Issedonowie – koczowniczy lud protosarmacki zamieszkujący obszary środkowego Kazachstanu, graniczące od zachodu z ziemiami Scytów, a od wschodu z Argipejami i Arimaspami.
Lokalizacja kraju Issedonów
Radzieccy archeolodzy błędnie identyfikowali Issedonów z ludem Wusun, zamieszkującymi Siedmiorzecze na wschód od Bałchasza. Z czasem lud ten przemieścił się na wschód Azji Środkowej. Ta teza nie znalazła potwierdzenia w opisie współczesnego Issedonom Herodota.
Issedonowie mieszkali na płaskowyżu środkowego Kazachstanu i Pogórzu Kazachskim. Granice ich kraju zakreślał od południowego zachodu rejon dzisiejszego miasta Żezkazgan i ciągnął się na północny wschód aż do Irtysza, do obszarów położonych na północ od Semeja. Issedonowie są niekiedy identyfikowani z grupą Proto-Asi-Iasi-Aorsów, która na przełomie V i IV wieku p.n.e. przybyła do kraju Sauromatów.
Issedonowie u Herodota
Według relacji Herodota kolebką Issedonów były tereny położone na wschodzie doliny Irtysza – na wschód i południowy wschód od Semipałatyńska. Protoissedonowie pod koniec drugiego tysiąclecia p.n.e. zostali zmuszeni do opuszczenia tych obszarów przez nacierających od wschodu Arimaspów. W trakcie wędrówki napotkali przodków tzw. „innych Scytów”, należących do kultury andronowskiej.
Historyk przekazuje, że kobiety Issedonów miały równe prawa z mężczyznami. Może to być przeżytkiem matriarchatu. Nadmienia także, że uprawiali rytualny kanibalizm.
Badania archeologiczne
Badania archeologiczne na terenie środkowego Kazachstanu wykazały obecność kurhanów datowanych na okres od VI wieku p.n.e. do przełomu V i VI wieku n.e. Wziąwszy pod uwagę ich wielkość i konstrukcję, wyodrębniono pięć grup. Najwcześniejsze kurhany ulokowane są na północy kraju. Mają prostą konstrukcję, można powiedzieć, że są to nasypy ziemne. W innych częściach zamieszkanego przez Issedonów obszaru dominują kopce z kamieni, zgrupowane w cmentarze. Największym pod tym względem jest odkryty w Supra-Oba cmentarz z piętnastoma kurhanami. W środku groby były wyłożone kamiennymi płytami. Wąskie jamy miały kształt owalu i przykrywane były płytami. Z wyposażenia grobów z powodu ich ograbienia zachowało się niewiele: brązowe wędzidła, wykończone ozdobami w kształcie strzemion, groty strzał, lustra, złote kolczyki i różne ozdobne blaszki. Niewielka liczba naczyń glinianych wykazywała podobieństwo do ceramiki kultury andronowskiej i karasusksiej. Okazalsze kurhany przeznaczone dla arystokracji, nazywane „kurhanami z wąsami”, usypywane były z kamieni. Ku nim biegły po elipsie zakończone małym kopcem niskie ściany o długości od 20 do 50 m, okalając obszar do 150 m szerokości. Tego typu pochówki zanikły w IV wieku p.n.e. W nowszych czasach konstrukcje były podobne do mniejszych kurhanów, prawdopodobnie podobne było również wyposażenie, choć nie odkryto jeszcze nieograbionego pochówku.
W paśmie Gór Karkaralińskich odkryto pozostałości po kopalniach miedzi. Badania wykazały, że prace w nich trwały od połowy drugiego tysiąclecia p.n.e., a wydobycie ustało w okresie sako-scytyjskim, to znaczy w połowie V wieku p.n.e.
