Pracę zawodową rozpoczął w Warszawie w 1902 roku jako asystent szeregu polskich budowniczych[1]. Wchodził w skład związku twórczego Warszawskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych. Każdego roku w latach 1902−1914 brał udział w konkursach architektonicznych organizowanych przez Towarzystwo, zdobywając liczne odznaczenia i nagrody[2][1]. Za radą starszych kolegów w 1906 roku przeprowadził się do Mińska Litewskiego, gdzie brakowało wówczas wykwalifikowanych architektów i gdzie łatwiej mógł zrobić karierę jako indywidualny twórca[3][1]. W latach 1906–1910 pełnił funkcję kierownika robót budowlano-montażowych na budowie Kościoła św. Szymona i św. Heleny w Mińsku Litewskim (zastąpił na tym stanowisku Zygmunta Święcickiego)[1]. Od 1909 roku był członkiem Koła Architektów w Warszawie[4]. Przed I wojną światową posiadał dwie pracownie architektoniczne. Jedna z nich znajdowała się z Warszawie, początkowo wspólna z Dzierżanowskim i Wojciechowskim, a następnie samodzielna przy ul. Okólnik. Druga, jako spółka „Gay, Święcicki & Co” znajdowała się w Mińsku Litewskim, w budynku na rogu ulic Gubernatorskiej i Podgórnej[2][3][1]. Od 1914 roku przebywał w głębi Imperium Rosyjskiego[4], wybuch I wojny światowej zastał go we Władywostoku. Zorganizował tam polską kolonię i pełnił obowiązki konsula. W 1918 roku wyjechał z Rosji[4]. Przez pewien czas pracował w Mińsku, który wówczas znajdował się pod polską administracją, po czym w 1919 roku opuścił go[3] i wrócił do Warszawy[2]. W czasie wojny polsko-bolszewickiej należał do Straży Obywatelskiej. Prowadził wykłady w Szkole Kolejowej[2]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego pełnił funkcję wojewódzkiego architekta w Pińsku[3].
Charakterystyka twórczości
Henryk Julian Gay projektował budynki w stylu neoklasycyzmu. Według Uładzimira Dzianisaua stał się on dzięki swoim pracom znaczą figurą neoklasycyzmu w Mińsku. Dzianisau opisywał jego twórczość w tym mieście następująco:
To właśnie tu w Mińsku krok za krokiem coraz głębiej i gruntowniej opanowywał mistrzostwo, tajniki i mądrości nowoczesnego budownictwa. Jego projekty, a potem i pierwsze realizacje od razu zwróciły na siebie uwagę swoją niezwykłą artystyczną obrazowością, z jaskrawo wyrażoną twórczą indywidualnością autora, nowoczesnym dynamizmem wznoszenia kompozycji przestrzennych, romantyczną stylizacją artystyczną, jednością architektury i sztuki dekoracyjno-wykończeniowej, gdzie kolor i faktura materiałów wykończeniowych przyczyniały się do wzmocnienia emocjonalnego nasycenia form budowli. Duże rozmiary okien, zazwyczaj rozciągniętych w pionie, tworzyły poczucie lekkości i wizualnie wiązały wewnętrzne przestrzenie pomieszczeń z zewnętrznym światem ulic i placów[1].
Nagrody
I nagroda w konkursie na budynek hal targowych na placu Witkowskiego w Warszawie (1904)[1];
Fabryka mebli Szczerbińskiego i Trenerowskiego[2];
Gimnazjum męskie im. M. Reya Zboru Ewangelicko-Augsburskiego, plac Małachowskiego 1 (projekt przebudowy, realizacja w 1912, zachowany częściowo)[2][4];
Hala Świętojerska, ul. Świętojerska 4/6 (w latach 1913–1916 ul. Koźla 5) (projekt razem z Kazimierzem Gadomskim i A. Friedmanem; zbudowana 1913–1916, zniszczona w 1944)[2][4];
Hale Targowe, plac Kazimierza Wielkiego (Witkowski) (projekt 1904; zbudowany 1905–1908, zniszczony w 1944)[2][4][1];
Publiczne Szkoły Powszechne nr 34 i 41, ul. Drewniana 6/8 (projekt; zbudowany w 1906)[2][4];
Publiczne Szkoły Powszechne nr 49 im. Michaliny Mościckiej i nr 51 im. ks. biskupa Władysława Bandurskiego, ul. Szeroka 17/29 (modyfikacja projektu Apoloniusza Nieniewskiego; zbudowane 1903–1904, zniszczone w 1939)[4];
Szkoła miejska przy zbiegu ul. Dobrej i ul. Drewnianej[4];
Szkoła Powszechna Towarzystwa Szkoły Mazowieckiej, ul. Klonowa 16 (projekt; zbudowany 1911–1912)[2][4];
Szpital Ginekologiczno-Położniczy św. Zofii, ul. Żelazna 90 (projekt, zbudowany w 1912)[4];
Ubezpieczalnia Społeczna nr 1, ul. Mariańska 1 (projekt; zbudowany 1924–1925)[4];
Wydziały Hipoteczne Sądu Okręgowego w Warszawie, ul. Kapucyńska 6 (obecnie Aleja „Solidarności” 58; modyfikacja projektu razem z M. Możdżeńskim; zbudowany 1912–1913)[2][4].
Pozostałe
Dom dochodowy Emanuela Obrąpalskiego w Mińsku Litewskim, ul. Zacharzewska (obecnie ul. Sowiecka 17; projekt 1910, zbudowany 1912; neoklasycyzm)[1];
Dom dochodowy w Mińsku Litewskim, ul. Sierpuchowska (obecnie ul. Wołodarskiego 10; 1909)[1];
Dom dochodowy w Mińsku Litewskim na rogu ulic Gubernatorskiej i Podgórnej (obecnie narożnik pod adresami ul. Lenina 13 i ul. Marksa 30; Muzeum Piatrusia Brouki)[3][1];
Dom szlachcica Umińskiego w Mińsku Litewskim (obecnie ul. Sowiecka 19; projekt, zbudowany na początku XX wieku)[3];
Fabryka „Motor” na ul. Racławickiej, Marszałkowskiej w Warszawie oraz w Kutnie[2];
Gmach Towarzystwa Wzajemnej Pomocy (Towarzystwa Ubezpieczeń Rolniczych) w Mińsku Litewskim, róg ulicy Zacharzewskiej i zaułka Zacharzewskiego (obecnie Prospekt Niepodległości 15, siedziba Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Białorusi; projekt razem ze Stanisłauem Hajdukiewiczem; 1913)[3][1];
Kościół Serca Jezusa i Najświętszej Marii Panny, kaplica i zabudowania gospodarcze hr. Czapskiego w Wołczkiewiczach k. Mińska Litewskiego (projekt w kwietniu 1902, zbudowany w 1904; zniszczony w latach 50. XX wieku)[3];
Oprócz projektów architektonicznych Henryk Julian Gay jest także autorem artykułów, w których poddawał analizie wybrane zabytki architektury, przede wszystkim te, które zwiedzał w trakcie swoich podróży. Były to m.in. Bazylika Notre-Dame de Fourvière w Lyonie i meczety w Tunezji. Jego publikacje ukazywały się m.in. w 1909 roku[1].
Uwagi
↑W literaturze rosyjskojęzycznej wykorzystywana jest czasem błędna forma powstała w wyniku zamiany drugiego imienia: Julian na nieprawidłowe imię odojcowskie: Juljewicz. Analogiczny błąd występuje w literaturze białorusko- i ukraińskojęzycznej. Patrz: Znakamityja… s. 67, Zodczi Ukrajiny…
Przypisy
↑ abcdefghijklmnopqrUładzimir Dzianisau: „Sieriebrianyj wiek” w architiekturie Minska (iz tworczeskogo nasledija Gienricha Juljewicza Gaja). W: Znakamityja... s. 67–72. (ros.).
W. Abłamski, I. Czarniauski, Ju. Barysiuk: Dziarżauny spis historyka-kulturnych kasztounasciej Respubliki Biełaruś. Mińsk: Ministerstwo Kultury Republiki Białorusi, Białoruski Państwowy Uniwersytet Kultury i Sztuki, BIEŁTA, 2009, s. 684. ISBN 978-985-6828-35-8. (biał.).
