Krzysztof Matyjaszewski

Krzysztof Matyjaszewski

Data i miejsce urodzenia	8 kwietnia 1950 Konstantynów Łódzki
profesor
Specjalność: chemia polimerów
Alma Mater	Politechnika Łódzka
Doktorat	1976 CBMiM PAN
Habilitacja	1985 Politechnika Łódzka
Profesura	22 listopada 1999
Polska Akademia Nauk
Status	członek zagraniczny
Doktor honoris causa Uniwersytet w Gandawie – 2002 Rosyjska Akademia Nauk – 2006 Politechnika Łódzka – 29 listopada 2007
	Carnegie Mellon University
Nagrody
Nagroda Wolfa
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzysztof Matyjaszewski (ur. 8 kwietnia 1950 w Konstantynowie Łódzkim^[1]) – polsko-amerykański chemik^[2] specjalizujący się w chemii polimerów, twórca nowej metody kontrolowanej polimeryzacji rodnikowej z przeniesieniem atomu – ATRP.

W latach 1963–1967 uczył się w liceum ogólnokształcącym w Zelowie. Studia magisterskie rozpoczął na Wydziale Chemicznym Politechniki Łódzkiej. W ich trakcie wyjechał na stypendium do Instytutu Petrochemicznego w Moskwie – tam też ukończył studia w 1973.

Po powrocie zatrudnił się w Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN (CBMiM PAN), gdzie w 1976 obronił pracę doktorską Makroestry, pary jonowe i wolne jony w polimeryzacji tetrahydrofuranu. Promotorem jego rozprawy doktorskiej był Stanisław Penczek. Po uzyskaniu stopnia doktora wyjechał w 1977 na roczny staż na University of Florida. Po powrocie ze stażu pracował jako adiunkt w CBMiM PAN w zespole prof. Stanisława Penczka. W 1985 uzyskał na Politechnice Łódzkiej stopień naukowy doktora habilitowanego^[3].

W latach 1984–1985 odbył staż w CNRS i jednocześnie pełnił funkcję invited professor na jednym z paryskich uniwersytetów. W 1985 przeniósł się na Carnegie Mellon University w Pittsburghu, gdzie początkowo pracował jako zwykły członek zespołu naukowego, następnie adiunkt (assistant professor), profesor nadzwyczajny (associate professor), aby w roku 1998 uzyskać tam pełne stanowisko profesora.

W latach 1994–1998 pełnił funkcję dziekana Wydziału Chemicznego Carnegie Mellon University. W 1998 utworzył i został kierownikiem Center for Macromolecular Engeering – wydzielonego, samodzielnego instytutu działającego w ramach Carnegie Mellon University^[4]. Na Carnegie Mellon University posiada swoją własną, niezależną grupę badawczą liczącą w różnych okresach od 15 do 20 osób^[5]. Oprócz tego od 2001 jest twórcą i kierownikiem Controlled Radical Polymerisation Consortium. Jest to organizacja zajmująca się aktywnym gromadzeniem i wykorzystywaniem środków na badania w dziedzinie ATRP^[6].

Od 2002 jest członkiem sekcji polimerowej komitetu nazewniczego IUPAC, kierownikiem zespołu zajmującego się ustalaniem terminologii w zakresie ATRP i innych form kontrolowanej polimeryzacji rodnikowej^[7].

22 listopada 1999 uzyskał w Polsce tytuł naukowy profesora. Jest zagranicznym członkiem rzeczywistym PAN. Oprócz pracy na Carnegie Mellon University jest też zatrudniony na część etatu w Katedrze Fizyki Molekularnej Politechniki Łódzkiej^[8], oraz na ¼ etatu profesorskiego w CBMiM PAN, gdzie co roku prowadzi kilkudniowe warsztaty naukowe o ATRP i innych aktualnych trendach w chemii polimerów^[9].

W 2009 naukowiec został nagrodzony przez Amerykańską Agencję Ochrony Środowiska za opracowanie metody kontrolowanej polimeryzacji rodnikowej z przeniesieniem atomu (ATRP). Matyjaszewski otrzymał Presidential Green Chemistry Challenge Award w kategorii akademickiej^[10].

W ramach swojej pracy doktorskiej, we współpracy ze Stanisławem Penczkiem prowadził szczegółowe badania nad kinetyką i mechanizmem jonowej polimeryzacji tetrahydrofuranu, których efektem było głębsze zrozumienie wpływu równowagi różnego rodzaju par jonowych na ten proces^[11].

Po wyjeździe do USA zajmował się m.in. pracami nad nowymi sposobami syntezy polisilanów, polisilazanów oraz ich kopolimerów metodą kondensacji Wurtza i polimeryzacji z otwarciem pierścienia z użyciem inicjowania ultradźwiękami. Prace te doprowadziły do lepszego zrozumienia mechanizmu tych reakcji, a także do opracowania skutecznych metod otrzymywania aktywnych optycznie form tych polimerów, które potencjalnie mogą być wykorzystywane w nanotechnologii^[12].

W 1995 opublikował wraz z Jin-Shan Wangiem artykuł w Journal of the American Chemical Society^[13]. Została w nim opisana metoda kontrolowanej polimeryzacji rodnikowej z przeniesieniem atomu (Atom Transfer Radical Polymerization).

Istota tej metody polega na zastosowaniu katalizatora, zazwyczaj z grupy metali przejściowych, który zapewnia wytworzenie stanu równowagi pomiędzy zdolnym do propagacji polimerem aktywnym a polimerem nieaktywnym. Dzięki kontrolowanemu przebiegowi polimeryzacji łańcuchowej można uzyskiwać polimery o wysokiej masie cząsteczkowej i niskim wskaźniku polidyspersji. Względnie długi czas wzrostu umożliwia projektowanie kształtu makrocząsteczki polimeru.

Stosunkowo łagodne warunki prowadzenia procesu wywołały duże zainteresowanie wykorzystaniem metody ATRP w praktyce przemysłowej. Dzięki temu Krzysztof Matyjaszewski znalazł się w pierwszej dziesiątce najczęściej cytowanych chemików na świecie^[14]. Na podstawie liczby cytowań w bazie danych Instytutu Filadelfijskiego Matyjaszewski typowany był w 2008 przez naukowy serwis Thomson Reuters jako poważny kandydat do Nagrody Nobla w dziedzinie chemii^[15].

• 2002: doktorat honoris causa Uniwersytetu w Gandawie
• 2004: Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za odkrycie nowych metod kontrolowanej polimeryzacji rodnikowej i zastosowanie tych metod w przemyśle
• 2006: doktorat honoris causa Rosyjskiej Akademii Nauk
• 29 listopada 2007: doktorat honoris causa Politechniki Łódzkiej^[16]
• 15 czerwca 2010: Gutenberg Lecture Award przyznane przez Graduate School of Materials Science w Moguncji^[17]
• 2011: Nagroda Wolfa w dziedzinie chemii wraz ze Stuartem Rice’em i Ching Tangiem^[18].
• 2011: Perła Honorowa Polskiej Gospodarki w kategorii nauka^[19]
• 2012: Medal Marii Skłodowskiej-Curie^[20]
• 2016: doktorat honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu^[21]
• 2017: Medal Benjamina Franklina – za wkład w rozwój nowych procesów wytwarzania polimerów^[22]

• Prof. dr hab. czł. PAN Krzysztof Matyjaszewski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2020-05-14] .
• Krzysztof Matyjaszewski. The Matyjaszewski Polymer Group. Carnegie Mellon. [dostęp 2011-02-23]. (ang.).
• Lista wybranych publikacji. Scientific Commons. [dostęp 2011-02-23]. (ang.).