Filip I Arab

Filip I Arab
Marcus Iulius Philippus
	; Filip Arab; (marmurowe popiersie z Ermitażu, III w.)
	Cesarz rzymski
Okres	od 244; do 249
Poprzednik	Gordian III
Następca	Decjusz
	Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	204 ; Philippopolis
Data i miejsce śmierci	sierpień/wrzesień 249 ; Werona
Przyczyna śmierci	poległ w bitwie
Ojciec	Juliusz Marynus
Rodzeństwo	Gajusz Juliusz Pryskus
Małżeństwo	Otacylia Sewera
Dzieci	Filip II
	Moneta
	Multimedia w Wikimedia Commons

Filip I Arab, Marcus Iulius Philippus (ur. 204, zm. 249) – cesarz rzymski od 244 do 249 roku, panował jako Imperator Caesar Marcus Iulius Philippus Augustus.

Pochodził z Trachonitis, krainy w południowej Syrii położonej na wschód od Jordanu^[1]. Miejscem jego urodzenia było Philippopolis w ówczesnej prowincji Arabia Petraea.

Życiorys

Przejęcie władzy

Za rządów cesarza Gordiana III był jednym z najważniejszych (razem ze swoim bratem Pryskusem) dowódców na rozkazach Tymezyteusza, prefekta pretorianów i w latach 241–243 najważniejszej osoby w państwie^[2]. Tymezyteusz zmarł w drugiej połowie 243 roku w trakcie wojny z Persją i Filip zastąpił go na stanowisku prefekta^[3]. W połowie lutego 244 roku rzymska armia została pokonana przez wojska Szapura I na perskim terytorium (niedaleko od Ktezyfonu), a cesarz Gordian zmarł lub zginął wkrótce potem^[1]. W trudnej sytuacji należało szybko wybrać nowego cesarza i wybór padł na Filipa. Jego szybka zgoda była traktowana później jako dowód jego udziału w śmierci Gordiana^[1].

Układ z Persją

Sytuacja Filipa była niebezpieczna. Stał na czele pokonanej armii znajdującej się na terytorium Persji i dodatkowo mógł obawiać się własnych żołnierzy, którzy mogli go zacząć obwiniać o możliwe przyszłe niepowodzenia^[1]. Jego najważniejszym celem stało się jak najszybsze wydostanie się z Persji i udanie się do Rzymu, gdzie mógłby ugruntować swoją pozycję jako nowy cesarz^[1]. Dlatego też zawarł układ z Szapurem, płacąc ogromny okup i godząc się na to, by Armenia znalazła się w perskiej strefie wpływów. Tereny Mezopotamii, odbite przez Rzymian w latach 243–244, miały pozostać w cesarstwie^[1]. Po zawarciu porozumienia wraz z armią wrócił na wschodnie tereny Cesarstwa rzymskiego.

Panowanie

Filip pozostawił swojego brata, Pryskusa, w Antiochii jako zarządcę Wschodu, a sam udał się do Rzymu, gdzie przybył późnym latem 244 roku^[4]^[1]. W stolicy nadał swojemu siedmioletniemu synowi Filipowi II tytuł cezara^[1]. W 245 wyruszył nad Dunaj, gdzie Karpowie wspierani przez Gotów od końca 243 przekraczali rzekę od strony Dacji i – wykorzystując rzymskie drogi do szybkiego przemieszczania się – spustoszyli bałkańskie prowincje^[5]. Filip wypchnął barbarzyńców na północ od Dunaju i wkroczył za nimi do Dacji; latem 246 roku kampania zakończyła się zwycięstwem^[6]. Mimo to sytuacja na tym odcinku rzymskiego limesu (Dacja i dolny Dunaj) pozostawała trudna i wymagała sprowadzania dodatkowych garnizonów, co osłabiało inne odcinki granicy^[6]^[7].

W 247 Filip przebywał w Rzymie, gdzie zorganizował wielkie obchody – tzw. święta stulecia (ludi saeculares) z okazji 1000-lecia miasta Rzym (21 kwietnia 247 mijało millenium od tradycyjnej daty założenia miasta), połączone z uczczeniem jego zwycięstw oraz nadaniem synowi tytułu augusta^[6]^[8]. W 248 nad środkowym Dunajem wybuchła rebelia Pakacjana; została rychło stłumiona, ale destabilizacja w regionie zachęciła Kwadów i Jazygów do splądrowania Panonii^[6]^[9]. Z kolei Mezję Dolną atakowali Goci, wcześniej opłacani przez Rzym, a teraz pozbawieni tych funduszy decyzją Filipa^[6]. Sytuacja zachęciła także Karpów do wznowienia ataków na Mezję i Dację^[6]. Filip wysłał nad Dunaj Decjusza z zadaniem opanowania sytuacji^[6]. Decjusz działał skutecznie, zyskując uznanie armii, która, rzekomo wbrew jego woli, obwołała go cesarzem w maju lub czerwcu 249^[10].

Niezależnie od tego wydarzenia pozycja Filipa słabła. Po poprzednikach odziedziczył kłopoty finansowe pogłębione jeszcze przez jego wydatki (m.in. wielką rozbudowę rodzinnego Philippopolis w Syrii)^[11]. Próbował poprawić sytuację psując monetę, ale wstrzymywał się od podnoszenia podatków w Italii i Afryce, pamiętając o kłopotach, jakie przyniosło to cesarzowi Maksyminowi^[11]. Jego brat, Pryskus, próbował podnieść podatki na podległym sobie Wschodzie, lecz wywołał tym posunięciem rewoltę Jotapiana w Kapadocji i Uraniusza Antoninusa w Syrii^[11]^[9]. Być może odpowiedzią na podniesienie podatków były też rozruchy religijne, jakie wtedy wybuchły w Aleksandrii, co ograniczyło dostawy zboża z Egiptu do Rzymu i dodatkowo pogłębiło problemy Filipa^[11].

Upadek i śmierć

Obwołany cesarzem Decjusz ruszył z armią do Italii. Filip wyruszył na jego spotkanie, pozostawiając syna w stolicy^[11]. W sierpniu lub wrześniu 249 doszło do bitwy pod Weroną, gdzie Filip został pokonany i zabity. Na wieść o jego upadku w Rzymie zamordowano Filipa II^[11]^[12].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Drinkwater 2005 ↓, s. 36.
↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 34.
↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 35.
↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 50.
↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 36,37.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Drinkwater 2005 ↓, s. 37.
↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 52.
↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 53.
↑ ^a ^b Krawczuk 1991 ↓, s. 54.
↑ Drinkwater 2005 ↓, s. 37,38.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Drinkwater 2005 ↓, s. 38.
↑ Krawczuk 1991 ↓, s. 55, 56.

Bibliografia

Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu: Od najdawniejszych czasów do Konstantyna. Tłumaczenie Jerzy Schwakopf. T. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 338. ISBN 83-06-01859-1.
John Drinkwater: Maximinus to Diocletian and the 'crisis'. W: The Cambridge Ancient History: The Crisis of Empire, A.D. 193-337. Alan K. Bowman (red.), Peter Garnsey (red.), Averil Cameron (red.). T. XII. Cambridge University Press, 2005. ISBN 978-0-521-30199-2. (ang.).
Aleksander Krawczuk: Poczet cesarzy rzymskich. Dominat. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Iskry, 1991, s. 48–56. ISBN 83-207-1099-5.
Herodian: Historia cesarstwa rzymskiego. Przekł. i komentarz Ludwik Piotrowicz, wstęp Józef Wolski. Wrocław: Ossolineum, 1963. ISBN 83-04-04670-9.