Jan Wężyk (1575–1638)

Jan Wężyk

Prymas Polski i Litwy
Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data i miejsce urodzenia	1575 Wola Wężykowa
Data i miejsce śmierci	1638 Łowicz
Miejsce pochówku	bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Mikołaja w Łowiczu
Arcybiskup gnieźnieński
Okres sprawowania	1627-1638
Prymas Polski
Okres sprawowania	1627-1638
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	17 lutego 1620
Sakra biskupia	1620
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Wężyk herbu Wąż (ur. 1575 w Wężykowej Woli, zm. 27 maja 1638 w Łowiczu) – interrex I Rzeczypospolitej w latach 1632-1633, arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski 1627-1638, biskup poznański 1624-1627, biskup przemyski 1619-1624, archidiakon lubelski, prepozyt sandomierski, kanonik krakowski, opat komendatoryjny w Mogile w 1613, archidiakon warszawski w 1614^[1], pisarz królewski w 1605 roku, sekretarz królewski w latach 1605-1613^[2].

Pochodził ze średniozamożnej szlachty z województwa sieradzkiego. Studiował w Kolegium jezuitów w Kaliszu. W 1591 zapisał się na Uniwersytet Krakowski, w 1592 studiował na Uniwersytecie Padewskim^[3]. Studiował przez 7 lat w Rzymie, edukację uwieńczył doktoratem obojga praw.

Po powrocie do kraju szybko uzyskiwał kolejne beneficja kościelne. Był archidiakonem lubelskim, kanonikiem krakowskim, prepozytem sandomierskim, opatem komendatoryjnym mogilskim (od 1613). Jako opat odnowił i rozbudował świątynię w Mogile. Od 1614 archidiakon warszawski.

Był sekretarzem króla Zygmunta III Wazy, specjalizującym się zwłaszcza w sprawach włoskich.

W 1619 nominowany przez monarchę biskupem przemyskim, prowizję papieską otrzymał 17 lutego 1620. Sakrę przyjął z rąk prymasa Wawrzyńca Gembickiego. Odbył w biskupstwie przemyskim synod diecezjalny w 1621, zarządził przeprowadzenie wizytacji kanonicznej, często uczestniczył w posiedzeniach kapituł. Odzyskał także na terenie diecezji kilka świątyń z rąk innowierców.

13 maja 1624 został przeniesiony na biskupstwo poznańskie. Rządy objął w niej 1 lipca 1624 i sprawował do maja 1627.

22 marca 1627 został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Diecezją rządził gorliwie, rezydując w Łowiczu kontaktował się z kapitułą i konsystorzem za pomocą licznych listów. Jako metropolita zwołał dwa synody prowincjonalne. Na synodzie w 1628 uchwalono kontrybucję na cele wojenne oraz rozpatrywano kwestii kościelnych. Uchwały synodu w 22 statutach poruszają szereg spraw związanych z katechizacją wiernych, przygotowaniem do święceń kapłańskich, urzędów biskupich, zakonu oraz reprezentacji duchowieństwa w Trybunale Koronnym. Były one ważną kodyfikacją partykularnego prawa kanonicznego, zostały ogłoszone drukiem pod tytułem Synodus provincialis Gnesnensis A.D. 1628 die 22 mai celebrata (wydane 1630 i 1761), znane jako "Zbiór prymasa Wężyka". Drugi synod prowincjonalny zwołał do Warszawy w 1634.

Od 30 kwietnia 1632 do 6 lutego 1633 był interreksem Królestwa Polskiego. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 16 lipca 1632 roku^[4]. Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa poznańskiego w 1632^[5], Podpisał jego pacta conventa^[6].

6 lutego 1633 koronował na króla Polski Władysława IV, a 13 września 1637 jego żonę Cecylię Renatę.

Zmarł 27 maja 1638 w Łowiczu po kilkumiesięcznej chorobie. Pochowany w kolegiacie łowickiej.

• Marceli Kosman, Między tronem a ołtarzem, Poznań, 2000, ISBN 83-7272-017-7

• Catholic-hierarchy
• Jan Wężyk – dokumenty w bibliotece Polona
• Jan Wężyk h. Wąż, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2021-12-24].