Karol IV został koronowany w Pradzekoroną św. Wacława w Katedrze św. Wita przez arcybiskupa praskiego. Korona Czeska obejmowała ziemie rządzone przez króla czeskiego: Czechy właściwe, Margrabstwo Moraw, Księstwa śląskie (większość do 1742 r.), Łużyce (do 1635 r.)[7] i Czeski Palatynat (1353–1401)[8]. Do krajów koronnych czasem również zalicza się Marchię Brandenburską, jako że w latach 1373–1378 trwała unia personalna z Koroną Czeską (Karol IV Luksemburski był również elektorem brandenburskim), Luksemburgowie rządzili Brandenburgią do 1415 roku[9][10]. Nowy system miał stanowić gwarancję przed nadużyciami władzy królewskiej. Czeska korona świętego Wacława miała należeć do całego państwa i mogła być wyłącznie użyczana monarsze. Na mocy złotej bulli Karola IV król czeski stał się jednym z czterech dziedzicznych elektorów świeckich, dokonujących wyboru cesarza rzymskiego. Obok języka niemieckiego i włoskiego Bulla zobowiązywała dziedzica elektora do znajomości języka czeskiego[11]. Nazwa Kraje Korony Czeskiej (Corona Regni Bohemiae) została po raz pierwszy użyta w trakcie panowania Jana Luksemburskiego w 1329 roku. Dzięki staraniom Karola IV odnowiono słowiańską liturgię w Klasztorze Emaus w Pradze, na co uzyskano specjalną zgodę papieża. Ponownie obok łacinki zaczęto używać głagolicy i języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Klasztor stał się prężnym ośrodkiem teologicznym, w którym nauki pobierali przyszli przywódcy husyccy, m.in. Jan Hus. Kres liturgii słowiańskiej położyły ok. 1430 r. wojny religijne.
W początkach XV wieku wielki wpływ na społeczeństwo czeskie wywierał Jan Hus, głoszący potrzebę odnowy moralnej kościoła. Antypapież Jan XXIII, pod naciskiem przyrodniego brata Wacława IV, króla Niemiec i Węgier Zygmunta Luksemburskiego, uznał Husa za heretyka. W 1415 Zygmunt zaprosił Husa na soboru w Konstancji, rzekomo celem załagodzenia sporu, poręczając jego nietykalność tzw. listem żelaznym. Jednakże gdy Hus przybył do Konstancji, został pojmany, osądzony i spalony na stosie[12]. Czesi oburzeni zdradą Zygmunta wzniecili rebelię. W 1419 po śmierci Wacława IV władzę w Czechach przejął Zygmunt.
Przez kolejne 20 lat wojny husyckie pustoszyły kraj i okoliczne krainy, na które za sprawą tzw. rejz przenieśli wojnę husyci odparłszy uprzednio 5 wypraw krzyżowych. Ludowy charakter radykalnego odłamu ruchu husyckiego doprowadził do przeciwstawienia rycerskim przeciwnikom szeregu innowacji militarnych takich jak szyk taborowy czy nowych form broni palnej jak hufnice, hakownice i taraśnic.
Husycki wagenburg w XV-wiecznym wyobrażeniu
Ostatecznie do 1436 Zygmunt wziął górę, gdy na jego stronę przeszło umiarkowane, husyckie ugrupowanie utrakwistów, które razem z wojskami cesarskimi rozbiło radykalnych taborytów w bitwie pod Lipanami[13]. Zygmunt zmarł w 1437, był ostatnim czeskim władcą z dynastii Luksemburgów. Władzę w Czechach po nim objął zięć Albrecht II Habsburg, także król niemiecki i węgierski, zmarł jednak szybko w 2 lata później. Po okresie władzy landfrydów (tj. lokalnych konfederacji stanów mających zapewnić pokój), w 1453 koronowano na króla Czech syna Albrechta, Władysława Pogrobowca, jednak ten w 1457 zmarł wcześnie w wieku 17 lat[14]. Rok później królem został wybrany były regent, przywódca utrakwistów, Jerzy z Podiebradów i panował do 1471. Husycki król przez cały okres rządów był w konflikcie z papiestwem i katolicką opozycją zgrupowaną wokół możnowładców z Rożemberku i Sternberku oraz miasta Wrocławia. Opozycja wybrała katolickiego antykróla w osobie władcy węgierskiego Macieja Korwina. Jego elekcji dokonano w morawskim Ołomuńcu. Wznawiana co jakiś czas wojna domowa między władcami toczyła się ze zmiennym szczęściem. Maciej, któremu z Czarną Armią udało się opanować jedynie Morawy, Śląsk i Łużyce, nigdy nie został ukoronowany w Pradze.
Okres Jagielloński
Po śmierci Jerzego stany czeskie z terenów nieopanowanych przez Korwina wybrały na tron – wskazanego przez zmarłego króla – Władysława Jagiellończyka[15], najstarszego syna polskiego króla Kazimierza[14]. Po kilku latach wojen (m.in. nieudanym oblężeniu Wrocławia, w którym bronił się Maciej) wzajemne, skomplikowane relacje obu władców ustalił zawarty w 1479 r. pokój w Ołomuńcu[16]. W wyniku tego traktatu Władysław Jagiellończyk rządzący w Czechach właściwych uznał Macieja, a Maciej panujący jako król czeski w tzw. pobocznych ziemiach Korony Czeskiej (Morawy, Śląsk, Łużyce) uznał Władysława. Ustalono też zasady następstwa w przypadku śmierci któregoś z władców[16]. Po nieoczekiwanej śmierci Korwina w 1490 r. wszystkie ziemie koronne znalazły się pod władzą Władysława II jako jedynego króla czeskiego. Sięgnął on także po opróżnioną koronę węgierską.
Wczesny „Ioachimsthaler” bity w imieniu Ludwika II, z postacią św. Joachima na rewersie (1525)
W 1515 Jagiellonowie zawarli układ wiedeński z Habsburgami, dotyczył on dziedziczenia tronu przez austriackich władców w przypadku wygaśnięcia Jagiellonów czesko-węgierskich[17]. W 1516 na tronie zasiadł małoletni syn zmarłego Władysława – Ludwik Jagiellończyk.
Za rządów Ludwika wyczerpane już były złoża srebra w Kutnej Horze, jednak odkryto nowe w leżącym w RudawachJáchymowie (niem.Joachimsthal). Z dobywanego od 1516 tam srebra rozpoczęto bicie nowej monety talara.
Po bezpotomnej śmierci Ludwika na tron został wybrany Ferdynand I Habsburg[19]. Panowanie Habsburgów przyniosło Czechom ograniczenie przywilejów stanowych oraz swobód religijnych, mimo zagwarantowania w 1609 przez cesarza Rudolfa II wolności religijnej protestantów w liście majestatycznym[20]. W 1618 protestanci wyrzucili przez okna zamku na Hradczanach dwóch namiestników nowego króla Ferdynanda II (defenestracja praska 1618), co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trzydziestoletniej 1618–1648[21]. Po śmierci Macieja II w 1619 stany nie uznały następstwa Ferdynanda II i powołały na tron władcę PalatynatuFryderyka Wittelsbacha. W bitwie na Białej Górze 8 listopada 1620 wojska cesarskie pobiły armię powstańczą[22]. W następstwie klęski przywileje stanów czeskich uległy drastycznemu ograniczeniu. Poza Śląskiem zniesiono swobody religijne, chłopi popadli w poddaństwo osobiste. W konstytucji Odnowiony porządek ziemski (cz.Obnovené zřízeni zemské) Habsburgowie znieśli uprzywilejowaną pozycję jęz. czeskiego[23], narzucili rządy absolutne i dziedziczność tronu, a czeską arystokrację zastępowali oddanymi dynastii cudzoziemcami[24]. Przymusowa rekatolicyzacja Czech w latach 1627–1657 wywołała masową emigrację protestantów[25]. Do Rzeczypospolitej wyemigrował wówczas m.in. Jan Ámos Komenský[26].
W ramach kontrreformacji powstawały nowe, jezuickie kolegia i uniwersytety, w 1573 w Ołomuńscu, a w 1702 we Wrocławiu.
Wojna trzydziestoletnia spowodowała w Czechach znaczne straty populacyjne (śmierć 1/3 ludności[27]) i gospodarcze. Nastąpił upadek miast[23]. Doszło także do zmian etnicznych, gdyż działania wojenne pustoszył głównie nizinne tereny zamieszkałe przez ludność czeską[27]. Konsekwencją klęski Czechów na Białej Górze w 1620 roku była przymusowa rekatolicyzacja kraju, emigracja ludności protestanckiej, likwidacja monarchii elekcyjnej i zaprowadzenie sterowanego z Wiedniaabsolutyzmu. Chociaż Czechy były dalej formalnie niepodległym krajem, to faktycznie stały się częścią monarchii habsburskiej, związku państw połączonych wspólną rodziną panującą, z dominującą pozycją Austrii. Czechy nadal należały do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii habsburskiej posiadał status elektora przy wyborze cesarza. Wraz z rekatolicyzacją doszło także do niemal całkowitej germanizacji szlachty i mieszczaństwa. Większość protestanckiej szlachty czeskiej emigrowała za granicę, a jej majątki na ziemiach czeskich były konfiskowane. Wielu czeskich mieszczan przeszło na judaizm, będący wówczas jedyną legalną alternatywą wobec katolicyzmu. Dorobek kulturalny protestantów uległ w znacznej mierze zniszczeniu, palono protestanckie książki i dzieła sztuki. Na miejsce starej protestanckiej szlachty czeskiej była osadzana nowa szlachta katolicka, pochodząca często z Austrii lub innych krajów niemieckich i w większości niemieckojęzyczna[3][4][5]. W wiekach XVII–XVIII obszar Korony Czeskiej zmniejszał się. W 1635 jeszcze za panowania Ferdynanda II na mocy pokoju praskiego utraciło ono na rzecz SaksoniiŁużyce[7].
Reformy Marii i jej syna Józefa II, zwłaszcza ograniczenie pańszczyzny, zniesienie poddaństwa i liczne kasaty majątków kościelnych, stworzyły w Czechach na przełomie XVIII i XIX w. warunki do stopniowego rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Pomimo utraty Śląska, Czechy pozostały najlepiej rozwiniętym ekonomicznie krajem monarchii Habsburgów (budżet armii cesarskiej w 50% finansowany był przez ziemie królestwa[28]); tworzyła się czeska burżuazja i inteligencja. W tym okresie w społeczeństwie czeskim rozpoczął się proces kształtowania świadomości narodowej. W 1792 powstała katedra języka czeskiego na uniwersytecie praskim. Rozwinęły się badania nad językiem czeskim, a następnie nad historią Czech, literaturą i twórczością ludową prowadzone przez tzw. budzicieli (cz.buditelé), jak Czesi określają Josefa Dobrovskiego i innych działaczy tego okresu. W wieku XIX wśród inteligencji czeskiej popularnością cieszył się początkowo romantyczny panslawizm, później austroslawizm.
W czasie Wiosny Ludów podniesiono postulat utworzenia z Czech, Moraw i Śląska Cieszyńskiego odrębnej prowincji w ramach monarchii habsburskiej z własnym sejmem. W czerwcu 1848 odbył się w Pradze Zjazd Słowiański, któremu przewodniczył František Palacký, zwolennik austroslawizmu. W trakcie zjazdu wybuchło powstanie praskie 1848, krwawo stłumione przez wojska austriackie. Trwałą zdobyczą Wiosny Ludów było uwłaszczenie chłopów w monarchii austriackiej, co, wraz z postępującą industrializacją i rewolucją przemysłową, ułatwiło dalszy rozwój gospodarki kapitalistycznej. W latach 60. XIX w. Czechy stały się najbardziej uprzemysłowionym (głównie przemysł tekstylny i maszynowy) krajem Austrii. Rozwój przemysłu powodował znaczne migracje ludności wsi – w przewadze czeskojęzycznej – do miast, gdzie kulturalnie od czasów Białej Góry dominował język niemiecki. Prowadziło to do wzrostu napięć etnicznych.
Po załamaniu się w 1860 centralistycznego systemuA. Bacha czeska Partia Narodowa (cz.Narodni strana), której przewodzili František Ladislav Rieger i Palacký, wystąpiła ponownie z programem przebudowy państwa austriackiego w federację równoprawnych krajów, a po ugodzie austro-węgierskiej z 1867 roku o uznanie Królestwa Czeskiego za równoprawne wobec Austrii i Węgier. Odrzucenie tego postulatu doprowadziło do bojkotu przez partię narodową parlamentu wiedeńskiego i sejmu krajowego. Spór co do strategii walki politycznej doprowadził do rozpadu partii na tzw. staroczechów i młodoczechów. Ci ostatni w 1874 utworzyli Narodową Partię Liberalną (cz.Národní strana svobodomyslná). Walczyła ona o zwiększenie swobód obywatelskich, rozszerzenie kompetencji systemu parlamentarnego, powszechne prawo wyborcze i przyznanie Czechom większych praw narodowych. Na czele nowej partii stanęli wówczas Karel Sladkovský oraz bracia Gregrowie. W 1878 powstała w Czeska Partia Socjaldemokratyczna, która w 1888 weszła w skład austriackiej socjaldemokracji. Na przełomie XIX i XX w. powstały w Czechach nowe partie polityczne chrześcijańsko-demokratyczna i agrarna.
Po wybuchu I wojny światowej czeskie partie polityczne zajęły w większości pozycję wyczekującą; społeczeństwo niechętnie ponosiło ofiary na rzecz monarchii habsburskiej. Tomáš Masaryk jeszcze w 1914 udała się na emigrację, zapoczątkowując tzw. akcję zagraniczną, której kluczowymi postaciami byli oprócz niego także słowacki naukowiec Milan Rastislav Štefánik oraz Edvard Beneš. Triumwirat ten starał się o formowanie legionów czechosłowackich, rekrutując do nich swych rodaków spośród pojmanych jeńców austro-węgierskich. W 1916 powstała w Paryżu Czechosłowacka Rada Narodowa z Masarykiem na czele[29], uznana w 1918 przez państwa Ententy za reprezentację Czechów i Słowaków[30]. Ostatnim władcą Korony Czeskiej był cesarz austriackiKarol I Habsburg[3][4][5].
↑Lenka Bobková: 7. 4. 1348. Ustavení Koruny království českého. Český stát Karla IV.. Wyd. Dny, které tvořily české dějiny, sv. 12. Praga: Havran, 2006, s. 88. ISBN 80-86515-61-3. (cz.).
↑Český stát v období vrcholného feudalismu (1200-1419). W: Marek Starý: Vývoj veřejné správy v českých zemích do roku 1848. Praga: Vysoká škola finanční a správní, o.p.s., 2007, s. 20. ISBN 978-80-86754-79-6. (cz.).
↑ abcBOBKOVÁ, Lenka. 7. 4. 1348. Ustavení Koruny království českého. Český stát Karla IV. Praha: Havran, 2006. ISBN 80-86515-61-3. P. 34.
↑ abcMikuláš Teich: Bohemia in history. Cambridge: Cambridge University Press, 1998, s. 389. ISBN 0-521-43155-7. (ang.).
↑H.W.H.W.KochH.W.H.W., A history of Prussia, New York: Dorset Press, 1987, ISBN 0-88029-158-3, OCLC17397738 [dostęp 2023-02-13]. Brak numerów stron w książce
.svg)
