenie Peru i Meksyku[10]. Pierwsze informacje o uprawie fasoli w Europie pochodzą z 1542 roku. Początkowo nie potrafiono jej w odpowiedni sposób uprawiać i użytkować[11]. W XVI wieku uprawiana we Włoszech, Francji, w Niemczech i Anglii w ogrodach botanicznych[10].

W XVII wieku uprawa fasoli rozszerzyła się[11]. W połowie XVII wieku występowała już w Prusach Wschodnich w Królewcu. W Polsce u schyłku XVI wieku uprawiano fasolę jako roślinę ozdobną w klasztornych ogródkach, a dopiero w XVII wieku jako warzywo[10].

Wymagania

Wymagania klimatyczne

Fasola jest rośliną ciepłolubną[11] i ma duże wymagania termiczne. Jest wrażliwa na przymrozki, a chłód w okresie siewu powoduje gnicie nasion.

Fasola reaguje na temperaturę w zależności od fazy rozwojowej. W temperaturze od –5 °C do –6 °C uszkadzane są pęczniejące nasiona fasoli, kwiaty w temperaturze od –2 °C do –3 °C, natomiast strąki od –3 °C do –4 °C. Nasiona fasoli szybko pęcznieją po ulokowaniu w chłodnej i wilgotnej glebie, ale procesy kiełkowania nie zachodzą w temperaturze poniżej 8 °C. Równomierne i szybkie kiełkowanie fasoli może mieć miejsce w temperaturze powyżej 13 °C, a optymalna temperatura kiełkowania nasion fasoli i szybkich wschodów wynosi od 15 °C do 18 °C. Dla wzrostu fasoli optymalna temperatura wynosi od 16 do 25 °C, a dla kwitnienia i zawiązywania strąków od 15 do 30 °C[11].

Potrzebna do kiełkowania fasoli ilość wody wynosi od 70 do 110% masy nasienia. W okresie formowania i dojrzewania strąków fasola źle reaguje na zbyt dużą wilgotność powietrza i obfite opady, które wydłużają okres wegetacyjny, stwarzając warunki do porażenia przez choroby grzybowe. Silne wiatry negatywnie wpływają na fasolę, powodując mechaniczne uszkodzenia i wysychanie najdelikatniejszych liści.

Fasoli nie powinno się uprawiać w miejscach zacienionych[11]. Dobremu rozwojowi fasoli sprzyja klimat kontynentalny[10].

Wymagania glebowe

Fasola ma mniejsze wymagania glebowe niż klimatyczne[11]. Można ją z powodzeniem uprawiać na wszystkich typach żyznych gleb o dużej zawartości związków próchniczych, szybko nagrzewających się, z dobrze uregulowanymi stosunkami wodnymi. Może być też uprawiana na glebach torfowych w przypadku opóźnionego siewu[10]. Najlepsze plony fasola daje na glebie średnio zwięzłej, przepuszczalnej, z dostateczną zawartością substancji organicznych i wapnia oraz na madach i czarnoziemach[11].

Fasolę powinno się uprawiać na glebach zaklasyfikowanych do klasy bonitacyjnej od I do IVb. Do jej uprawy najlepiej sprawdzają się wszystkie kompleksy pszenne i kompleks żytni bardzo dobry.

Fasolę powinno się uprawiać na glebach o odczynie obojętnym lub zasadowym. Źle reaguje na kwaśny odczyn gleby (poniżej 5,5 pH)[10]. Optymalne pH dla fasoli waha się od 6,5 do 7,8[11].

Choroby

Produkcja

Produkcja fasoli na świecie
Udział procentowy kontynentów w produkcji fasoli
Najwięksi producenci fasoli i ich plony (2017)
Kraj Produkcja (w tonach) Plony (wydajność w hg/ha)
 Indie 6 390 000 4 142
 Mjanma 5 466 166 17 178
 Brazylia 3 033 017 10 850
 Stany Zjednoczone 1 625 900 19 961
 Chiny 1 333 557 16 515
 Meksyk 1 183 868 7 284
 Tanzania 1 140 444 9 910
 Uganda 1 024 742 16 183
 Kenia 846 000 7 165
 Etiopia 543 984 16 493
Łącznie na świecie 31 405 912 8 614
Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division

Zobacz też

  • Gatunki z innych rodzajów nazywane zwyczajowo fasolą (wybór):
    • fasola azuki (Vigna angularis var. angularis, dawniej Phaseolus angularis)
    • fasola mungo (Vigna mungo var. mungo, dawniej Phaseolus mungo)
    • fasola złota (Vigna radiata var. radiata, dawniej Phaseolus aureus)

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
  4. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 125. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b Phaseolus. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-04-08].
  6. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  7. ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  8. ↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
  9. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Phaseolus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-22]. (ang.).
  10. ↑ a b c d e f g Zofia Jasińska, Andrzej Kotecki, Rośliny strączkowe, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
  11. ↑ a b c d e f g h i Halina Woyke, Jadwiga Gabryl, Warzywa strączkowe, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982.
  12. ↑ Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg (red.), Polskie nazwy chorób roślin uprawnych, wyd. 2, Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017, ISBN 978-83-948769-0-6.

Read other articles:

Miami International Autodrome

Miami International Autodrome Allmän informationPlats MiamiÖppnad2022BandataLängd5,41 kilometerAntal kurvor19Varvrekord (bil)KlassFormel 1 Miami International Autodrome är en motorsportsbana som ska inviga Miamis Grand Prix i säsongen 2022. Banan är byggd runt Hard Rock Stadium i Miami Gardens, Florida. Banan kommer att vara 5,41 kilometer lång och har 19 kurvor med en genomsnittlig hastighet på 223 km/h. Banan designades främst för Miamis Grand Prix.[1][2][3] Historia Banan har fra...

 

Hello My Love

2019 single by Westlife This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: Hello My Love – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (February 2019) (Learn how and when to remove this template message) Hello My LoveSingle by Westlifefrom the album Spectrum Released10 January 2019 (2019-01-10)Length3:34LabelUniversalVirgin EMISongwriter(s)E...

 

Biara Crowland

Biara CrowlandBiara CrowlandDenominasiGereja InggrisSitus webcrowlandabbey.org.ukSejarahDedikasiMaria, Bartolomeus dan Guthlac,AdministrasiParokiCrowlandDekenatElloe WestKeuskupanLincolnProvinsiCanterburyKlerusVikarisCharles Brown Biara Crowland (juga dieja Biara Croyland, bahasa Latin: Croilandia) adalah sebuah gereja paroki di Inggris, sebelumnya merupakan biara Benediktin, di Crowland wilayah Lincolnshire. Bangunan ini adalah bangunan terdaftar Grade I.[1] Seorang biarawan bernama ...

Стратонавт

Ця стаття не містить посилань на джерела. Ви можете допомогти поліпшити цю статтю, додавши посилання на надійні (авторитетні) джерела. Матеріал без джерел може бути піддано сумніву та вилучено. (липень 2023) Пам'ятник стратонавтам на місці загибелі у м. Донецьку Стратонав�...

 

Claude Brasseur

Claude Brasseur Claude Brasseur (15 Juni 1936 – 22 Desember 2020) merupakan seorang pemeran Prancis. Claude Brasseur lahir di Neuilly-sur-Seine sebagai Claude Pierre Espinasse, putra pemeran Pierre Brasseur dan Odette Joyeux. Dia adalah anak angkat Ernest Hemingway dan ayahanda Alexandre Brasseur. Referensi Pranala luar Claude Brasseur di IMDb (dalam bahasa Inggris) lbsPenghargaan César untuk Aktor Terbaik 1976 Philippe Noiret 1977 Michel Galabru 1978 Jean Rochefort 1979 Michel Serrault 19...

 

تشوي هاي را

هذه المقالة يتيمة إذ تصل إليها مقالات أخرى قليلة جدًا. فضلًا، ساعد بإضافة وصلة إليها في مقالات متعلقة بها. (نوفمبر 2018) تشوي هاي را معلومات شخصية الميلاد 20 مايو 1991 (32 سنة)  سول  الجنسية كوريا الجنوبية  الحياة العملية المهنة سبّاحة  الرياضة السباحة  تعديل مصدري - تع�...

Operación Anorí

Operación Anorí Conflicto armado interno en ColombiaParte de conflicto armado interno de ColombiaFecha 7 de agosto - 18 de octubre de 1973Lugar Anorí, Antioquia ColombiaCasus belli Incursión del ELN al Bajo Cauca antioqueñoResultado Victoria del Ejército Nacional.Cambios territoriales AntioquiaBeligerantes Gobierno de Colombia Ejército Nacional de Colombia IV Brigada Comando Operativo N.º 10 Ejército de Liberación Nacional (Colombia) Comandantes General Álvaro Herrera Calderón Cor...

 

Alceste (Gluck)

Opera by Christoph Willibald Gluck Set design for Act III by François-Joseph Bélanger for the 1776 French-language première Alceste, Wq. 37 (the later French version is Wq. 44), is an opera by Christoph Willibald Gluck from 1767. The libretto (in Italian) was written by Ranieri de' Calzabigi and based on the play Alcestis by Euripides. The premiere took place on 26 December 1767 at the Burgtheater in Vienna. The famous preface When Gluck published the score of Alceste in Vienna in 1769, he...

 

Bishopsgate (Low Level) railway station

Disused railway station in London, England Bishopsgate (Low Level)Bishopsgate (Low Level)Location of Bishopsgate (Low Level) in Central LondonLocationShoreditch, near BishopsgateLocal authorityLondon Borough of Tower HamletsGrid referenceTQ335821Number of platforms6Railway companiesOriginal companyGreat Eastern RailwayKey dates4 November 1872 (1872-11-04)Opened as Bishopsgate (Low Level)1 November 1875Renamed Bishopsgate22 May 1916 (1916-05-22)ClosedReplaced byNo...

French conquest of Morocco

Conquest of Morocco by France French conquest of MoroccoPart of the Scramble for AfricaPacification of Morocco (1907–1927).Date1907–1934LocationMoroccoResult French victory Treaty of Fes Morocco becomes a French protectorateTerritorialchanges Treaty of Madrid Partition of Morocco into French and Spanish zonesBelligerents Pre-1912 Treaty of Fes France French Algeria Spain Pre-1912 Treaty of Fes Morocco Post-1912 Treaty of Fes France Morocco Post-1912 Treaty of FesChaouia tribesZaian Confed...

 

Hiroyuki Togashi

Japanese politician This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This biography of a living person relies on a single source. You can help by adding reliable sources to this article. Contentious material about living people that is unsourced or poorly sourced must be removed immediately. (February 2022) (Learn how and when to remove this template message) You can help expand this artic...

 

Market trend

Perceived financial market movement tendency over time This article is about market trend in finance. For the trend of a market that is used in a company's planning activities, especially regarding inventory decisions, purchasing, facility expansion and promotional activities, see Market analysis. A market trend is a perceived tendency of financial markets to move in a particular direction over time.[1] Analysts classify these trends as secular for long time-frames, primary for medium...

Power (2014 Telugu film)

2014 Indian filmPowerTheatrical posterDirected byK. S. RavindraScreenplay byK. S. RavindraK. Chakravarthy ReddyMohana KrishnaStory byK. S. RavindraProduced byRockline VenkateshStarringRavi TejaHansikaRegina CassandraCinematographyJayanan VincentEdited byGautham RajuMusic byS. ThamanProductioncompanyRockline EntertainmentsRelease date 12 September 2014 (2014-09-12) Running time143 minutesCountryIndiaLanguageTelugu Power is a 2014 Indian Telugu-language action comedy film directe...

 

Sunsari 3 (constituency)

Sunsari 3 is one of four parliamentary constituencies of Sunsari District in Nepal. This constituency came into existence on the Constituency Delimitation Commission (CDC) report submitted on 31 August 2017.[1]Sunsari 3Parliamentary constituencySunsari 3 in Province No. 1ProvinceProvince No. 1DistrictSunsari DistrictCurrent constituencyCreated1991PartyNepali CongressMember of ParliamentBijay Kumar GachhadarMember of the Provincial AssemblyLilam Basnet, NCP (UML)Member of the Provincia...

 

Doug Argue

American painter Doug ArgueBorn (1962-01-21) January 21, 1962 (age 61)Saint Paul, Minnesota[1]NationalityAmericanEducation Bemidji State University University of Minnesota Notable workRandomly Placed Exact Percentages (2009-2013)Isotropic (2009-2013)Websitedougargue.com Doug Argue (born January 21, 1962, in Saint Paul, Minnesota) is an American painter based in New York City, New York, United States.[1] Career After attending art classes at Bemidji State University and th...

Total Divas

American reality television series Total DivasGenreReality televisionStarring Brie Bella Cameron Eva Marie JoJo Naomi Natalya Nikki Bella Summer Rae Rosa Mendes Alicia Fox Paige Mandy Rose Lana Maryse Renee Young Alexa Bliss Carmella Nia Jax Ronda Rousey Sonya Deville Opening themeTop of the World by CFO$Country of originUnited StatesOriginal languageEnglishNo. of seasons9No. of episodes120 (list of episodes)ProductionExecutive producers Gil Goldshein Jeff Jenkins Mary-Ellis Bunim Jonathan Mu...

 

Biliar pada Pekan Olahraga Nasional XIX – Bola 8 ganda putra

Biliar padaPekan Olahraga Nasional XIX Bola 8 tunggal ganda Bola 9 tunggal ganda Bola 10 tunggal putra putri Bola 10 ganda putra campuran Bola 15 tunggal ganda 6 reds snooker putra English biliard tunggal ganda Libre tunggal putra putra Cadre 4 7/2 putra Three Chusion putra Bola 8 ganda putra cabang olahraga Biliar pada Pekan Olahraga Nasional XIX dilaksanakan dari 21 sampai 23 september 2016 di Arena Billiard Graha Siliwangi,[1] Kompleks Olahraga Siliwangi, Kota Bandung, Jawa Barat. ...

 

Grampound with Creed

Civil parish in Cornwall, England St Crida, the parish church of Grampound With Creed Grampound with Creed (Cornish: Ponsmeur a'byth Sen Krida) is a civil parish in Cornwall, England, United Kingdom. The two major settlements in the parish are the ancient town of Grampound and the smaller village of Creed (Cornish: Krida). The larger settlement, Grampound, is situated approximately six miles (10 km) west of St Austell at grid reference SW 935 483, and Creed is one mile (1.6 km) sout...

Rotenburg (district)

District in Lower Saxony, Germany This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article relies excessively on references to primary sources. Please improve this article by adding secondary or tertiary sources. Find sources: Rotenburg district – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (March 2009) (Learn how and when to remove this t...

 

Mezhdu denya i noshtta

This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Mezhdu denya i noshtta – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (March 2022) (Learn how and when to remove this template message)2006 video by BalkandjiMezhdu denya i noshttaVideo by BalkandjiReleased2006GenreFolk metal Mezhdu denya i noshtta (Bulg...

 
Kembali kehalaman sebelumnya