Lokalizacja przemysłu (łac. locare – umieścić) – procedura wyboru miejsca dla określonej działalności gospodarczej. Korzystną lokalizacją możemy nazwać taką, w której walory (miejsca) i wymagania (przedsiębiorstwa) lokalizacyjne będą najlepiej dopasowane (taka lokalizacja umożliwia osiągnięcie maksymalnych zysków przy minimalnych stratach). Jednak walory i wymagania zmieniają się wraz z upływem czasu, efektem owych zmian może być relokacja (poszukiwanie nowego miejsca dla działalności gospodarczej) lub rekonwersja (poszukiwanie nowej działalności dla danej lokalizacji).
Czynniki lokalizacji przemysłu
Czynniki lokalizacji przemysłu przetwórczego dzieli się zazwyczaj na przyrodnicze i pozaprzyrodnicze (społeczno-gospodarcze).
- Czynniki przyrodnicze:
- baza surowcowa – stanowią ją surowce, jak i półprodukty. Najważniejsza baza surowcowa jest w przypadku przemysłu wydobywczego. Istnieją też zakłady przemysłowe, które dla obniżenia kosztów produkcji lokalizowane są w pobliżu bazy surowcowej (hutnictwo miedzi). Sąsiedztwo bazy surowcowej ma znaczenie też ze względu na obniżanie się wartości surowca w czasie transportu na dużych odległościach (przemysł spożywczy). Istnieją też zakłady z dala od bazy surowcowej (import z zagranicy), albo przeważają inne czynniki lokalizacji.
- dostęp do wody – większość gałęzi przemysłu zużywa dużo wody. Lokalizacja z dala od rzek czy jezior podnosi koszty produkcji. Ważne dla przemysłu włókienniczego, papierniczego, spożywczego czy hutniczego.
- klimat – ukształtowanie terenu, właściwości fizjograficzne – obecnie nie są one najważniejsze, bowiem zostały przełamane przez postęp naukowo-techniczny. Za przykład można wziąć górnicze miasta Alaski czy Syberii o bardzo niekorzystnych warunkach klimatycznych. Dzięki nowoczesnym metodom eksploatacji możliwe jest wydobycie surowców zalegających głęboko czy też znajdujących się pod dnem morskim.
- Czynniki pozaprzyrodnicze:
- baza energetyczna – zakłady o energochłonnym profilu produkcji zlokalizowane są w sąsiedztwie elektrowni o dużej mocy. Są to huty metali nieżelaznych (np. huty aluminium – 18 tys. kWh na 1 t aluminium hutniczego), czy zakłady chemiczne, stosujące energochłonne procesy produkcji.
- zasoby pracy – mimo postępującej mechanizacji przemysłu jest to nadal ważny czynnik. Opłacalna jest lokalizacja przemysłu na obszarach gdzie istnieje bezrobocie i nadwyżka siły roboczej (aspekt ilościowy czynnika pracy). Zmniejsza to koszty robocizny, jednakże pod warunkiem, że jednocześnie przeciętna wydajność pracy jest na poziomie zadowalającym. Dostęp do odpowiednio dużych i tanich zasobów pracy jest ważny w przemysłach pracochłonnych – np. włókienniczym, odzieżowym i skórzanym. Współcześnie coraz częściej rozpatrujemy czynnik pracy w ujęciu jakościowym. Siła robocza to też wykwalifikowana kadra, która jest bardzo poszukiwana (przemysł elektroniczny, elektrotechniczny).
- rynek zbytu – lokalizacja blisko rynku zbytu oznacza niższe koszty przechowania i transportu, a także zmniejszenie strat i ubytków nietrwałych towarów, lepsze dostosowanie podaży do popytu. Można też prowadzić intensywną działalność reklamową. Czynnik ten jest szczególnie ważny dla lokalizacji przemysłu o wysokiej elastyczności dochodowej popytu oraz o dużej zmienności zapotrzebowania w rytmie tygodniowym lub dobowym – np. standardowe i nietrwałe rodzaje żywności. Ważne jest to dla przemysłu spożywczego, przemysłu przedmiotów codziennego użytku (odzieżowy, obuwniczy) oraz przemysłu o wąskim kręgu odbiorców – (specjalistyczne maszyny i urządzenia).
- infrastruktura techniczna – obejmuje sieć komunikacyjną, energetyczną i wodno-kanalizacyjną, oczyszczalnie ścieków, rurociągi i gazociągi.
- zaplecze naukowe – ośrodki naukowo-badawcze, uczelnie, szkoły kształcenia zawodowego, obecność wykwalifikowanej kadry.
- korzyści aglomeracji zakładów przemysłowych – skupienie wielu zakładów przemysłowych o różnych specjalnościach umożliwia współpracę naukowo-techniczną, wymianę doświadczeń, specjalizację produkcji, wymianę towarową. Aglomeracja stanowi duży rynek zbytu i zapewnia siłę roboczą. Ważny jest też aspekt ekologiczny. Coraz częściej planując budowę fabryk bierze się pod uwagę potencjalne zagrożenie terenów o walorach przyrodniczych, turystycznych i uzdrowiskowych.
Rodzaje lokalizacji przemysłu
- swobodna – masa surowców potrzebnych do produkcji jest mniejsza niż masa produktu finalnego (np. przemysł precyzyjny).
- związana – masa surowców potrzebnych do produkcji jest większa niż masa produktu końcowego (np. cukrownia).
- przymusowa – wydobywanie surowców jest zależne od obszaru ich występowania (np. przemysł wydobywczy).
Bibliografia
- Andrzej Wieloński: Geografia przemysłu. Warszawa 2005, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
