W maju 1942 pod dowództwem Franciszka Zubrzyckiego sformowano pierwszy oddział Gwardii Ludowej im. Stefana Czarnieckiego, wyszkolony przez „dąbrowszczaka”Józefa Mrozka[6] i skierowano go do antyniemieckich działań partyzanckich.
Wyjazd z Warszawy, z Dworca Wschodniego, według dotychczasowych ustaleń nastąpił w dwóch grupach – pierwsza nastąpiła w dniach 10–15 maja, druga przy końcu maja. W wyprawach majowych oddziału im. Stefana Czarnieckiego wzięli udział następujący gwardziści[7]:
Mikołaj Koniew „Mikołaj” – żołnierz radziecki, uciekinier z obozu jenieckiego
Iwan Muchin „Janek” – żołnierz radziecki, uciekinier z obozu jenieckiego
Mieczysław Olszewski z Marymontu
Tadeusz Skupiewski z Targówka
Jerzy Wojciech Sommer z Żoliborza
Marian Twardowski „Kamacz” z Pelcowizny
Zygmunt, Andrzej z Żoliborza, nazwiska nieznane
Michał – nazwisko nieznane, żołnierz radziecki, uciekinier z obozu jenieckiego
W niektórych akcjach oddziału „Małego Franka” brali także udział przybyli do kraju z Francji Dąbrowszczacy: Bolesław Mołojec i Józef Mrozek[7].
Od 10–15 maja do 6 sierpnia 1942 r. trwały z pewnymi przerwami działania oddziału Gwardii Ludowej im. Stefana Czarnieckiego. Gwardziści wykonali kilka akcji kolejowych (m.in. pod Rozprzą i Teklinowem), atakowali posterunki policji i niemieckie samochody, przeprowadzali akcje ekspropriacyjne (m.in. w Nadleśnictwie Meszcze), stoczyli kilka walk z przeważającymi siłami wroga, pierwszą pod Polichnem (10 czerwca), gdzie poległo trzech gwardzistów, a ranni zostali „Mały Franek” i Józef Mrozek; w Antoniowie (21 czerwca) i ostatni, dramatyczny bój na ulicach Tomaszowa (6 sierpnia)[7].
Teren piotrkowsko-tomaszowski, mimo dużego zalesienia, był trudny do rozwinięcia działań partyzanckich. Był to bowiem rejon w znacznym stopniu skolonizowany przez Niemców, o stosunkowo dużej liczbie volksdeutschów. Tu właśnie najwcześniej, na terenach GG, podjęto wysiedlanie chłopów i osadzanie w ich gospodarstwach Niemców oraz volksdeutschów. Dlatego w wielu wsiach, jak np. w Polichnie, Przygłowie i innych, znajdowała się spora liczba kolonistów (np. w Tomaszowie Mazowieckim – według danych wywiadu AK – koloniści i volksdeutsche stanowili 20% ludności)[7].
Przez krótki czas istnienia oddział operował w okolicy Piotrkowa Trybunalskiego, jednak nie przeprowadził ani jednej akcji bojowej. W czerwcu GL przeprowadziła w tym samym rejonie akcję, w ramach której wziął też udział oddział Zubrzyckiego. Akcją był napad na polską leśniczówkę i żołnierza AK, Jeremiego Kozłowskiego, któremu zabrano dubeltówkę i 5 tys. złotych[8]. Oddział 11 czerwca 1942 został rozproszony. Następnie Zubrzyckiego mianowano dowódcą częstochowsko-piotrkowskiego okręgu GL. 6 sierpnia 1942 został zabity przez Niemców, gdy próbował uciec po aresztowaniu na dworcu kolejowym w Tomaszowie Mazowieckim[2].
Decyzja o wysłaniu oddziału „Małego Franka” do regionu piotrkowskiego miała na celu wykazanie, że partyzantka może istnieć i rozwijać się nie tylko na terenach o wielkich, trudno dostępnych kompleksach leśnych, m.in. na wschodzie Polski, ale i w regionach o niewielkim stosunkowo zalesieniu, tam gdzie po klęsce wrześniowej działał przez kilka miesięcy Oddział Wydzielony mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. Ponadto chodziło o zademonstrowanie istnienia ognisk walki partyzanckiej w Polsce centralnej, na terenach położonych blisko granicy obszarów przyłączonych do III Rzeszy, a zwłaszcza wielkich skupisk polskiej klasy robotniczej: Łodzi, Zagłębia Dąbrowskiego i Śląska[7].
W 1946 Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej pośmiertnie został odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy za zasługi położone w walce z okupantem i udział w pracach konspiracyjnych w okresie okupacji[9]. Ponieważ Zubrzycki dowodził pierwszym partyzanckim oddziałem GL i jako jeden z pierwszych dowódców polowych GL zginął w walce z Niemcami, propaganda komunistyczna w Polsce już od 1942 silnie eksponowała jego postać i podkreślała bohaterstwo[2].
Po upadku PRL część publikacji podtrzymywała informacje o aktywnym udziale oddziału Zubrzyckiego w akcjach bojowych przeciw Niemcom[10], jednak według IPN, służył on w organizacjach stalinowskich, a obie akcje partyzanckie miały charakter głównie propagandowy i nie podjęto w ich czasie żadnych działań antyniemieckich. Zwrócono także uwagę, że chociaż był dowódcą okręgu GL, to jednostka ta w owym okresie de facto istniała głównie teoretycznie[2].
W 1966 w Polichnie odsłonięto pomnik czynu zbrojnego GL i AL upamiętniający działania Zubrzyckiego i jego oddziału, a w 1968 stworzono w pobliżu Muzeum Czynu Partyzanckiego, skansen – obóz partyzancki. Po 1989 r. pomnik został przebudowany i usunięto z niego nawiązania do obu tych organizacji, a muzeum oraz skansen zamknięto[12].
↑MariaM.DurakowaMariaM., MariaM.LaseckaMariaM., HannaH.Gruchalska-KwaśniewskaHannaH., III Liceum Ogólnokształcące im. Generała Sowińskiego 1923-1998: dawne I-sze Gimnazjum Męskie im. Jenerała Sowińskiego Magistratu M. St. Warszawy, wyd. 1, Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków Szkoły im. Generała Sowińskiego, 1998, s. 114, ISBN 83-910546-0-8(pol.).
↑WładysławW.GomułkaWładysławW., Pamiętniki, AndrzejA.Werblan (red.), t. II, Warszawa: BGW, 1994, s. 110, ISBN 83-7066-552-7, OCLC749646794.
↑ abcdeRyszardR.NazarewiczRyszardR., WaldemarW.TuszyńskiWaldemarW., Początek na ziemi piotrkowskiej, [w:] JanuszJ.Czechowicz (red.), Gwardia Ludowa w perspektywie historycznej. W 60 rocznicę jej powstania. Artykuły, wspomnienia i dokumenty., Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Warsgraf, 2003, s. 91, 92, 94, ISBN 83917103-1-9.
↑Stopnie wojskowe w GL wprowadzono dopiero latem 1943. Do tego czasu obowiązywał podział na gwardzistów, podoficerów, oficerów oraz oficerów Sztabu Głównego.
Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
.jpg)