Był synem żydowskiego przemysłowca Mieczysława (Mojżesza) Lewinkopfa i Elżbiety Linieckiej Weinreich. Mieszkali w Łodzi przy ulicy Gdańskiej 74[3] (do wybuchu II wojny światowej).
Lata II wojny światowej spędził w Sandomierzu i we wsi Dąbrowa Rzeczycka, gdzie dzięki pomocy księdza Eugeniusza Okonia rodzina Lewinkopfów znalazła schronienie w domu polskiej rodziny Andrzeja Warchoła. Rodzina zmieniła nazwisko na Kosiński z fikcyjnymi dokumentami i jego świadectwem chrztu[4].
Pisał w języku angielskim. Według niektórych źródeł, „wszystko, co napisał sam Kosiński – kwestia ta dotąd nie jest wyjaśniona – zostało napisane po polsku”[9]. Początkowo wydawał pod pseudonimem Joseph Novak.
Jego pierwszą żoną była Mary Hayward Weir (1915–1968). W 1968 roku zawarł drugie małżeństwo z pochodzącą z bawarskiej arystokracji Katheriną von Fraunhofer (1933–2007)[10].
3 maja 1991 zmarł śmiercią samobójczą. Z dużą dawką alkoholu zmieszał dużą dawkę środków nasennych, rozebrał się, wszedł do wanny, a dla pewności założył na głowę torbę foliową[11]. W pożegnalnej notce napisał: Kładę się teraz do snu, na trochę dłużej niż zwykle. Nazwijmy to wiecznością[12].
Malowany ptak
Książką, która przyniosła mu światowy rozgłos, był Malowany ptak. Przedstawia ona dramatyczne losy sześcioletniego (w domyśle) żydowskiego chłopca w czasie wojny. Ze względu na opisywane zdarzenia początkowo sądzono, że książka oparta jest na wątkach autobiograficznych[13], czemu Kosiński nie zaprzeczał. W Polsce, w różnych środowiskach obwołano ją antypolską. W rzeczywistości była ona wytworem fantazji Kosińskiego[9], co sam potwierdza we wstępie do późniejszych wydań. Jest to drastyczne przedstawienie ludzkiego okrucieństwa i wynaturzeń przypisywanych przez autora mieszkańcom wiejskich okolic Europy Wschodniej. W powieści wielokrotnie wskazywany jest wątek nadużyć w stosunku do mniejszości etnicznych (Cyganie, Żydzi). Osią fabuły Malowanego ptaka jest pojęcie inności i wyobcowania (często pozornego lub powierzchownego) – w kluczowej scenie dzikie ptaki zadziobują osobnika swojego gatunku, który został schwytany i pomalowany przez człowieka w jaskrawe barwy.
W opinii m.in. prof. Iwa Cypriana Pogonowskiego, pornograficzny charakter książki (naturalistyczne opisy gwałtów zbiorowych, seksu z kozłem i psem itp.), będący nadużyciem wobec historiografii Holocaustu, legł u podłoża jej komercyjnej popularności w Ameryce Północnej[14][15].
Eliot Weinberger w książce Karmic Traces twierdzi, że Kosiński nie mógł być autorem Malowanego ptaka, bowiem jego znajomość języka angielskiego w czasie, gdy książka ta powstała, była jeszcze za słaba. Weinberger utrzymuje, iż Kosiński wykorzystywał teksty pisane przez kilku amerykańskich redaktorów, którzy pracowali dla niego pod kluczem w nowojorskim hotelu[16]. Do autorstwa Malowanego ptaka miał się przyznać amerykański poeta i tłumacz George Reavey[17]. Wysuwano też supozycje, że Malowany ptak został napisany po polsku, a następnie przetłumaczony na angielski. W obronie Kosińskiego stanął natomiast dziennikarz John Corry, twierdząc, że oskarżenia o plagiat były inspirowane przez propagandę komunistyczną[18].
W maju 2010 Václav Marhoul ogłosił, że nabył prawa do filmowej adaptacji powieści Malowany ptak Jerzego Kosińskiego[19]. W 2013 na Festiwalu Filmowym w Cannes za adaptację książki otrzymał Wyróżnienie Specjalne nagrody ScripTeast im. Krzysztofa Kieślowskiego za scenariusz[20][21]. W uzasadnieniu werdyktu czytamy: Podjęty z determinacją przez scenarzystę niezwykle trudny i ambitny projekt przyniósł w efekcie fascynujący i poruszający scenariusz, który może doprowadzić do powstania wstrząsającego i poruszającego wyobraźnię filmu[20]. Film powstał w koprodukcji czesko-słowacko-ukraińskiej. Premiera odbyła się we wrześniu 2019[22][23].
Wystarczy być
Kolejna książka Kosińskiego, po Steps z 1968 (Kroki) – National Book Award w 1969, która przyniosła mu uznanie nosiła tytuł Wystarczy być (Being There). Opisywała losy upośledzonego umysłowo Chance’a O’Grodnicka (w oryginale: Chauncey Gardinier), który niczego nie rozumiejąc zostaje uznany za genialnego polityka, finansistę i kandydata na prezydenta USA. Jest to karykatura bezmyślnego społeczeństwa, uzależnionego od mediów, a zwłaszcza telewizji. Na podstawie powieści nakręcono film Wystarczy być (1979) w reżyserii Hala Ashby’ego z Peterem Sellersem w roli głównej. Scenariusz do filmu na podstawie książki napisał wraz z Kosińskim nagradzany scenarzysta Robert C. Jones.
Kosiński był nie tylko pisarzem. Jako aktor w 1981 zagrał Grigorija Zinowjewa w filmie Czerwoni, w reżyserii Warrena Beatty’ego. Zajmował się także fotografią i czynnie uczestniczył w działalności łódzkiego oddziału Polskiego Towarzystwa Fotograficznego.
Pojawia się również w filmie Nocny kowboj (Midnight Cowboy1969, reż. John Schlesinger) – niewymieniony w czołówce, w scenie, w której bohaterowie filmu odwiedzają imprezę artystycznej bohemy Nowego Jorku[potrzebny przypis].
Twórczość
1960 – The Future Is Ours, Comrade (Przyszłość należy do nas, towarzyszu, wydanie polskie 1996) – jako Joseph Novak
1962 – No Third Path (Nie ma trzeciej drogi) – jako Joseph Novak
1965 – The Painted Bird (Malowany ptak, wydanie polskie 1989)
Jerzy Kosiński: Być Tu i Tam. Materiały z konferencji naukowej: Jerzy Kosiński; Człowiek i dzieło na skrzyżowaniu kultur Łódź 8–10 maja 1995, opracowanie redakcyjne Agnieszka Salska i Grzegorz Gazda (Warszawa 1997, Wydawnictwo Da Capo, ISBN 83-7157-274-3)
↑Księga adresowa m. Łodzi, 1937–1939, s. 263 w Dziale II: „Wykaz mieszkańców m. Łodzi”. Tu także wymieniony stryj J. Kosińskiego – Stanisław, dr filozofii.
↑ abNorman G. Finkelstein, „Przedsiębiorstwo Holokaust”, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2001, s. 71.
↑MagdalenaM.KrzeczkowskaMagdalenaM., Pomalować ten świat [online], „Gazeta Uniwersytecka UŚ”, nr 10 (89), lipiec 2001 [dostęp 2023-01-29] [zarchiwizowane z adresu 2023-01-29].