Jaskinia nad Źródłem Pierwsza

Jaskinia nad Źródłem Pierwsza
	Plan jaskini
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Położenie	Dolina Będkowska
Właściciel	prywatny
Długość	130 m
Głębokość	16 m
Wysokość otworów	400 m n.p.m.
Ekspozycja otworów	ku górze
Data odkrycia	14 listopada 1946
Kod	J.Olk.I-07.29
	Położenie na mapie gminy Wielka Wieś Jaskinia nad Źródłem Pierwsza
	Położenie na mapie Polski Jaskinia nad Źródłem Pierwsza
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Jaskinia nad Źródłem Pierwsza
	Położenie na mapie powiatu krakowskiego Jaskinia nad Źródłem Pierwsza
	50°10′51″N 19°45′17″E/50,180833 19,754722

Jaskinia nad Źródłem Pierwsza – jaskinia w Dolinie Będkowskiej w województwie małopolskim^[1] na Wyżynie Olkuskiej w obrębie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej^[2]. Znajduje się w granicach wsi Będkowice w powiecie krakowskim, w gminie Wielka Wieś^[3].

Opis jaskini

Otwór jaskini znajduje się powyżej Źródła Będkówki. Ma on charakter wąskiej szczeliny, która rozszerza się w 9-metrowej głębokości studnię. Do jej przejścia niezbędne jest użycie liny. Jaskinia jest trudna do eksploracji również w innych miejscach – znajdują się w niej ciasne korytarzyki i trudne zaciski, w tym uważany za najtrudniejszy w całej Jurze zacisk w tzw. Nowych Partiach naprzeciwko 4-metrowego prożka^[1].

Z dna usłanego liśćmi w kierunku południowo-wschodnim ciągnie się wielopoziomowy labirynt korytarzy powstałych na pionowych pęknięciach poszerzonych przez przepływającą tu dawniej wodę. Jednym z korytarzy można dostać się do okna w połowie studni wejściowej^[4]. Główny ciąg jaskini z kolei stromo opada w dół, po czym dno staje się poziome o korytarz szerszy. W 1946 r. znaleziono tu kości zwierzęce i szkielet ludzki. Całkowita długość jaskini wynosi 130 m, głębokość 16 m. Dalszą część jaskini oddziela 2,5-metrowy próg, za którym ściany korytarzy posiadają rynny boczne. Dalej znajduje się niewielka salka zwana Komorą Złomowisk. Na jej ścianach występują silnie zniszczone i zabrudzone formy z mleka wapiennego. Za nią korytarz wznosi się w górę i po skręcie pod kątem 90 stopni w lewo napotyka na 4-metrowy próg. Na przedłużeniu tego korytarza biegnie ciasna szczelina o długości 8 m, uznana za najtrudniejszy z zacisków, jakie znane są w podkrakowskich jaskiniach. 10 kwietnia 1977 roku został on pokonany. Do tej pory nie przeprowadzono dokumentacji tej części jaskini. Poniżej progu w bocznym ciągu znajduje się jeszcze niewielki kominek z mlekiem wapiennym^[1].

Jaskinia powstała w wapieniach z jury późnej, zarówno w warunkach freatycznych, jak i wadycznych. Później została przecięta systemem pęknięć, co spowodowało zawalenie się niektórych korytarzy. Korytarze są w postaci rur skalnych, a na ścianach widoczne są zagłębienia i kotły wirowe. Występują też rynny denne, półki erozyjne i szczeliny na ścianach. Obecnie jaskinia ta nie posiada okazałej szaty naciekowej. Na ścianach występują resztki polew kalcytowych oraz nacieki mleka wapiennego. Jej dno zalegają głazy i rumosz skalny, a w końcowych partiach występuje namulisko gliniaste. Jest bardzo wilgotna. W niektórych miejscach występuje wyczuwalny przewiew powietrza, a podczas silnych mrozów z otworu wydobywa się para wodna. Rozproszone światło słoneczne dociera tylko na kilka metrów od otworu. W jaskini występują pająki sieciarze jaskiniowe, muchówki i motyle. Obserwowano kilka gatunków nietoperzy: podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, gacek brunatny Plecotus auritus, nocek duży Myotis myotis i nocek Brandta Myotis brandtii^[1].

Historia poznania

Jaskinia nad Źródłem ze względu na trudny dostęp została odkryta dopiero 14 listopada 1946 roku przez K. Kowalskiego i S. Strawińskiego. Po raz pierwszy opisał ją Kazimierz Kowalski w 1951 r. W jej salce znalazł szkielet człowieka^[5]. Północno-zachodnią część odkryto w 1965 roku. Aktualną dokumentację jaskini opracował A. Górny w październiku 2009 r. Autorem planu jest M. Czepiel^[1].

Jaskinia jest często odwiedzana przez grotołazów^[1]. 10 lutego 1990 roku w jaskini miał miejsce wypadek utknięcia w końcowym, skrajnie trudnym zacisku 19-letniego grotołaza z Zawiercia. Towarzysz poszkodowanego zaalarmował kolegów, a potem Grupę Tatrzańską GOPR. W wyniku akcji ratowniczej, w której uczestniczyło wielu znanych grotołazów z Krakowa, po użyciu wiertarki, młotków i przecinaków pechowiec został wyciągnięty po niemal 24 godzinach uwięzienia^[6].

Zobacz też

Na tym samym stoku nad Źródłem Będkówki oprócz Jaskini nad Źródłem Pierwszej jest jeszcze kilka jaskiń o tej nazwie. Są to:

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f AndrzejA. Górny AndrzejA., Jaskinia nad Źródłem I, [w:] Jaskinie Polski [online], Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy [dostęp 2019-12-29] .
↑ JerzyJ. Kondracki JerzyJ., Geografia regionalna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12479-2 .
↑ ^a ^b Geoportal. Mapa lotnicza [online] [dostęp 2018-09-19] .
↑ M.M. Szelerewicz M.M., A.A. Górny A.A., Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK Kraj, 1986 .
↑ KazimierzK. Kowalski KazimierzK., Jaskinie Polski, t. 1, Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 1951 .
↑ Wojciech WiesławW.W. Wiśniewski Wojciech WiesławW.W., Akcja ratunkowa w Jaskini Nad Źródłem, „Eksplorancik” (1 (15)), 1990 .