Georges Dumézil

Georges Dumézil
Data i miejsce urodzenia	4 marca 1898 ; Paryż
Data i miejsce śmierci	11 października 1986 ; Paryż
Zawód, zajęcie	filolog, komparatysta, mitograf
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Georges Dumézil (ur. 4 marca 1898 w Paryżu, zm. 11 października 1986 tamże) – francuski filolog, komparatysta, mitograf, autor hipotezy o trzech funkcjach klas społecznych.

Życie i działalność

Jego ojciec był filologiem klasycznym – w ten sposób również Georges zainteresował się językami starożytnymi; podobno w wieku dziewięciu lat czytał już po łacinie Eneidę. Gdy był uczniem szkoły średniej, wpływ wywarł nań Michel Bréal, kolega szkolny jego ojca, jeden z najwybitniejszych filologów francuskich. W 1916 roku Dumézil wstąpił do paryskiej École normale supérieure – studiował lingwistykę i języki klasyczne. Studia opóźnił wybuch I wojny światowej – Dumézil służył na froncie jako oficer artylerii. W 1919 roku otrzymał agregację z filologii klasycznej. W roku 1921 był lektorem francuskiego na Uniwersytecie Warszawskim – po roku powrócił jednak do Francji. W 1924 roku obronił doktorat poświęcony analizie komparatystycznej pochodzenia greckiej ambrozji oraz indyjskiego napoju amrita – eliksiru nieśmiertelności. Teza wywołała gwałtowną dyskusję – Henri Hubert stwierdził na przykład, że doktorant w taki sposób dobiera fakty, by uzyskać piękniejszą interpretację. Uznawszy, że nie ma dla niego miejsca w Akademii, Dumézil w 1925 roku wyjechał do Turcji, gdzie otrzymał stanowisko na utworzonym właśnie uniwersytecie w Stambule. Dumézil nie dość, że miał okazję nauczyć się tureckiego, to jeszcze dużo podróżował: odwiedził Rosję, zwiedził Kaukaz – w ten sposób stał się pierwszym francuskim ekspertem od języków kaukaskich, z którymi porównywał język etruski. W 1931 roku otrzymał stanowisko na uniwersytecie w Uppsali w Szwecji – za niespełna trzydzieści lat miał tam skierować swego protegowanego, młodego francuskiego filozofa Michela Foucault. W 1929 roku opublikował pracę pt. Flamen-Brahman – to właśnie tutaj Dumézil po raz pierwszy przedstawił swą hipotezę o trzech funkcjach klas społecznych, powtórzoną później w Mitra-Varuna, zapewne najprzystępniejszym swym dziele. Z Uppsali wyjechał w 1935 roku, powołany do École pratique des hautes études. W 1949 roku otrzymał profesurę na Collège de France. W latach 1952–1972 odbywał wiele podróży na Kaukaz, badając języki kaukaskie i mitologię tamtejszych ludów. W roku 1968 przeszedł na emeryturę, lecz następne trzy lata spędził w USA, wykładając na uniwersytetach w Princeton, Chicago i Los Angeles. Mniej więcej w tym okresie Dumézil podjął pracę nad rewizją własnego dzieła – owocem tego było opublikowanie trzytomowego Mythe et épopée (1973). W 1978 roku, dzięki poparciu swego ucznia, Claude’a Lévi-Straussa, został powołany do Akademii Francuskiej (zasiadał w fotelu 40)^[1].

Oficer Legii Honorowej, Komandor Orderu Palm Akademickich, odznaczony także Krzyżem Wojennym 1914–1918^[1].

Poglądy

Wiele poglądów Dumézila nadal wywiera wpływ na badania religioznawcze: przede wszystkim jego hipoteza o trzech funkcjach klas społecznych (1. sakralnej i sądowniczej, 2. wojowniczej i 3. produktywnej znajdujących odbicie w funkcjonowaniu triad bóstw (proto)indoeuropejskich), jego teza, że bóstw politeistycznych nie należy badać jako takich, lecz jedynie w parach czy zespołach, tak, jak otaczane były czcią przez swych wyznawców. Dumézil nie podchodził do mitów, które badał, jako do zjawisk historycznych – traktował je jako struktury, jako wzory społeczne. W panteonie bóstw indoeuropejskich Dumézil dostrzegał dwie podstawowe siły: świetlistego prawodawcę (Mitra, Jupiter) i ciemnego, nieobliczalnego boga magii (Odyn, Waruna) – to właśnie na tej dualności polegać miałaby dwoista natura indoeuropejskiej władzy królewskiej.

Dumézil interesował się aryjskimi stowarzyszeniami męskimi – opisywał je w tej formie, w jakiej występują one w wedach. Jego dzieło Ouranós-Varuna poświęcone jest problematyce sakralnej władzy królewskiej – władcy, który nieuchronnie kończy jako okaleczana rytualnie ofiara.

Dumézil był wierzącym katolikiem, rojalistą, a w latach trzydziestych był prawdopodobnie członkiem Action française. Na jego poglądy wpływ wywarło dzieło Jamesa George’a Frazera oraz niemieckiego indogermanisty Hermanna Günterta; w późniejszym okresie również idee ucznia de Saussure’a Antoine’a Meilleta. Uczniem Dumézila był Roger Caillois.

Dzieła

Le festin d’immortalité – Étude de mythologie comparée indo-européenne (doktorat), Annales du Musée Guimet.
Le Crime des Lemniennes – Rites et légendes du monde égéen, 1924 (teza komplementarna).
Le problème des Centaures – Étude de mythologie comparée indo-européenne, 1929, Annales du Musée Guimet.
Ouranos-Varuna – Essai de mythologie comparée indo-européenne, 1932, éditions Maisonneuve.
Légendes sur les Nartes – Suivies de cinq notes mythologiques, 1930, L’ Institut d’études slaves.
Flamen-Brahman, 1935.
Mythes et dieux des Germains – Essai d’interprétation comparative (1939), PUF.
Mithra-Varuna – Essai sur deux représentations indo-européennes de la Souveraineté, 1940, PUF.
Jupiter Mars Quirinus, Gallimard.
Les mythes romains, t. 1-4, 1942–1947, Gallimard.
Loki, 1948, GP Maisonneuve.
L’héritage indo-européen à Rome, 1949, Gallimard.
Le troisième souverain – Essai sur le dieu indo-iranien Aryaman et sur la formation de l’histoire mythique de l’Irlande, 1949, Maisonneuve.
Les dieux indo-européens, 1952, PUF.
Rituels indo-européens à Rome, 1954, Klincksieck.
Déesses latines et mythes védiques, 1956, Collection Latomus.
Aspects de la fonction guerrière chez les Indo-Européens, 1956.
Contes et légendes des Oubykhs, 1957.
Contes lazes, 1957, L’institut d’ethnologie.
L’idéologie tripartite des Indo-Européens, 1958, Collection Latomus.
Études oubykhs, 1959, éditions Maisonneuve.
Les dieux des Germains, essai sur la formation de la religion scandinave, 1959, PUF.
Documents anatoliens sur les langues et les traditions du Caucase, 1960–1967.
Le livre des héros, légendes ossètes sur les Nartes, 1965, Gallimard.
La religion romaine archaïque, avec un appendice sur la religion des Étrusques, 1966, Payot.
Mythe et épopée, 1973, Gallimard.
Idées romaines, 1969, Gallimard.
Heur et malheur du guerrier, aspects de la fonction guerrière chez les Indo-Européens, 1969, PUF.
Du mythe au roman, la Saga de Hadingus et autres essais, 1970, PUF.
Fêtes romaines d’été et d’automne, suivi de Dix Questions romaines, 1975, Gallimard.
Le verbe oubykh, études descriptives et comparatives, 1975, L’Académie des inscriptions et belles-lettres.
Les dieux souverains des Indo-Européens, 1977, Gallimard.
Romans de Scythie et d’alentour, 1978, Payot.
Mariages indo-européens, suivi de Quinze Questions romaines, 1979, Payot
La Courtisane et les seigneurs colorés et autres essais – 25 esquisses de mythologie, 1983, Gallimard.
Le moyne noir en gris dedans Varenne, sotie nostradamique, 1984, Gallimard.
L’oubli de l’homme et l’honneur des dieux, 1985, Gallimard.
Entretiens avec Didier Eribon, Gallimard, coll. Folio, 1987.
Le Roman des jumeaux – Esquisses de mythologie, 1995, Gallimard.

Bibliografia

StefanS. Arvidsson StefanS., Aryan Idols. The Indo-European Mythology as Science and Ideology, Chicago: University of Chicago Press, 2006, ISBN 0-226-02860-7, OCLC 62172703 .
Didier Eribon, Faut-il brûler Dumézil? Mythologie, science et politique, Paryż, Flammarion, 1992.
Bruce Lincoln, Theorizing Myth: Narrative, Ideology, and Scholarship (2000).