Haliphron atlanticus

Haliphron atlanticus
Steenstrup, 1861
brzuszny widok młodej samicy
boczny widok młodego samca
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	głowonogi
Podgromada	płaszczoobrosłe
Rząd	ośmiornice
Nadrodzina	Argonautoida
Rodzina	Alloposidae Verrill, 1881
Rodzaj	Haliphron Steenstrup, 1859
Gatunek	Haliphron atlanticus
Synonimy
Alloposus mollis Verrill, 1880 ?Octopus alberti Joubin, 1895 Alloposus pacificus Ijima et Ikeda, 1902 Heptapus danai Joubin, 1929 Alloposus hardyi Robson, 1930 ?Alloposina albatrossi Robson, 1932
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Haliphron atlanticus – gatunek głowonoga z rzędu ośmiornic. Jedyny znany przedstawiciel monotypowego rodzaju Haliphron i rodziny Alloposidae. Osiągając długość całkowitą 4 m i masę 75 kg, jest jednym z dwóch największych – obok ośmiornicy olbrzymiej – współcześnie żyjących gatunków ośmiornic^[2][3].

Gatunek opisany został w 1861 przez Steenstrupa na podstawie okazu złowionego w Oceanie Atlantyckim (38°N 34°W/38,000000 -34,000000). Okaz typowy zdeponowany został w Zoologisk Museum Uniwersytetu Kopenhaskiego^[4]. Rodzaj Haliphron został natomiast opisany w 1859 przez tego samego autora bez podawania typu^[5]. W 1880 A. E. Verrill opisał rodzaj Alloposus z gatunkiem Alloposus mollis^[6] i w rok później wyróżnił w nową rodzinę Alloposidae^[7]. Następnym opisanym gatunkiem z rodzaju Alloposus był A. pacificus^[8]. Kolejny gatunek z tego rodzaju, Alloposus hardyi, opisał w 1932 G. C. Robson na podstawie okazu z Atlantyku 0°56′S 14°08′W/-0,933333 -14,133333^[9]. Gatunek ten zsynonimizowany został w 1949 z A. mollis przez S. Thore'a^[10]. W 1922 G. Grimpe opisał nowy rodzaj, Alloposina, ustanawiając jego gatunkiem typowym Bolitaena microcotyla Hoyle, 1904. Z tego rodzaju G. C. Robson opisał w 1932 nowy gatunek Alloposina albatrossi^[11]. Rodzaj Alloposina został zsynonimizowany w 1982 z Alloposus^[12], zaś rodzaj Alloposus z Haliphron w 1983 przez T. K. Kristensena i J. Knudsena^[13]. Synonimem Haliphron jest również opisany w 1929 przez L. Joubina rodzaj Heptapus z jednym gatunkiem H. danai^[14][2].

Ciało posiadają krótkie i szerokie, galaretowate. Długość całkowita ciała samic dochodzi do 2,9 m (szacowana na 4 m ze względu na niekompletność okazu), z czego długość płaszcza do 69 cm. Samce, znacznie mniejsze, osiągają do 30 cm długości całkowitej^[2][3].

Głowa szeroka. Oczy duże, o średnicy wynoszącej 40% długości płaszcza, półkuliste. W-kształtny lejek osadzony w tkance głowy^[2].

Ramiona są krótkie i złączone daleko wysuniętą błoną. Przyssawki, przez większość długości ramion ułożone w dwóch rzędach, przechodzą w pojedynczy rząd w pobliżu otworu gębowego. Prawe ramię III pary u samców przekształcone w całości w hektokotylus, który zwinięty jest w worku pod prawym okiem^[2]. Z powodu masywnego, galaretowatego ciała ramię to może być łatwo przeoczone, skąd pochodzi angielska nazwa tego gatunku "seven-armed octopus" (ośmiornica siedmioramienna)^[15].

Dolny i górny płat dzioba samicy H. atalnticus widziany z boku. Anaglif

Samice opiekują się swoimi jajami, które przyczepione są po wewnętrznej stronie ramion w pobliżu otworu gębowego. Młode osobniki żyją w wodach powierzchniowych pelagialu. Wraz z dojrzewaniem przemieszczają się do głębszych warstw wody. Dorosłe osobniki uznaje się za batypelagiczne^[2].

Niewiele wiadomo o diecie tych głowonogów, jednak badania ilości izotopów ¹⁵N i ¹³C występujących w ich dziobach znalezionych w żołądkach kaszalotów sugerują, że gatunek ten, pomimo dużych rozmiarów, nie zajmuje szczególnie wysokiej pozycji w piramidzie troficznej^[16]. E. Willassen wskazywał, że w skład ich pożywienia wchodzić mogą krewetki północne^[17].

Najczęściej podawanym drapieżnikiem tego gatunku jest kaszalot, u którego pelagiczne głowonogi stanowią ważną część diety^{[18][19][20][21][22]}. Gatunek ten znajdowany jest także w żołądkach: żarłacza błękitnego^[23], mniszki hawajskiej^[24] oraz albatrosa wędrownego^[25][26].

Gatunek kosmopolityczny, ale nigdzie nie jest liczny. Spotykane od powierzchni wody do głębokości 3180 m^[2].

Niewykluczone jest wyróżnienie innych gatunków z tego rodzaju.

26 października 2001 roku w rejonie Wyniesienia Chatham (na wschód od wybrzeży Nowej Zelandii) na głębokości 920 m p.p.m. odłowiony został pierwszy dla południowego Pacyfiku okaz samicy tego głowonoga. Opisany został w 2004 roku przez S. O'Shea. Okaz mierzył 2,9 m długości i ważył 61 kg. Był jednak niekompletny, więc długość całkowitą zwierzęcia oszacowano na ok. 4 m, a wagę na 75 kg. W ciele tej samicy znaleziono duże, dochodzące do 16 mm jajeczka. Fakt, że dotąd jaja tego gatunku zostały opisane (Young, 1995) jako znacznie mniejsze od przyssawek, a u tego okazu ich wielkość była porównywalna z rozmiarami największych przyssawek, oraz różnice w wielkości dojrzałych samic (opisana przez Younga miała 1 m długości) mogą sugerować, że istnieje więcej gatunków z rodzaju Haliphron^[2].

W 1930 Robson, na podstawie pojedynczego okazu samca, opisał gatunek Alloposus hardyi. Okaz posiadał 6 lub 7 blaszek skrzelowych (lamellae) na oś skrzelową (ang. demibranch gill), podobnie do opisanego w 1932 przez Robsona Alloposina albatrossi, uważanego za synonim Alloposus mollis (= H. atlanticus). Jednakże podobnych rozmiarów samiec, zaliczony przez Voss'a (1956) do A. mollis, posiadał 9 blaszek na oś skrzelową, podobnie jak prawdopodobnie dwa okazy samic. Z kolei niewielka samica opisana jako Alloposus pacificus (Ijima, 1902), samica z okolic Wysp Tanimbar zaliczona do H. atlaticus (Norman et al., 1997) oraz okaz z rejonu Wzniesienia Chathama mają po 10 blaszek na oś. Liczba blaszek może być więc przydatna jako cecha diagnostyczna do wstępnego odróżniania gatunków w obrębie tego rodzaju^[2].