Józef (Siemaszko)

Sukcesja apostolska
Data konsekracji	1833
Konsekrator	Jozafat Bułhak
Współkonsekratorzy	Jakub Martusiewicz,; Szymon Michał Giedroyć
Współkonsekrowani biskupi
Jozafat Żarski	1834
Antoni Zubko	1834
Bazyli Łużyński	1834

Józef Siemaszko
	Biskup litewski i wileński
Kraj działania	Imperium Rosyjskie
Data i miejsce urodzenia	25 grudnia 1798 ; Pawłówka
Data i miejsce śmierci	23 listopada 1868 ; Wilno
Miejsce pochówku	Cerkiew Św. Ducha w Wilnie
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Inkardynacja	Eparchia wileńska i litewska
Prezbiterat	ok. 1820
Chirotonia biskupia	1833
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Józef, imię świeckie Józef Siemaszko, ros. Iosif Iosifowicz Siemaszko (ur. 14 grudnia^?/25 grudnia 1798 w Pawłówce^[a] w powiecie lipowieckim, zm. 23 listopada 1868 w Wilnie) – biskup Kościoła greckokatolickiego, następnie prawosławny biskup wileński i litewski. Doktor teologii, rusofil, główny twórca i realizator kasaty Cerkwi unickiej w Cesarstwie Rosyjskim w 1839 r.^[4]^[5].

Życiorys

Pochodził z Ukrainy Prawobrzeżnej. Urodził się w rodzinie szlacheckiej herbu Syrokomla^[2]. Był synem Józefa Siemaszki i jego żony Tekli zd. Iwanowskiej. Jego ojciec początkowo zajmował się uprawą roli i handlem, następnie został w 1811 r. duchownym unickim^[2] i wreszcie stracił parafię, gdy odmówił przystąpienia do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego^[6]. Jako że w regionie, z którego pochodził, niemal nie było świątyń katolickich, w dzieciństwie częściej uczęszczał na nabożeństwa prawosławne niż katolickie^[6]^[b]. Jego językiem ojczystym był ukraiński^[2], języka polskiego nauczył się w szkole^[6]. Ukończył szkołę w Niemirowie^[6], a następnie Główne Seminarium w Wilnie, w wieku 21 lat został wyświęcony na kapłana unickiego^[7]. Jak sam wspominał, uważał się w tym czasie za polskiego patriotę i czuł przywiązanie do obrządku rzymskokatolickiego^[2]. W 1822 został asesorem Kolegium Duchownego(inne języki) w Petersburgu^[c]. Dzięki swojej pracowitości i ambicji w 1825 uzyskał urząd prałata scholastyka unickiej diecezji łuckiej. W czasie pobytu w Petersburgu nawiązał szerokie kontakty, w tym z kierującym departamentem wyznań obcych w Ministerstwie Oświecenia Publicznego G. Kartaszewskim(inne języki) oraz z samym ministrem oświecenia Aleksandrem Szyszkowem^[7]. Zachwycony przepychem prawosławnych świątyń rosyjskiej stolicy, a zarazem zniechęcony do duchowieństwa rzymskokatolickiego, które traktowało unitów w sposób protekcjonalny, przyjął jako swoją tożsamość rosyjską^[6].

Memoriał w sprawie Kościoła unickiego

Orientując się w polityce carskiej cara Mikołaja I wobec Kościoła unickiego, w 1827 przedstawił Kartaszewskiemu memoriał opisujący bieżącą strukturę Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim^[6]^[5]. Zaproponowane w memoriale zmiany prowadziły de facto do likwidacji obrządku unickiego i doprowadzenie do konwersji jego wyznawców na prawosławie^[6]^[7]. Memoriał Siemaszki zakładał wprowadzenie następujących rozwiązań:

likwidację dwóch z istniejących czterech diecezji unickich, rozmieszczenie stolic biskupich w miastach, gdzie nie istniały diecezje łacińskie,
podporządkowanie spraw Kościoła unickiego Świątobliwemu Synodowi Rządzącemu,
reorganizacja zakonu bazylianów na wzór prawosławny: podporządkowanie klasztorów biskupom diecezji, na terenie których się znajdowały,
utworzenie szkół dla dzieci duchownych unickich nieprowadzonych przez bazylianów,
nadanie władzom świeckim uprawnień do nagradzania duchownych unickich^[7].

Opisywane zmiany maksymalnie upodobniłyby Kościół unicki w Imperium Rosyjskim do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, tym samym przygotowując grunt pod likwidację unii^[8]. Oprócz memoriału zawierającego najbardziej ogólne sugestie dalszego postępowania w kwestii Kościoła unickiego Siemaszko opracowywał także sugestie szczegółowe – plany kasat klasztorów katolickich (unickich i łacińskich) i przejmowania ich majątków, statut Wileńskiej Akademii Duchownej – unickiej uczelni teologicznej działającej niezależnie od biskupa diecezjalnego. Redagował także odpowiedzi władz rosyjskich na listy papieża w sprawie unitów^[7]. W latach 1827–1839 Józef Siemaszko faktycznie jednoosobowo kreował politykę Ministerstwa Oświecenia Publicznego wobec unitów^[7]. W 1832 r. car Mikołaj I zgodnie z jego sugestią podporządkował Kolegium Duchowne, nadzorujące Kościół unicki w Rosji, Świątobliwemu Synodowi Rządzącemu, a więc najwyższemu kolegialnemu organowi Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. Hierarchowie prawosławni nie byli jednak zadowoleni z takiego rozwiązania, wychodząc z założenia, że bardziej skuteczne będzie doprowadzanie do konwersji poszczególnych unickich parafii na prawosławie niż odgórne wcielenie całej struktury kościelnej^[6].

W 1829 r. został konsekrowany na biskupa pomocniczego unickiej diecezji litewskiej, w 1833 r. został jej ordynariuszem^[4]. Jeszcze w tym samym roku – 12 maja 1833 – złożył prośbę o przyjęcie unitów do Cerkwi prawosławnej. Ponownie jednak jego natychmiastowej konwersji sprzeciwili się hierarchowie prawosławni^[6].

Przeprowadził istotne reformy w Kościele greckokatolickim, które docelowo miały doprowadzić do jego przyłączenia do Cerkwi prawosławnej. Zlikwidował prawo patronatu, wprowadził do Kościoła unickiego prawosławne księgi liturgiczne. W cerkwiach unickich, których wygląd i wyposażenie uległ w poprzednich dziesięcioleciach latynizacji, przywrócono ikonostasy, prawosławne utensylia i szaty liturgiczne^[4]. Przekonywał duchownych unickich, którzy znacznie lepiej posługiwali się językiem polskim niż rosyjskim, do porzucenia tożsamości ruskiej (ukraińskiej lub białoruskiej) i przyjęcia rosyjskiej^[6], kultywowania pamięci o dawnej polskiej polityce wspierającej Kościół rzymskokatolicki kosztem innych wyznań, a w konsekwencji - do popierania władzy carskiej^[9].

3 marca 1838 Józef Siemaszko stanął na czele Kolegium Greckokatolickiego. W 1839 na synodzie w Połocku opowiedział się za przyłączeniem całego Kościoła greckokatolickiego do Cerkwi prawosławnej^[10]; został biskupem prawosławnym.

Odznaczenia

Order Świętej Anny I klasy (1833, Rosja)^[11]

Zobacz też

Kościół unicki w Imperium Rosyjskim

Uwagi

↑ W Starym Pawłówku^[1]: Stary Pawłówek^[2] lub Stare Pawłówko^[3] (pow. lipowiecki). Być może chodzi o różne określenia tej samej miejscowości.
↑ W swoich pamiętnikach Siemaszko podkreślał wczesne związki z prawosławiem swoje i swojej rodziny^[1]. Na terenach I i II zaboru rosyjskiego duchowni prawosławni intensywnie przejmowali parafie i świątynie unickie (greckokatolickie). Ta forsowna polityka została zliberalizowana po śmierci Katarzyny II, wraz z początkiem panowania Pawła I. Jeżeli chodzi o istnienie w regionie świątyń katolickich, to na przykład w sąsiednich Ilińcach znajdował się kościół rzymskokatolicki.
↑ Organ ten odpowiedzialny był za nadzór nad działalnością Kościoła katolickiego (wszystkich obrządków) w Rosji.

Przypisy

↑ ^a ^b Chotkowski 1885 ↓, s. 8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zięba ↓.
↑ Siemaszko Józef (Josif), [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-08-23] .
↑ ^a ^b ^c Kołbuk 2015 ↓, s. 27.
↑ ^a ^b Tarasiuk 2019 ↓, s. 45.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Plokhy 2019 ↓, s. 127–129.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Radwan 2019 ↓, s. 55–59.
↑ W. Osadczy: Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 351–353. ISBN 978-83-227-2672-3.
↑ Plokhy 2019 ↓, s. 130.
↑ Antoni Mironowicz: Wpływ wyznań na kształtowanie się świadomości narodowej mieszkańców Białorusi w XIX wieku. Białoruskie Zeszyty Historyczne w Bibliotece Kamunikat. [dostęp 2010-08-04].
↑ Wiadomości zagraniczne. Rossyja. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 8 z 18 stycznia 1834.

Bibliografia

Władysław Chotkowski: Pamiętniki Józefa Siemaszki. Kraków: Odbitka z Przeglądu Polskiego nakładem Autora. Drukarnia „Czasu” Franciszka Kluczyckiego, 1885, s. 1–157. [dostęp 2023-08-23].
Anna Kołbuk. Likwidacja unii cerkiewnej na Białorusi według Wasyla Lencyka. „Studia Białorutenistyczne”. 9, s. 23–40, 2015. Lublin: Wydawnictwo UMCS. DOI: 10.17951/sb.2015.9.23. ISSN 1898-0457. [dostęp 2023-08-23].
Serhii Plokhy: Kwestia rosyjska. Jak budowano naród i imperium. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2019. ISBN 978-83-240-5698-9.
Marian Radwan: Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839. Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2004, s. 55–59. ISBN 83-917615-5-X.
Klaudia Tarasiuk. Kościół unicki w Polsce w latach 1596-1875. „Officina Historiae. Czasopismo Naukowe Studenckiego Koła Naukowego Historyków Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach”. 2 (1), s. 37-54, 2019. Siedlce: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych UPH. ISSN 2545-0905. [dostęp 2023-08-23].
Andrzej A. Zięba: Siemaszko Józef. [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVI, Warszawa - Kraków 1996 [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. s. 606–611. [dostęp 2023-08-23].

Linki zewnętrzne

Andrzej A. Zięba: Siemaszko Józef. [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXXVI, Warszawa - Kraków 1996 [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. s. 606–611. [dostęp 2023-08-23].