Malapropizm

Malapropizm (fr. mal-à-propos „nie w porę”) – omyłka słowna polegająca na użyciu w wypowiedzi wyrazu o mylnym znaczeniu zamiast podobnego w brzmieniu właściwego wyrazu^[1], tj. pomylenie paronimów^[2]^[3]. Chodzi przede wszystkim o wyrazy obce bądź książkowe, nieznane ludziom niewykształconym^[4]^[5]. Najczęściej efekty tak ukształtowanej wypowiedzi są komiczne.

Malapropizmy powstają m.in. w wyniku pomylenia znaczeń rzadko używanych słów, pisowni wyrazów, które są homofonami w języku (akcencie) danej osoby czy też ich postaci wizualnej (na poziomie pisowni u dzieci)^[6]. Niekiedy malapropizm ma charakter błędu kompetencji (jeśli występuje konsekwentnie); choć może także przybrać formę niesystematycznej omyłki słowno-pisarskiej, wówczas mamy do czynienia z błędem performancji^[7]. Malapropizmy bywają również wprowadzane celowo, dla uzyskania efektu humorystycznego^[6] bądź artystycznego^[4]. W utworach literackich jest to zabieg służący charakteryzacji postaci^[3]^[8].

Malapropizmy spotykane są zarówno w mowie osób posługujących się językiem ojczystym, jak i w mowie osób, dla których dany język jest językiem wyuczonym^[9].

Przykład:

Przy drzwiach zainstalowany jest czytelnik kart magnetycznych. (zamiast: czytnik)
Daruj sobie swoje iluzje. (zamiast: aluzje)
No nic, stało się, szklanka zapadła. (zamiast: klamka)
Uczę się, bynajmniej się staram. (zamiast: przynajmniej)

Malapropizmy wpływają na kształt praktyki językowej, rzutując niekiedy na proces ewolucji języka. Zdarza się, że tego typu błąd utrwala się w języku, tworząc upowszechnioną, niejednostkową innowację. Przestaje wówczas być malapropizmem i omyłką słowną^[10]. W przypadku polszczyzny zjawisko to nastąpiło w odniesieniu do słowa „bynajmniej”, które bywa regularnie używane w znaczeniu „przynajmniej”, zwłaszcza w Polsce centralnej i na Pomorzu (przy czym takie znaczenie wyrazu wykracza poza ramy polskiego języka standardowego). Podobna zmiana jest sankcjonowana w obrębie kaszubskiej normy literackiej (gdzie bënômni to synonim przënômni)^[11].

Zobacz też

Przypisy

↑ Georgios Tserdanelis, Wai Sum Wong: Language files: materials for an introduction to language & linguistics. Columbus: Ohio State University Press, 2004, s. 320–324. ISBN 978-0-8142-0970-7. OCLC 54503589. (ang.).
↑ MałgorzataM. Kita MałgorzataM., EdwardE. Polański EdwardE., Słownik paronimów, czyli wyrazów mylonych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 7, ISBN 83-01-14014-3, OCLC 830543122 .
↑ ^a ^b OľgaO. Škvareninová OľgaO., Paronymický slovník, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1999, s. 18, ISBN 978-80-08-02828-8, OCLC 45838114 (słow.).
↑ ^a ^b JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 317, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
↑ LudmilaL. Minajeva LudmilaL., Speechological studies of paronymic attraction, „Onsei No Kenkyū: Study of Sounds”, 21, Phonetic Society of Japan, 1985, s. 26 (ang.).
↑ ^a ^b EdwardE. Carney EdwardE., A Survey of English Spelling, London–New York: Routledge, 1994, s. 82–84, DOI: 10.4324/9780203199916, ISBN 978-0-415-09270-8, ISBN 978-1-134-87224-4, ISBN 978-0-203-19991-6, OCLC 252813628 (ang.).
↑ GraemeG. Hirst GraemeG., AlexanderA. Budanitsky AlexanderA., Correcting real-word spelling errors by restoring lexical cohesion, „Natural Language Engineering”, 11 (1), 2005, s. 87–111, DOI: 10.1017/S1351324904003560, ISSN 1351-3249, OCLC 8272746930 [dostęp 2023-01-26] (ang.), patrz s. 89, przyp. 3.
↑ StanisławS. Barańczak StanisławS., Ocalone w tłumaczeniu: szkice o warsztacie tłumacza poezji z dodatkiem małej antologii przekładów-problemów, wyd. 3, Kraków: Wydawnictwo „a5”, 2004, s. 252, ISBN 83-85568-64-6, OCLC 1413005202 (pol.).
↑ CamillaC. Bardel CamillaC., The lexicon of advanced L2 learners, [w:] KennethK. Hyltenstam (red.), Advanced Proficiency and Exceptional Ability in Second Languages, Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2016 (Studies on Language Acquisition 51), s. 73–110, DOI: 10.1515/9781614515173-006, ISBN 978-1-61451-517-3 (ang.), vide s. 88, przyp. 8.
↑ PeterP. Trudgill PeterP., Lars-GunnarL.G. Andersson Lars-GunnarL.G., Bad Language, Oxford, UK: Basil Blackwell, 1990, s. 150, ISBN 0-631-17872-4, OCLC 21973314 (ang.).
↑ Artur Czesak: bynajmniej – przynajmniej. [w:] Poradnia językowa PWN [on-line]. sjp.pwn.pl, 2006-05-10. [dostęp 2019-02-10]. (pol.).