Ioann Złatoust (ros. Иоанн Златоуст) – pancernik generacji przeddrednotów Floty Czarnomorskiej Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego, główny okręt obejmującego dwie jednostki typu Ioann Złatoust. Służył bojowo podczas I wojny światowej.
Budowa
„Ioann Złatoust” był pierwszym z dwóch pancerników typu Ioann Złatoust, nazywanego w literaturze także typem Jewstafij[2], zaprojektowanego dla rosyjskiej Floty Czarnomorskiej jako ostatni typ przeddrednotów tej floty. Budowę obu okrętów zamówiono w 1903 roku i 23 czerwca 1903 roku car wybrał dla nich nazwy, a już 30 czerwca wciągnięto je na listę floty[3]. W tym samym miesiącu w Łazarewskiej stoczni Admiralicji w Sewastopolu przystąpiono do opracowania rysunków wykonawczych pancernika „Ioann Złatoust” (Jan Chryzostom, Jan Złotousty) – zakład ten był wiodącym konstruktorem okrętów tego typu (drugi – „Jewstafij” – budowany był w Mikołajowie)[4]. Budowę „Ioanna Złatousta” rozpoczęto 1 listopada 1903 roku[3]. Oficjalna uroczystość położenia stępki miała miejsce 31 października 1904 roku[3].
Stal konstrukcyjną dla obu okrętów dostarczały różne rosyjskie zakłady, płyty pancerne dostarczały Zakłady Iżorskie i Obuchowskie, z wyjątkiem wież artylerii, zaprojektowanych i wykonanych przez Zakłady Metaliczne[5]. „Ioann Złatoust” otrzymał wieże budowane początkowo dla pancernika „Czesma”, z którego modernizacji zrezygnowano[5]. Lufy dział dostarczyły Zakłady Obuchowskie. Prace przebiegały początkowo dość szybko, zważywszy na zakłócenia spowodowane wojną z Japonią i rewolucją 1905 roku, a wodowanie nastąpiło 30 kwietnia 1906 roku[6]. Jednakże prace wykończeniowe uległy poważnemu opóźnieniu, z powodu konieczności wprowadzenia wielu zmian konstrukcyjnych po lekcji, jaką flota imperium otrzymała w czasie wojny rosyjsko-japońskiej, a także opóźnień poddostawców. W międzyczasie, w 1907 roku okręty przeklasyfikowano z pancerników eskadrowych (eskadriennyj bronienosjec) na okręty liniowe (liniejnyj korabl)[7].
Dopiero 13 lipca 1910 roku „Ioann Złatoust” rozpoczął próby morskie[7]. Osiągnięto wówczas prędkość 16,2 węzła (największa prędkość osiągnięta w toku służby wynosiła 17,05 węzła w 1914 roku), maksymalna indykowana moc maszyn podczas prób wyniosła 10 990 KM[8]. Jesienią 1910 roku przeprowadzono próby artylerii i 26 stycznia 1911 roku podpisano akt odbiorczy mechanizmów okrętu[9]. Koszt budowy wyniósł 13 784 760 rubli[9]. Oddanie „Ioanna Złatousta” do służby nastąpiło 19 marca 1911 roku, dwa miesiące przed drugim okrętem typu[10]. Od bliźniaczego okrętu „Ioann Złatoust” odróżniał się m.in. zaokrąglonymi kołpakami na kominach („Jewstafij” miał płaskie)[10]. Nosił on także czerwony, następnie niebieski pas na środkowym kominie („Jewstafij” – dwa pasy na drugim i trzecim kominie, a następnie jeden niebieski na pierwszym kominie)[11].
Pancernik nie przechodził znaczących modernizacji w toku służby. Wiosną 1914 roku zdjęto 6 dział 75 mm z kazamat, w związku z planami dozbrojenia okrętu w 2 działa 203 mm, jednakże nie doszło do wzmocnienia artylerii z uwagi na ograniczoną liczbę dział w dyspozycji, a następnie wybuch wojny i niemożność wycofania w tym celu okręt ze służby[12]. Pozostałe działa 75 mm usunięto w 1915 roku, montując 4 działa przeciwlotnicze (o kącie podniesienia lufy 51°[13]. W maju 1916 zdemontowano je, a w październiku 1916 zamontowano 2 działa przeciwlotnicze 63,5 mm (na dachu wież) oraz 2 brytyjskie automatyczne działka 40 mm[13].
Służba
Przed wojną
Po wejściu do służby, 29 lipca 1911 roku (starego stylu) oba nowe pancerniki weszły w skład brygady okrętów liniowych, wraz z pancernikami „Pantielejmon” i „Rostisław” (zastąpionym później przez „Tri Swiatitiela”)[10]. Uczestniczyły następnie w szkoleniu, manewrach floty i rejsach zagranicznych.
I wojna światowa
Wkrótce po rozpoczęciu działań wojennych między Rosją a Turcją, 5 (18) listopada 1914 r. doszło do potyczki koło przylądka Sarycz między rosyjskimi siłami głównymi, w skład których wchodził „Ioann Złatoust”, a niemieckim krążownikiem liniowym „Goeben” oraz lekkim „Breslau” (formalnie były tureckimi okrętami „Yavuz Sultan Selim” i „Midilli”). „Ioann Złatoust” wraz z pancernikami „Jewstafij” i „Tri Swiatitiela” ostrzeliwał „Goeben”. Z powodu złej widoczności, „Ioann Złatoust”, który według procedur wypracowanych przed wojną, miał kierować skoncentrowanym ostrzeliwaniem celu przez wszystkie okręty, źle ocenił odległość i ogień jego (6 pocisków 305 mm) oraz „Triech Swiatitieli” był nieskuteczny[14]. Jedynie „Jewstafij” i „Goeben” nawzajem spowodowały sobie niewielkie uszkodzenia[15]. 24 grudnia 1914 r. doszło do ponownej krótkiej potyczki z zespołem niemieckim, w której „Ioann Złatoust” odniósł powierzchowne uszkodzenia (sam wystrzelił 1 pocisk 203 mm i 7 pocisków 152 mm)[16].
Do ostatniego starcia z „Goeben” doszło 27 kwietnia (10 maja) 1915 pod Bosforem. „Ioann Złatoust” wystrzelił w nim 75 pocisków 305 mm i 4 pociski 203 mm[17]. Po tej bitwie, w związku ze wstąpieniem do służby nowych drednotów „Impieratrica Marija” i „Impieratrica Jekatierina Wielikaja”, rosyjskie przeddrednoty były już używane do zadań drugorzędnych, jak ostrzał celów naziemnych, w tym Zonguldaku[13]. W 1915 roku zdjęto pozostałe działa 75 mm, montując działa przeciwlotnicze[13]. Oba okręty typu brały jeszcze udział w drugim bombardowaniu Warny w maju 1916 roku[18]. Ostatni rejs bojowy okręty Floty odbyły 19-23 listopada 1917[13].
Wojna domowa
Bezpośrednio po rewolucji bolszewickiej, okręty Floty nie były już używane. W 1918 roku dyscyplina zaczęła spadać i część załogi opuściła okręty[19]. 22-24 lutego 1918 roku doszło do ekscesów i rozruchów w Sewastopolu, wspieranych przez komunizujących marynarzy[20]. „Ioann Złatoust” został porzucony w Sewastopolu, gdzie został przejęty przez oddziały niemieckie zajmujące miasto 30 kwietnia 1918 roku (starego stylu)[21]. Na „Ioannie Złatoustym” Niemcy podnieśli swoją banderę, lecz okręt nie został przyjęty do służby i powoli był pozbawiany wyposażenia[22]. W listopadzie 1918 roku stojące tam okręty zostały przekazane wojskom brytyjskim, które w kwietniu 1919 roku, opuszczając miasto, zniszczyły ich cylindry maszyn, żeby nie mogły zostać wykorzystane przez bolszewików[21][22].
Po odejściu białych z Krymu w listopadzie 1920[23] i zajęciu Sewastopola przez oddziały bolszewików, zlecili oni zakładom w Mikołajowie odlanie nowych cylindrów maszyn najbardziej wartościowych okrętów, w tym „Ioanna Złatousta”, lecz zadanie to okazało się niewykonalne w panującym chaosie porewolucyjnym i brakach wykwalifikowanych specjalistów[22]. Pancernik nie otrzymał już nowej nazwy i został pocięty na złom w latach 1922–1923[22].
Przypisy
- ↑ a b c Kuzniecow 2006 ↓, s. 13.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 6, I okładki.
- ↑ a b c Kuzniecow 2006 ↓, s. 5.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 5, 10.
- ↑ a b Kuzniecow 2006 ↓, s. 8.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 9, 15.
- ↑ a b Kuzniecow 2006 ↓, s. 18.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 18, 21.
- ↑ a b Kuzniecow 2006 ↓, s. 21.
- ↑ a b c Kuzniecow 2006 ↓, s. 22.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 30, fotografie.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 24.
- ↑ a b c d e Kuzniecow 2006 ↓, s. 30.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 43.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 24-25.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 27, 29.
- ↑ Kuzniecow 2006 ↓, s. 29-30.
- ↑ George Nekrasov: North of Gallipoli: The Black Sea Fleet at War 1914–1917, East European Monographs, t. CCCXLIII, Boulder, Colorado 1992, ISBN 0-88033-240-9, s.90–92 (ang.)
- ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 42.
- ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 42-44.
- ↑ a b Mielnikow 2006 ↓, s. 44.
- ↑ a b c d Kuzniecow 2006 ↓, s. 31.
- ↑ Mielnikow 2006 ↓, s. 47.
Bibliografia
- Leonid A. Kuzniecow: Liniejnyje korabli tipa Ioann Złatoust (1906-1918). Sankt Petersburg: R.R. Munirow, 2006, seria: Korabli i Srażenija. ISBN 5-98830-019-7. (ros.).
- Rafaił M. Mielnikow: Eskadriennyj bronienosjec Rostisław (1893-1920). Sankt Petersburg: M.A. Leonow, 2006, seria: Korabli i Srażenija. ISBN 5-90223-634-7. (ros.).
- Denis Kozłow. Boj u Bosfora. „FłotoMaster”, s. 16-27, 4/ 2003. (ros.).
